Melancholie, szaleństwo i inne choroby głowy w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku

Autor: Elżbieta Nowosielska

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 314

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Zasadniczym celem tej książki jest próba pokazania możliwie pełnego obrazu podejścia do chorób, takich jak szaleństwo czy melancholia w Rzeczypospolitej XVII-XVII w. To niezwykle szerokie zagadnienie z pogranicza historii medycyny, historii społecznej i kultury. W tym celu trzeba przede wszystkim postawić następujące pytania: czy w nowożytnej Rzeczypospolitej szaleńcy podlegali wykluczeniu ze społeczeństwa, a jeśli tak, to w jakim stopniu było to porównywalne z sytuacją w Europie Zachodniej opisaną przez Michela Foucaulta? Czy można wskazać jakieś uwarunkowania w podejściu do obłąkanych, związane z pozycją społeczną, płcią lub wyznaniem chorego? Wreszcie - czy wolno mówić w warunkach Rzeczypospolitej o "chorych na głowę" jako wyodrębnionej (w powszechnym mniemaniu) grupie? (ze wstępu).

Spis treści:

Wstęp /7

Rozdział 1. "Choroby głowy"  /35

1. Czy można mówić o chorobach psychicznych w XVII-XVIII w.?  /35

2. Społeczne uwarunkowania występowania chorób umysłowych /41

3. Status prawny osób psychicznie chorych  /49

3.1. Ograniczenia w rozporządzaniu majątkiem i w życiu osobistym  /49

3.2. Kuratela  /57

4. Przepisy dotyczące duchownych /63

5. Karanie szaleńców /69

6. Pogrzeby szaleńców  /72

7. Podejście do "chorób głowy" w niekatolickich wspólnotach etnicznych i religijnych /74

8. Leczenie chorych umysłowo  /77

8.1. Szpitale zajmujące się opieką nad chorymi umysłowo /77

8.2. Bonifratrzy /82

9. Czy można mówić o wykluczeniu chorych umysłowo?  /86

Rozdział 2. "Choroby głowy" w literaturze fachowej - terminologia, klasyfikacja, diagnostyka /91

1. Terminologia stosowana w zielnikach i poradnikach medycznych /91

2. Łączenie i współwystępowanie "chorób głowy"  /94

3. Definicje i objawy poszczególnych chorób /97

3.1. Szaleństwo /97

3.2. Melancholia jako choroba /100

3.3. Melancholia - choroba, temperament, uczucie czy zjawisko kulturowe?  /102

3.3.1. Melancholia jako temperament  /102

3.3.2. Melancholia jako uczucie /108

3.4. Epilepsja /111

3.5. Apopleksja /115

3.6. "Choroby kobiece' (wapory, szaleństwo maciczne, histeria)  /118

4. Przyczyny powstawania "chorób głowy"  /122

4.1. Teoria humoralna /122

4.2. Astrologia i wpływ gwiazd /124

4.3. Zaburzenia nerwów  /129

4.4. Emocje a choroby typu mania i hipochondria /131

4.5. Płeć chorego /136

4.6. Edukacja i wychowanie  /137

4.7. Kawa i inne używki /139

4.8. Wpływ obyczajowości na zdrowie /142

4.9. Choroby i pasożyty /149

4.10. Dziedziczne i zakaźne "choroby głowy"  /151

Rozdział 3. Metody leczenia "chorób głowy"  /156

1. Surowce lekarskie /157

1.1. Leki pochodzenia roślinnego (vegetabilia) /157

1.2. Leki pochodzenia zwierzęcego (animalia) /173

1.3. Leki pochodzenia mineralnego (mineralia)  /183

1.4. Złożone lub gotowe lekarstwa (composita)  /186

2. Zabiegi lecznicze /191

2.1. Puszczenie krwi, czyli flebotomia /191

2.2. Wymioty i przeczyszczenia /198

2.3. Kąpiele i wody mineralne /201

2.4. Inne zabiegi  /205

3. Leczenie za pomocą motywowania pacjenta, dietą i zmianą trybu życia  /209

4. Ocena skuteczności terapii staropolskich /212

5. Ślady medycyny staropolskiej w dziewiętnastowiecznej medycynie ludowej  /217

Rozdział 4. "Choroby głowy" w tekstach niezwiązanych z medycyną  /221

1. Literatura dewocyjna jako źródło do badania "chorób głowy"  /221

1.1. Obraz szalonego w literaturze dewocyjnej /228

1.2. Szaleństwo jako kara /233

1.3. Definicje i przyczyny chorób umysłowych w literaturze dewocyjnej  /237

1.4. Stosunek do lekarzy i ich metod w literaturze dewocyjnej /245

2. Szaleństwo a magia i opętanie  /248

3. Magia w leczeniu "chorób głowy"  /255

4. Obraz "chorób głowy" w literaturze pięknej i prasie  /259

Zakończenie /267

Abstract /271

Bibliografia /273

Zestawienie roślin, których nazwy występujące w źródłach różnią się od współczesnych /301

Indeks osób  /302