Młyny wodne, wiatraki i kieraty w XIX w. i 1 połowie XX w. na terenie Pomorza (w granicach dawnych Prus Zachodnich)

"Publikacja ma niewątpliwie charakter prekursorski i nowatorski. Zostały w niej zebrane i przeanalizowane różnorodne materiały dotyczące powstałej w XIX w. charakterystycznej grupy budowli przemysłowych (ale też obiektów starszych) z terenu szeroko rozumianego Pomorza, co dotąd w piśmiennictwie naukowym na ten temat nie miało miejsca. To całościowe ujęcie stawia recenzowaną pracę w gronie publikacji podstawowych, niezbędnych dla rozpoznania wybranego zagadnienia".

(Fragment recenzji)

"Dawne młyny, zwłaszcza wietrzne, ale też wodne, były już tematem licznych opracowań uwzględniających wiedzę z badań terenowych i pewien zasób informacji z dawnej literatury przedmiotu – natomiast w recenzowanej monumentalnej rozprawie dokonano syntezy ogromnego zasobu pochodzącego z licznych źródeł i dawnych publikacji, co nadało pracy charakter dzieła porządkującego i podsumowującego całokształt wiedzy o dawnym młynarstwie".

(Fragment recenzji)

Spis treści:

Wykaz ważniejszych skrótów  /11 

Wstęp  /13

1. Materiały, na których oparto opracowanie /19
1.1. Źródła   /20
1.1.1. Źródła niepublikowane  /20
1.1.2. Źródła publikowane  /24
1.2. Dokumentacje konserwatorskie /27
1.3. Stan badań   /29 

2. Dzieje młynarstwa na Pomorzu   /45
2.1. Dzieje młynarstwa na Pomorzu do XIX w. /45
2.2. Dzieje młynarstwa na Pomorzu w XIX i 1. połowie XX w.   /51
2.3. Liczba i rozmieszczenie młynów na Pomorzu w XIX i 1. połowie XX w.   /57
2.4. Prawne aspekty dotyczące budowy i pracy młynów w XIX i XX w. na szerszym tle   /63 

3. Młyny wodne w XIX i 1. połowie XX w.    /70
3.1. Urządzenia hydrotechniczne   /70
3.1.1. Groble    /71
3.1.2. Jazy    /73
3.1.3. Rynny doprowadzające wodę na koło/turbinę   /84
3.1.4. Przepusty   /86
3.1.5. Śluzy   /87
3.1.6. Pale i punkty pomiaru wody    /91
3.1.7. Węgornie   /94
3.2. Usytuowanie młynów względem wody   /95
3.2.1. Młyny nad większymi rzekami   /97
3.2.2. Młyny nad mniejszymi rzekami i kanałami młyńskimi   /100
3.2.3. Młyny przy jeziorach  /104
3.2.4. Młyny przy stawach i wodach zdrojowych   /105
3.2.5. Drogi i mosty   /111
3.2.6. Lokalizacja młynów łodnych   /113
3.3. Charakterystyka funkcji i usytuowania budynków w zespołach młyńskich na przestrzeni XIX w.   /116
3.3.1. Funkcje młynów i zmiany w ich usytuowaniu   /116
3.3.2. Usytuowanie i funkcje innych budynków w zespołach młyńskich   /124
3.4. Napęd: koła wodne, turbiny, silniki   /128
3.4.1. Liczba, usytuowanie kół wodnych oraz ich zadaszenie   /132
3.4.2. Koła podsiębierne   /135
3.4.3. Koła nasiębierne   /138
3.4.4. Koła śródsiębierne   /142
3.4.5. Turbiny, silniki   /146
3.5. Technika zastosowana w młynach wodnych i ich architektura w XIX i 1. połowie XX w. / 152
3.5.1. Młyny zbożowe   /154
3.5.1.1. Technika zastosowana w młynach tradycyjnych   /160
3.5.1.1.1. Technika zastosowana w młynach do XIX w.   /160
3.5.1.1.2. Technika zastosowana w młynach tradycyjnych w XIX w.   /166
3.5.1.1.3. Technika zastosowana w młynach przemysłowych   /171
3.5.1.1.4. Podsumowanie   /185
3.5.1.2. Architektura młynów zbożowych   /187
3.5.1.2.1. Architektura młynów do XIX w.   /188
3.5.1.2.2. Architektura młynów o tradycyjnej technice przemiału w XIX w.   /193
3.5.1.2.3. Architektura młynów przemysłowych   /196
3.5.1.2.4. Podsumowanie   /205
3.5.2. Inne młyny spożywcze   /208
3.5.3. Młyny prochowe, do kruszenia gipsu i kości   /212
3.5.4. Młyny tekstylne i skórzane   /216
3.5.5. Papiernie   /222
3.5.6. Tartaki   /230
3.5.7. Kuźnice i szlifiernie   /241
3.5.8. Elektrownie wodne   /247
3.6. Zniszczenia, budowa i odbudowa młynów w XIX i XX w.    /253
3.7. Obecny stan zachowania młynów wodnych   /256 

4. Wiatraki   /263
4.1. Wiatraki przemiałowe   /266
4.1.1. Koźlaki   /267
4.1.1.1. Koźlaki do XIX w.   /267
4.1.1.2. Technika zastosowana w koźlakach w XIX i XX w.   /270
4.1.1.3. Architektura koźlaków w XIX i XX w.   /292
4.1.2. Wiatraki wieżowe    /303
4.1.2.1. Technika zastosowana w wiatrakach wieżowych   /304
4.1.2.2. Architektura wiatraków wieżowych /309
4.1.3. Wiatraki holenderskie   /312
4.1.3.1. Technika zastosowana w wiatrakach holenderskich   /313
4.1.3.2. Architektura wiatraków holenderskich   /320
4.1.4. Paltraki   /328
4.1.5. Turbiny wiatrowe   /332
4.2. Wiatraki odwadniające   /333
4.2.1. Rozwój systemu odwadniania Żuław, wiatraki czerpakowe w okresie nowożytnym   /335
4.2.2. Puste koźlaki    /340
4.2.3. Wiatraki holenderskie   /347
4.3. Zniszczenia, budowa i przenoszenie wiatraków w XIX i XX w.   /354
4.4. Obecny stan zachowania wiatraków   /358 

5. Kieraty końskie   /363 

5.1. Kieraty przemiałowe i przemysłowe   /365
5.2. Kieraty odwadniające   /371

Zakończenie   /375 

Aneksy    /381 

Zestawienie materiałów, na których oparto opracowanie   /389 

Spis ilustracji   /413 

Streszczenie   /427 

Summary   /433 

Indeks głównych pojęć technicznych   /439 

Indeks miejscowości   /443