Nasielsk we wczesnym średniowieczu

Autor: Mariusz Błoński

Rok wydania: 2018

Liczba stron: 350

Okładka: twarda

Format: 21,5 cm x 30,5 cm

 

Książka prezentuje wyniki wielodyscyplinarnych badań wczesnośredniowiecznego grodu w Nasielsku oraz związanego z nim zaplecza osadniczego. Stało się to możliwe dzięki wykopaliskom archeologicznym zrealizowanym na nasielskim grodzisku w latach: 1967, 2001-2004, 2006, sondażowym badaniom osady przygrodowej w latach 2006 i 2016, a także towarzyszącym im opracowaniom przyrodniczym oraz analizie źródeł pisanych i źródeł archeologicznych pozyskanych w wyniku powierzchniowej prospekcji Archeologicznego Zdjęcia Polski. Istotnym uzupełnieniem wiedzy o działalności gospodarczej mieszkańców Nasielska we wczesnym średniowieczu jest opracowanie archeozoologiczne autorstwa dr Urszuli Iwaszczuk zamieszczone w formie aneksu na końcu pracy. 

Spis treści:

I. Wstęp    /7

II. Źródła do wczesnych dziejów Nasielska i okolic  / 11   

II.1. Źródła archeologiczne   / 11   

II.2. Źródła pisane   /11       

II.2.1. Źródła wczesnośredniowieczne   / 11       

II.2.2. Źródła późnośredniowieczne   / 14       

II.2.3. Źródła nowożytne    /15   

II.3. Źródła kartograficzne   / 15   

II.4. Źródła toponomastyczne      / 17   

II.5. Źródła przyrodnicze   / 17   

II.6. Mazowsze wczesnośredniowieczne: szkic archeologiczno-historyczny   /17

III. Środowisko naturalne okolic Nasielska   /27   

III.1. Ukształtowanie terenu    /27   

III.2. Hydrografia    /31   

III.3. Klimat    /32   

III.4. Gleby    /34   

III.5.  Szata roślinna   / 35       

III.5.1. Współczesne zbiorowiska leśne    /35       

III.5.2. Badania palinologiczne Jeziora Błędowskiego    /35       

III.5.3. Badania palinologiczne w pobliżu grodziska      /37       

III.5.4. Roślinność potencjalna okolic Nasielska    /39       

III.5.5. Zasięg lasów w badanym terenie na podstawie źródeł kartograficznych   /39       

III.5.6. Roślinność reliktowa na grodzisku w Nasielsku  / 43   

III.6. Środowisko naturalne okolic nasielskiego grodu we wczesnym średniowieczu: próba rekonstrukcji    /44

