Między uniwersytetem a zakonem. Biografia i spuścizna pisarska dominikanina Jana z Ząbkowic (+1446)

Autorka: Anna Zajchowska

Rok wydania: 2013

Liczba stron: 485

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Jan z Ząbkowic (zm. 1446 r.), jeden z najwybitniejszych i najbardziej wpływowych dominikanów polskich w pierwszej połowie XV wieku, teolog, inkwizytor papieski i reformator. Książka wykracza jednak daleko poza losy i dzieła jednej postaci. Przez pryzmat życia i twórczości Jana można bowiem śledzić najważniejsze problemy nie tylko polskiej prowincji Zakonu Braci Kaznodziejów, ale i całego Kościoła w tym niezwykle burzliwym czasie wielkich soborów powszechnych, dyskusji wokół rosnącego w siłę husytyzmu i kolejnych prób reformy zachodniego chrześcijaństwa.

Anna Zajchowska (ur. 1980), absolwentka Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Autorka licznych publikacji poświęconych różnym aspektom późnośredniowiecznej kultury intelektualnej i religijnej, a zwłaszcza kaznodziejstwu dominikańskiemu. Współpracowała między innymi z Oddziałem Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej, Uniwersytetem Śląskim, Biblioteką Kolegium Filozoficzno-Teologicznego Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, Pracownią Słownika Staropolskiego Instytutu Języka Polskiego PAN i Instytutem Tomistycznym. Członek International Medieval Sermon Studies Society.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Lista skrótów stosowanych w pracy   /11 

Wstęp   /15 

I. Biografia i spuścizna teologiczna Jana z Ząbkowic   /24 

1. Biografia    /25 

1.1. Studia i działalność uniwersytecka (1394 1409/10)   /26 

1.2. Wstąpienie do zakonu i działalność w Krakowie (1410-1426)   /28 

1.3. Działalność we Wrocławiu 1429-1446    /34

2. Spuścizna teologiczna Jana z Ząbkowic   /43 

2.1. Charakterystyka uniwersyteckich rękopisów Jana   /43 

2.1.1. Rękopis BUWr IV Q 52    /43 

2.1.2. Rękopis BUWr I Q 13    /44 

2.1.3. Rękopis BUWr I Q 44    /44 

2.1.4. Rękopis BUWr I Q 38   /45

2.2. Quadruplex est modus faciendi librum - spuścizna pisarska Jana z Ząbkowic   /46

2.2.1. Scriptor   /47

2.2.2. Compilator    /48

2.2.3. Commentator  /55

2.2.4. Auctor   /55

2.3. Biblioteka Jana z Ząbkowic   /57

2.4. Rękopis BUWr I Q 377 jako podstawa rekonstrukcji poglądów teologicznych Jana z Ząbkowic   /69

2.4.1. Atrybucja tekstów   /70

2.4.2. Datacja i sposób powstania kodeksu   /76

2.4.3. Okoliczności wygłaszania i odbiorcy kazań    /83

Podsumowanie    /85

II. Jan z Ząbkowic - mistrz świętej teologii. Recepcja myśli św. Tomasza z Akwinu w myśli Jana z Ząbkowic   /87

1. Sposoby wykorzystania dzieł św. Tomasza z Akwinu w kazaniach Jana z Ząbkowic - analiza warsztatu kaznodziejskiego    /92

1.1. Tekst św. Tomasza jako podstawa struktury i treści całego kazania   /93

1.2. Tekst św. Tomasza jako zasadnicza treść jednej z części głównej divisionis   /103

1.3. Kompilacja cytatów z dzieł św. Tomasza   /110

1.4. Tekst św. Tomasza jako źródło cytatów z innych autorów   /118

1.5. Tekst św. Tomasza jako autorytet   /122

2. Poznanie Boga - teolog i teologia w pismach Jana z Ząbkowic   /128

2.1. Antropologia w ujęciu Jana z Ząbkowic w kontekście zagadnienia poznania Boga  /131

2.1.1. Władze duszy   /131

2.1.2. Ostateczny cel człowieka   /135

2.1.3. Podsumowanie   /136

2.2. Poznanie in patria i in via   /137

2.3. Poznanie filozoficzne a teologiczne   /140

2.4. Poznanie teologiczne in via   /143

2.5. Pismo Święte   /148

2.6. Nauczanie   /161

Podsumowanie   /173

III. Jan z Ząbkowic – inkwizytor   /174

Wstęp   /174

1. Sposób rozumienia herezji przez Jana z Ząbkowic    /180

2. Polemika Jana z Ząbkowic z poglądami husyckimi   /186

2.1. Eklezjologia   /187

2.2. Eucharystia   /202

3. Judaizm jako herezja chrystologiczna w pismach Jana z Ząbkowic   /209

Podsumowanie    /219

IV. Jan z Ząbkowic – reformator   /220

Wstęp   /220

1. Reforma obserwancka w dominikańskich klasztorach na Śląsku   /220

1.1. Dominikański ruch obserwancki   /220

1.2. Reforma obserwancka dominikańskich klasztorów na Śląsku w świetle dokumentów i aktów normatywnych    /229

1.3. Reforma obserwancka w świetle kazań Jana z Ząbkowic   /247

1.3.1. Viri claustrales   /249

1.3.1.1. Śluby zakonne   /251

1.3.1.2. Obserwancje zakonne i ich przeciwnicy   /259

1.3.2. Viri contemplativi    /263

1.3.3. Viri apostolici    /266

Podsumowanie   /268

2. Jan z Ząbkowic a reforma kleru świeckiego w świetle kazań ad cle rum   /269

2.1. Viri ecclesiastici    /273

2.1.1. Avaritia   /273

2.1.2. Symonia   /276

2.1.3. Kumulacja beneficjów i obowiązek rezydencji   /277

2.2. Viri spirituals   /280

2.2.1. Luxuria   /280

2.2.2. Celibat i relacje duchownych z kobietami   /284

2.2.3. Nauczanie verbo et exemplo   /290

3. Udział Jana z Ząbkowic w reformie kanoników regularnych na Piasku  /294

4. Zatargi między klerem świeckim a mendykantami   /298

Podsumowanie    /304

Zakończenie   /306

Aneksy:   /310

Aneks 1: Katalog dzieł Jana z Ząbkowic   /310

Aneks 2: Opisy kodykologiczne rękopisów należących do Jana z Ząbkowic: I Q13, I Q38, I Q44, I Q377, IV Q52   /317-388

Aneks 3: Edycja łacińskich dokumentów do biografii Jana z Ząbkowic i dziejów reformy obserwanckiej   /396

Wstęp   /396

Aneks 4: Zalecenia generała Zakonu Braci Kaznodziejów dla klasztoru św. Wojciecha we Wrocławiu (rkps BUWr I O 6, k. 222r 223v)   /414
Indeks incipitów kazań   /416

Bibliografia   /450

Źródła   /450

Rękopiśmienne   /450

Drukowane   /451

Literatura   /456