Najstarsza katedra w Poznaniu. Problem formy i jej genezy w kontekście architektury około roku 1000

Publikacja dr Anety Bukowskiej to wnikliwa i zakrojona na szeroką skalę analiza bogatej dokumentacji badań przeprowadzonych w okresie powojennym przez Krystynę Józefowiczównę w katedrze poznańskiej – jednym z najważniejszych obiektów sakralnych w państwie pierwszych Piastów. Autorka nie poprzestała na przedstawieniu archiwalnych opracowań, lecz skonfrontowała je z reliktami dostępnymi w obrębie rezerwatu archeologiczno-architektonicznego pod katedrą gotycką, dokonując krytycznej interpretacji wyników wykopalisk. Wynikiem tej analizy są przełomowe tezy postawione przez Autorkę m.in. w kwestii ostatecznego rozstrzygnięcia zagadnienia chronologii murów budowli wykonanych w technice opus spicatum, a także kompozycji planu i formy przestrzennej najstarszej fazy obiektu.

Niewątpliwym walorem rozprawy jest zawarty w niej bogaty materiał ilustracyjny, na który w dużej mierze składają się dotąd niepublikowane archiwalne zdjęcia i rysunki wykonane podczas prac wykopaliskowych zespołu Krystyny Józefowiczówny, przechowywane w archiwum IAiE PAN. Udostępnienie tak ważnych materiałów dokumentacyjnych nie tylko znakomicie ilustruje wywody Autorki na temat katedry poznańskiej, ale także pozwala badaczom architektury wczesnopiastowskiej na prowadzenie samodzielnych rozważań na jej temat.

W polskim piśmiennictwie naukowym opracowania z tej dziedziny badań nie były dotąd licznie reprezentowane. Publikacja Anety Bukowskiej znakomicie wypełnia tę lukę badawczą, a zaprezentowane w niej propozycje nowej rekonstrukcji, rozwarstwienia, datowania i atrybucji katedry poznańskiej są znaczącym osiągnięciem w studiach nad początkiem architektury w Polsce.

Spis treści:

Przedmowa  /7 

Rozdział I. Temat, problemy, metoda /11 

1. Topografia  /11 

2. Źródła pisane  /12 

3. Restauracja  /13 

4. Wykopaliska w katedrze 1946-1956  /15 

5. Forma. Ujęcie Krystyny Józefowiczówny  i nowe propozycje /20 

6. Czas powstania. Tezy milenijne i ich stopniowe rozbicie  /28

 7. Krystyna Józefowiczówna i jej metoda  /37 

8. Problem formy i datowania  a przyjęte metody  /35 

Rozdział II. Relikty architektury i ich analiza  /39

1. Korpus nawowy  /40

2. Wnętrze nawy głównej   /70

3. Część wschodnia  /78

4. Część zachodnia  /96

5. Podsumowanie  /130

Rozdział III. Forma budowli  w poszczególnych fazach i datowanie  /135

1. Ślady zabudowy poprzedzającej bazylikę (faza 0)  /135

2. Bazylika (faza I)  /137

3. Bazylika (faza II)   /143

4. Bazylika (faza III)  /146

5. Zmiany w wieku XIII (faza IV)  /149

6. Cechy wątków kamiennych i ich datowanie  /150

7. Przesłanki archeologiczne do datowania najstarszej bazyliki (faza I)  /160

Rozdział IV. Pierwsza katedra – program  bazyliki i jego geneza  /165

1. Kompozycja i proporcje. Specyfika typu bazyliki i jego geneza  /165

2. Część wschodnia  /186

3. Część zachodnia  /211

4. Pochodzenie form architektonicznych a problemy rekonstrukcji   /240

5. Odbudowa katedry w połowie wieku XI  /245

Rozdział V. Inspiracje i datowanie bazyliki  oraz kontekst wydarzeń około roku 1000  /247

1. Początki biskupstwa w Poznaniu. Katedra Jordana czy Ungera?  /247

2. Klasztor w Memleben a państwo Piastów  /251

3. Inspiracje i datowanie  /254

Zakończenie   /259

Wykaz reliktów  /263

Bibliografia   /267

Źródła niepublikowane  /267

Źródła publikowane  /268

Literatura przedmiotu  /268

Indeks osób  /287

Indeks topograficzno‑rzeczowy  /291

Spis ilustracji  /295

Summary. The Oldest Cathedral in Poznań. A Problem of its Form and Origins in the Context of the Architecture of c. 1000  /305