Niebezpieczna wolność. Uczeń Polski (1979-1989). Fakty, wspomnienia, dokumenty

Redakcja: Bartłomiej Noszczak

Rok wydania: 2013

Liczba stron: 296

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Seria: Warszawa Niepokonana, tom VI

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami

W literaturze o drugim obiegu wydawniczym nadal brakuje solidnego opracowania na temat fenomenu niezależnej prasy młodzieżowej, czy też – precyzyjniej – uczniowskiej. Lukę tę wypełnia w pewnym stopniu niniejszy tom, zawierający fakty, wspomnienia i dokumenty związane z historią pisma „Uczeń Polski". W latach 1979–1989 redagowali je samodzielnie warszawscy licealiści, którzy po wejściu w dorosłość przekazywali to zadanie młodszym kolegom na zasadzie swoistej sukcesji. Dla wielu z nich praca w redakcji była pierwszym doświadczeniem związanym z działalnością antysystemową – „przedszkolem" wdrażającym do aktywności w tzw. dorosłej opozycji. „Uczeń Polski" poruszał tematykę życia szkolnego, odkłamywał historię, recenzował i korygował podręczniki. Nastoletni redaktorzy komentowali też wydarzenia polityczne i społeczne, publikowali wiersze oraz wywiady. Pismo było pierwszym ogólnopolskim periodykiem prasy podziemnej wydawanym przez uczniów i do uczniów skierowanym. W 1981 r. stało się oficjalnym tytułem Federacji Młodzieży Szkolnej. Opublikowane w tej książce wspomnienia twórców i współpracowników „Ucznia Polskiego" pokazują nie tylko jego redakcyjną kuchnię, lecz także codzienność nastolatków w ostatniej dekadzie PRL. Obraz całości dopełniają dokumenty SB, które pozwalają poznać czasem groźne, czasem groteskowe działania resortu wobec małoletnich opozycjonistów. Ta książka potwierdza, że żadnej z komunistycznych ekip władzy nie powiódł się do końca eksperyment wtłoczenia młodych Polaków w peerelowskie ramy życia politycznego, społecznego i kulturalnego.

Spis treści:

Od Wydawcy  /8

Przedmowa   /9

Nota edytorska   /13

Wprowadzenie (Bartłomiej Noszczak)  /17

Licealiści poza cenzurą. Historia drugoobiegowego pisma „Uczeń Polski" (1979-1989)  /17

„Nie uczestniczyć w kłamstwie". Analiza treści „Ucznia Polskiego" z lat 1979-1989   /37

Porażka na miarę sukcesu. Inwigilacja „Ucznia Polskiego" przez SB w ramach sprawy operacyjnego            rozpracowania „Uczniak" (1979-1983)   /68

Wspomnienia twórców i współpracowników „Ucznia Polskiego" (1979-1989)   /81

W imieniu autorów wspomnień (Tomasz Marek Mickiewicz)   /83

Dlaczego?  /84

XVI Liceum Ogólnokształcące im. Stefanii Sempołowskiej   /103

XLI Liceum Ogólnokształcące im. Joachima Lelewela  /122

XLII Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej   /123

Przed „Uczniem" był „Sztubak"   /126

Geneza „Ucznia Polskiego"   /130

Żoliborz  /130

Mokotów   /134

Żoliborz i Mokotów   /137

Praca redakcyjna   /140

Druk   /145

Fotografie, demonstracje patriotyczne, 17 grudnia   /153

Zmiany w redakcji   /166

„Uczeń Polski" a Federacja Młodzieży Szkolnej   /174

Stan wojenny i później   /182

Ostatnia redakcja   /204

Dokumenty sprawy operacyjnego rozpracowania „Uczniak" (1979-1983)  /217

Nr 1. 1979 wrzesień 9, [Warszawa] – Meldunek operacyjny naczelnika Wydziału III KSMO w Warszawie ppłk. Andrzeja Maja do naczelnika Wydziału I Departamentu III MSW płk. Stefana Rapały dotyczący pojawienia się nielegalnego pisma „Uczeń Polski"    /219

Nr 2. 1979 wrzesień 19, Warszawa – Notatka służbowa młodszego inspektora Wydziału III KSMO kpr. Zygmunta Petki zawierająca ustalenia na temat tego, czy członkowie redakcji „Ucznia Polskiego" są uczniami którejś ze szkół ponadpodstawowych w Warszawie-Włochach  /223

Nr 3. 1979 wrzesień 20, Warszawa – Notatka służbowa kierownika Sekcji I KSMO w Warszawie por. Jana Faberskiego dotycząca kolportażu „Ucznia Polskiego"    /224

Nr 4. 1979 październik 13, Warszawa – Opracowany przez inspektora Wydziału III KSMO m.st. Warszawy ppor. Stefana Cieplińskiego plan działań operacyjnych w sprawie operacyjnego rozpracowania o kryptonimie „Uczniak"   /225

Nr 5. 1979 listopad 26, Warszawa – Notatka służbowa młodszego inspektora Wydziału III KSMO w Warszawie ppor. Stefana Cieplińskiego dotycząca jego rozmowy z dyrektorem LO im. Mikołaja Reja w Warszawie Witoldem Kalińskim na temat redaktorów „Ucznia Polskiego"   /227

Nr 6. 1980 styczeń 4, Warszawa – Wyciąg z informacji operacyjnej uzyskanej przez Wydział III-2 KSMO w Warszawie przez osobowe źródło informacji „Macek-1"   /229