IV. Badania archeologiczne grodziska    /47   

IV.1. Prace inwentaryzacyjne i badania rozpoznawcze przed 1967 r.   47   

IV.2. Badania wykopaliskowe w 1967 r.    /51       

IV.2.1. Wykopy I i II    /53       

IV.2.2. Wykop III    /53   

IV.3.  Badania wykopaliskowe w latach 2001-2004, 2006    /55       

IV.3.1. Wykop IV    /55       

IV.3.2. Wykop V    /58   

IV.4. Badania geofizyczne   / 61   

IV.5. Fazy nasielskiego grodu      /65       

IV. 5.1. Faza 0 (przedgrodowa)    /65           

IV.5.1.1.  Stratygrafia    /65           

IV.5.1.2. Materiały ruchome    /66               

Zabytki wydzielone    /66               

Ceramika    /66               

Kości zwierzęce    /66           

IV.5.1.3. Chronologia i charakterystyka fazy przedgrodowej    /67       

IV.5.2. Faza 1: początki grodu   /68           

IV.5.2.1. Stratygrafia i parametry grodu    /68           

IV.5.2.2. Materiały ruchome    /71               

Ceramika   /71               

Kości zwierzęce    /71           

IV.5.2.3. Chronologia grodu fazy 1    /71           

IV.5.2.4. Społeczno-polityczne tło budowy grodu    /72       

IV.5.3. Faza 2: odbudowa grodu po zniszczeniu    /73           

IV.5.3.1. Stratygrafia i parametry grodu    /73           

IV.5.3.2. Materiały ruchome    /75               

Zabytki wydzielone    /75               

Ceramika    /77               

Kości zwierzęce    /78           

IV.5.3.3. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 2    /78           

IV.5.3.4. Geneza „akcji” budowy mazowieckich grodów     /79       

IV.5.4. Faza 3: rozbudowa umocnień grodu    /82           

IV.5.4.1. Stratygrafia i parametry grodu    /82           

IV.5.4.2. Materiały ruchome    /83               

Zabytki wydzielone    /83               

Ceramika    /84               

Kości zwierzęce    /85           

IV.5.4.3. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 3    /85       

IV.5.5. Faza 4: apogeum grodu    /87           

IV.5.5.1. Stratygrafia i parametry grodu    /87           

IV.5.5.2. Relikty pieców    /87           

IV.5.5.3. Materiały ruchome    /91               

Zabytki wydzielone    /91               

Narzędzia i przedmioty codziennego użytku    /91               

Ozdoby i elementy stroju    /95               

Broń    /97               

Przedmioty nieokreślone    /98               

Ceramika    /98               

Kości zwierzęce    /98           

IV.5.5.4. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 4   /99         

IV.5.6. Okres postgrodowy    /102           

IV.5.6.1. Stratygrafia i obiekty    /102           

IV.5.6.2. Materiały ruchome    /103               

Zabytki wydzielone    /103           

IV.5.6.3. Chronologia okresu postgrodowego    /104

V. Badania na osadzie przygrodowej        /105   

V.1. Badania geofizyczne   / 105   

V.2. Badania wykopaliskowe   / 106       

V.2.1. Wykop VI    /106           

V.2.1.1. Obiekt VI/1   / 106           

V.2.1.2. Materiały ruchome z obiektu VI/1   / 106                 

Zabytki wydzielone    /106                

Ceramika    /108                 

Kości zwierzęce    /108           

V.2.1.3. Funkcja i chronologia obiektu VI/1   /109           

V.2.1.4. Obiekt VI/2    /109           

V.2.1.5. Materiały ruchome z obiektu VI/2    /109                

Ceramika    /109                

Kości zwierzęce    /109           

V.2.1.6. Funkcja i chronologia obiektu VI/2    /110       

V.2.2. Wykop VII    /110           

V.2.2.1. Obiekt VII/1    /111           

V.2.2.2. Materiały ruchome z obiektu VII/1        /111               

Ceramika    /111               

Kości zwierzęce    /111           

V.2.2.3. Obiekt VII/2    / 111           

V.2.2.4 Materiały ruchome z obiektu VII/2       / 111                

Zabytki wydzielone    /111                

Ceramika   /111                

Kości zwierzęce    /111           

V.2.2.5. Funkcja i chronologia obiektów VII/1 i VII/2    /112       

V.2.3. Wykop VIII   / 113           

V.2.3.1. Obiekt VIII/2    /114           

V.2.3.2. Materiały ruchome z obiektu VIII/2        /114               

Ceramika     /114               

Kości zwierzęce    /114           

