Niemieckojęzyczni mieszkańcy Warszawy. Droga do obywatelstwa w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej

Autorka: Marta Kuc-Czerep

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 444

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Podjęta w książce tematyka badawcza dotyczy imigrantów niemieckojęzycznych, którzy w XVIII w. osiedlili się w Warszawie. Analizą objęto zagadnienia związane z procesem migracji, jak skala zjawiska, pochodzenie terytorialne przybyszów, ich struktura społeczno-zawodowa i wyznaniowa oraz sieci migracyjne. Podjęto próbę ukazania wpływu imigrantów na rozwój demograficzny i przestrzenny miasta, a także ich udział w życiu gospodarczym i politycznym Warszawy w okresie stanisławowskim. Zasadniczym celem było jednak przedstawienie roli przybyłych jako pośredników w polsko-niemieckim transferze kulturowym epoki oświecenia, a szczególnie ich znaczenia dla upowszechnienia na gruncie polskim koncepcji nowocześnie rozumianego obywatelstwa.

Spis treści:

Wstęp  /9

Cel badań, ich zakres terytorialny i chronologiczny  /9

Stan badań  /18

Podstawa źródłowa  /29

Struktura pracy  /32

Rozdział 1. Warszawa na mapie ruchów migracyjnych nowożytnej Rzeczypospolitej  /36

1.1. Migracje ludności niemieckojęzycznej na teren Rzeczypospolitej do końca XVIII w. /37

1.2. Warszawa jako miasto imigracji  /45

1.2.1. Uregulowania prawne dotyczące cudzoziemców w Warszawie  /55

1.2.2. Chronologia migracji  /69

1.2.3. Pochodzenie terytorialne imigrantów niemieckojęzycznych  /72

1.2.4. Liczebność społeczności niemieckojęzycznej  /79

1.2.5. Sieci migracyjne  /85

Podsumowanie /89

Rozdział 2. Socjotopografia imigracji warszawskiej /91

2.1. Rozwój przestrzenny i podziały administracyjne Warszawy  w XVIII w. /92

2.2. Pierwsza połowa XVIII w. /99

2.3. Druga połowa XVIII w. /104

Podsumowanie /119

Rozdział 3. Między zamkiem a ratuszem  /121

3.1. W kręgu dworu królewskiego /122

3.2. Udział imigrantów we władzach samorządowych Starej i Nowej Warszawy do 1791 r. /136

3.3. Aktywność samorządowa imigrantów na terenie jurydyk  /144

3.4. Udział imigrantów we władzach samorządu warszawskiego po 1791 r. /147

Podsumowanie  /150

Rozdział 4. Imigracja i jej wpływ na ekonomię miasta  /152

4.1. Struktura organizacyjna warszawskiego handlu i rzemiosła w XVIII w.  /155

4.2. Wyznanie a przynależność do konfraterni kupieckiej i cechów rzemieślniczych  /157

4.3. Udział kupców niemieckojęzycznych w handlu warszawskim  /163

4.4. Udział rzemieślników niemieckojęzycznych w rozwoju rzemiosła warszawskiego  /170

4.4.1. Manufaktury mieszczańskie /184

Podsumowanie  /190

Rozdział 5. Formy życia religijnego niemieckojęzycznych imigrantów  /192

5.1. Bractwo św. Benona  /193

5.1.1. Statut bractwa św. Benona  /197

5.1.2. Kościół św. Benona i instytucje podległe bractwu św. Benona  /202

5.2. Zbór ewangelicko-augsburski  /210

5.2.1. Organizacja warszawskiego zboru ewangelicko-augsburskiego  /216

5.2.2. Instytucje zboru luterańskiego  /222

5.3. Formy kontaktów międzywyznaniowych  /229

Podsumowanie  /237

Rozdział 6. Prekursorzy ideologii mieszczańskiego oświecenia  /238

6.1. Mieszczańska protointeligencja  /240

6.2. Nauczyciele i szkoły prywatne /245

6.3. Drukarnie i księgarnie mieszczańskie  /251

6.4. Czytelnie i wypożyczalnie książek  /258

6.5. Warszawskie kawiarnie i  traktiernie  /260

6.6. Warszawska masoneria  /264

Podsumowanie  /268

Rozdział 7. Program ideowy niemieckojęzycznego  mieszczaństwa  /270

7.1. Prasa warszawska w XVIII w.  /273

7.2. Mieszczańscy kameraliści  /283

7.3. Etyka mieszczańska  /291

7.3.1. Miłość do ojczyzny (patriotyzm)  /298

7.3.2. Mądrość (wykształcenie)  /301

7.3.3. Pracowitość (etos pracy)  /303

7.3.4. Tolerancja wyznaniowa  /305

7.3.5. Oszczędność  /307

7.3.6. Wstrzemięźliwość  /308

7.4. Koncepcja obywatelstwa  /310

Podsumowanie  /316

Rozdział 8. Przyczyny, przebieg i konsekwencje konfliktu w warszawskim środowisku ewangelickim  /318

8.1. Pierwsze synody generalne i ich decyzje (Leszno 1775 r., Węgrów 1780 r.)  /323

8.1.1. Współpraca międzywyznaniowa. Unie w Lesznie 1776 r. i w Sielcu 1777 r.  /331

8.2. Sytuacja warszawskich zborów ewangelickich  /336

8.3. Przebieg konfliktu i warunki ugody  /339

8.4. Zakończenie konfliktu i jego konsekwencje /352

8.5. Polemika w sprawie praw stanu mieszczańskiego /355

8.5.1. Szlachecki punkt widzenia /358

8.5.2. Mieszczański punkt widzenia  /363

Podsumowanie  /373

Zakończenie  /375

Summary  /385

Wykaz skrótów  /389

Bibliografia /390

Wykaz tabel i wykresów  /420

Indeks osobowy  /421