Metryka pogranicza. Sieć grodowa dorzecza środkowego Bugu w 2. połowie IX i w X wieku

Autorka: Katarzyna Skrzyńska

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 272

Okładka: miękka

Format: 21,00 x 29,5 cm

Seria: Origines Polonorum, tom XV

Gród w Grzybowie należy do największych założeń obronnych na terenie centralnego obszaru państwa Piastów. Przez długi czas pozostawał on poza kręgiem bezpośrednich zainteresowań badawczych archeologów i historyków. Dopiero w końcu lat 80. XX wieku rozpoczęto tam systematyczne wykopaliska. Na podstawie ich wyników stwierdzono, że gród grzybowski, podobnie jak Gniezno, Giecz i Poznań, mógł pełnić nadrzędną rolę w państwie zorganizowanym w 2. połowie X wieku przez Piastów. Dla tej koncepcji wciąż brakowało jednak uzasadnienia, które oferować mogło tylko pełne opracowanie materiałów dokumentacyjnych i zabytkowych z tych badań.

Niniejsza monografia jest podsumowaniem najnowszych prac, jakie dzięki projektowi badawczemu pt. Gród w Grybowie i jego zaplecze osadnicze w kontekście pogłębionych badań interdyscyplinarnych prowadzono na grodzisku w latach 2018–2021. Ich celem było wykonanie rekonstrukcji paleośrodowiskowych otoczenia grzybowskiej fortyfikacji, sporządzenie jej nowoczesnej dokumentacji za pomocą metod nieinwazyjnych oraz opracowanie materiałów zabytkowych pozyskanych podczas najnowszych badań wykopaliskowych. Realizacja tych zadań potwierdziła, że gród zbudowano w latach 20–30. X wieku, a także uwiarygodniła rekonstrukcję przemian w zagospodarowaniu przestrzennym zarówno samego grodu, jak i jego najbliższego otoczenia. Ostatnie badania nie rozstrzygnęły jednak wszystkich problemów, a ich wyniki wskazały wiele nowych perspektyw badawczych, które rozważane będą w toku dalszych prac.

Spis treści:

Wstęp  /9

Rozdział 1. Fizjografia regionu i naturalne zasoby środowiska  /13

1.1. Regiony fizyczno-geograficzne  /14

1.2. Hydrografia  /17

1.3. Gleby  /19

1.4. Złoża kopalin  /21

Rozdział 2. Grodziska. Stan badań  /25

Rozdział 3. Kontekst historyczno-kulturowy  /47

Rozdział 4. Kontekst osadniczy sieci grodowej  /57

4.1. Osadnictwo w dorzeczu środkowego Bugu. Uwagi ogólne  /57

4.2. Południowo-zachodnia część regionu  /64

4.3. Północno-zachodnia część regionu  /70

4.4. Północno-wschodnia i wschodnia część regionu  /71

Rozdział 5. Najstarsze grody  /75

5.1. Chronologia  /75

5.2. Lokalizacja grodów: kontekst fizjograficzny i kulturowy  /82

5.3. Wielkość grodów i ich formy przestrzenne  /92

5.4. Konstrukcja wałów  /95

5.5. Zagospodarowanie majdanów  /98

Rozdział 6. Sieć grodowa regionu w X wieku  /101

6.1. Chronologia  /103

6.2. Lokalizacja: kontekst fizjograficzny i kulturowy  /110

6.3. Wielkość grodzisk i ich formy przestrzenne  /117

6.4. Konstrukcje wałów  /127

6.5. Zagospodarowanie majdanów  /132

Rozdział 7. Świadectwa kontaktów międzyregionalnych  /139

7.1. Monety  /139

7.2. Broń  /142

7.3. Oporządzenie jeździeckie  /148

7.4. Ozdoby i metalowe elementy odzieży  /152

7.5. Wybrane przedmioty codziennego użytku i surowiec ołowiany  /153

Rozdział 8. Grody dorzecza środkowego Bugu doby „plemiennej” i protopaństwowej w świetle przeprowadzonych badań  /157

8.1. Horyzonty chronologiczne  /158

8.2. Wybrane aspekty lokalizacji grodzisk  /162

8.3. Kategoryzacja umocnień według rozmiarów i form przestrzennych  /167

8.4. Schematy konstrukcji wałów  /173

8.5. Funkcje grodów  /184

Uwagi końcowe  /197

Summary  /197

Katalog grodzisk z 2. połowy IX i z X wieku wykopaliskowo rozpoznanych w dorzeczu środkowego Bugu, południowej części zlewiska górnej Narwi i północnej części zlewiska środkowej Tyśmienicy  /205

Część I. Międzyrzecze Bugu i górnej Narwi (w granicach Polski)  /205

Część II. Północna i wschodnia część zlewni środkowego Bugu (w granicach Białorusi)  /209

Część III. Południowo-zachodnia część zlewni środkowego Bugu i północna część zlewni środkowej Tyśmienicy  /212

Spis rycin i tabel  /225

Literatura  /229