V.2.3.3. Funkcja i chronologia obiektu VIII/2   /114           

V.2.3.4. Obiekt VIII/5    /114           

V.2.3.5. Materiały ruchome z obiektu VIII/5       /116               

Zabytki wydzielone    /116               

Ceramika    /116               

Kości zwierzęce   /116           

V.2.3.6. Funkcja i chronologia obiektu VIII/5    /116           

V.2.3.7. Obiekt VIII/6        /117           

V.2.3.8. Materiały ruchome z obiektu VIII/6       /117               

Ceramika    /117               

Kości zwierzęce    /117           

V.2.3.9. Funkcja i chronologia obiektu VIII/6    /117           

V.2.3.10. Obiekt VIII/7     /117   

V.3. Badania przy użyciu wykrywacza metali    /118       

V.3.1. Zabytki wydzielone odkryte podczas badań wykrywaczem metali    /118   

V.4. Znaleziska o nieznanym pochodzeniu   / 122       

V.4.1. Srebrne skarby    /122   

V.5. Podsumowanie wyników badań na osadzie przygrodowej     /122

VI. Ceramika z grodziska i osady przygrodowej w Nasielsku    /125   

VI.1. Metody badawcze    /125       

VI.1.1. Stan zachowania    /125       

VI.1.2. Surowiec   /126       

VI.1.3. Barwa    /127       

VI.1.4. Technika budowy naczyń    /129       

VI.1.5. Morfologia    /130       

VI.1.6. Ornament    /132   

VI.2. Ceramika z grodu    /133       

VI.2.1. Ceramika z fazy przedgrodowej  (faza 0)    /133       

VI.2.2. Ceramika z fazy 1    /136       

VI.2.3. Ceramika z fazy 2    /138       

VI.2.4. Ceramika z fazy 3    /144       

VI.2.5. Ceramika z fazy 4    /148   

VI.3. Ceramika z osady przygrodowej    /153       

VI.3.1. Ceramika z obiektu VI/1    /153       

VI.3.2. Ceramika z obiektu VI/2   /154       

VI.3.3. Ceramika z obiektu VII/1    /156       

VI.3.4. Ceramika z obiektu VII/2    /158       

VI.3.5. Ceramika z obiektu VIII/2    /161       

VI.3.6. Ceramika z obiektu VIII/5    /162       

VI.3.7. Ceramika z obiektu VIII/6    /164       

VI.3.8. Ceramika z obiektu VIII/7   /164       

VI.3.9. Naczynie znalezione luźno w wykopie VIII       /165

VII. Nasielsk i jego okręg grodowy na tle organizacji grodowo-terytorialnej we wczesnym średniowieczu    /167   

VII.1. Grody sąsiadujące z Nasielskiem    /167   

VII.2. Osieki    /173   

VII.3.  Opole: najstarszy element nasielskiej organizacji grodowo-terytorialnej?   /174   

VII.4.  Nasielski okręg grodowy    /179       

VII.4.1.  Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelaniami zakroczymską i płońską    /181       

VII.4.2.  Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią ciechanowską    /183       

VII. 4.3. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią pułtuską   /186       

VII.4.4.  Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią serocką    /189   

VII.5.  Chronologia, obszar i struktura osadnictwa nasielskiego okręgu grodowego    /192       

VII.5.1.  Osady znane ze źródeł pisanych     /193       

VII.5.2. Osady o nazwach patronimicznych    /194       

VII.5.3. Zagadnienie nazwy Mazewo    /195       

VII.5.4. Osady służebne    /195       

VII.5.5. Cmentarzyska     /196   

VII.6.  Osadnictwo nasielskiego okręgu grodowego na podstawie badań AZP        /198       

VII.6.1.  Kryteria podziału chronologicznego wczesnośredniowiecznych stanowisk z badań AZP    /198       

VII.6.2.  Osadnictwo ze starszych faz wczesnego średniowiecza (VII – IX w.)    /200       

VII.6.3.  Osadnictwo z młodszych faz wczesnego średniowiecza (X – XIII w.)    /202       

VII.6.4.  Wyniki badań AZP, a najstarsze podziały terytorialne okolic Nasielska    /207   

VII.7. Nasielski okręg grodowy w perspektywie demograficznej    /209   

VII.8. Sieć drożna wokół Nasielska we wczesnym średniowieczu     /212

VIII. Podsumowanie    /223 

Tablice     /226

Tabele    /248 

Aneks. Urszula Iwaszczuk Kości zwierzęce z wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Nasielsku     /271 

Summary     /297

List of figures        /307

List of tables         /313

List of plates        /315

Appendix: Animal bones from the early medieval settlement complex at Nasielsk        /317

List of figures to Appendix    /318

List of tables to Appendix    /319

Bibliografia    /321

Indeks osób    /337

Indeks nazw geograficznych i etnicznych     /343