Nr 7. 1980 styczeń 17, Warszawa – Notatka służbowa młodszego inspektora Wydziału III-2 KSMO w Warszawie szer. Krzysztofa Honkisza dotycząca kontaktów działaczy RMP z redaktorami „Ucznia Polskiego"   /231

Nr 8. 1980 luty 1, Warszawa – Notatka służbowa starszego inspektora Wydziału III-2 KSMO w Warszawie por. Józefa Siemianowskiego dotycząca „Ucznia Polskiego"   /233

Nr 9. 1980 luty 1, Warszawa – Pismo naczelnika Wydziału III Departamentu III MSW ppłk. Andrzeja Kwiatkowskiego do naczelnika Wydziału III KSMO w Warszawie Stanisława Olejnika dotyczące kontaktów środowiska RMP z „Uczniem Polskim"   /235

Nr 10. 1980 luty 5, [Warszawa] – Meldunek operacyjny naczelnika Wydziału III KSMO w Warszawie ppłk. Andrzeja Maja dotyczący inwigilacji „Ucznia Polskiego"   /237

Nr 11. 1980 luty 5, Warszawa – Pismo zastępcy naczelnika Wydziału III Departamentu III MSW ppłk. Stanisława Kabacińskiego do naczelnika Wydziału III KSMO w Warszawie mjr. Stanisława Olejnika w sprawie „Ucznia Polskiego"   /239

Nr 12. 1980 kwiecień 22, Warszawa – Wyciąg z informacji operacyjnej uzyskanej przez SB od TW „Andrzeja" w sprawie „Ucznia Polskiego"    /241

Nr 13. 1980 kwiecień 29, Warszawa – Wyciąg z informacji operacyjnej uzyskanej przez SB od TW „Rybaka" w sprawie „Ucznia Polskiego"   /242

Nr 14. 1980 maj, Warszawa – Informacja młodszego inspektora Wydziału III KSMO ppor. Stefana Cieplińskiego w sprawie związków Andrzeja Czumy z „Uczniem Polskim"   /244

Nr 15. 1980 maj 12, Warszawa – Wyciąg z informacji operacyjnej uzyskanej przez SB od TW „Rybaka" w sprawie „Ucznia Polskiego"   /245

Nr 16. 1980 czerwiec 26, Warszawa – Wyciąg z informacji, jaką SB uzyskała od TW „Józefa"   /246

Nr 17. 1980 sierpień 18, Warszawa – Wyciąg z doniesienia TW „Wiktora" w sprawie „Ucznia Polskiego"   /247

Nr 18. 1980 sierpień 19, Warszawa – Wniosek młodszego inspektora Wydziału III KSMO ppor. Stefana Cieplińskiego do naczelnika Wydziału III KSMO o przekazanie sprawy operacyjnego rozpracowania „Uczniak" do prowadzenia przez Wydział III-2 KSMO  /248

Nr 19. 1980 listopad 26, Warszawa – Wyciąg z notatki służbowej dotyczącej kolportażu „Ucznia Polskiego" w Zespole Szkół Łączności w Warszawie przez Piotra Sternickiego  /250

Nr 20. 1981 maj 26, Warszawa – Notatka służbowa ppor. Stefana Cieplińskiego dotycząca ulotki zredagowanej przez redakcję „Ucznia Polskiego"  /251

Nr 21. 1981 listopad 19, Warszawa – Wyciąg z informacji uzyskanej przez SB od TW „Jacka"  /252

Nr 22. 1981 grudzień 3, Warszawa – Opracowany przez por. Stefana Cieplińskiego plan działań operacyjnych Wydziału III KSMO w Warszawie w sprawie „Ucznia Polskiego"  /253

Nr 23. 1982 styczeń 13, Warszawa – Notatka służbowa dotycząca rozmowy przeprowadzonej przez funkcjonariuszy aparatu policyjnego z dyrektorem Zespołu Szkół Zawodowych Samochodowych w Warszawie w związku z kolportowaniem w tej placówce nauczania publikacji drugoobiegowych  /256

Nr 24. 1982 styczeń 14, Warszawa – Meldunek operacyjny ppor. Stefana Cieplińskiego dotyczący „Ucznia Polskiego"  /258

Nr 25. 1982 styczeń 14, Warszawa – Notatka służbowa ppor. Marka Burchardta z KDMO Warszawa-Żoliborz z rozmowy przeprowadzonej z prokuratorem rejonowym dla dzielnicy Warszawa-Żoliborz Gielo  /259

Nr 26. 1982 styczeń 19, Warszawa – Notatka urzędowa ppor. Marka Burchardta z KDMO Warszawa-Żoliborz z rozmowy przeprowadzonej z inspektorem Wydziału Oświaty i Wychowania Urzędu Dzielnicowego Warszawa-Żoliborz Kapuśniakiem  /260

Nr 27. 1982 grudzień 6, Warszawa – Wyciąg z informacji operacyjnej uzyskanej przez SB od TW ps. „Ewa"  /261

Nr 28. 1983 kwiecień 21, Warszawa – Analiza dokumentacji SB związanej z rozpracowaniem „Ucznia Polskiego"  /262

Nr 29. 1983 kwiecień 30, Warszawa – Notatka służbowa mł. chor. Barbary Kumosińskiej z tzw. rozmowy wyjaśniającej przeprowadzonej z Michałem Potockim  /267

Nr 30. 1983 listopad 8, Warszawa – Decyzja Wydziału III KSMO o zakończeniu SOR „Uczniak"  /269

Biogramy twórców i współpracowników „Ucznia Polskiego"  /275

Bibliografia selektywna  /278

Wykaz skrótów  /283

Indeks osób  /287