Magia ochronna Słowian we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich

Autor: Joanna Wawrzeniuk  

Rok wydania: 2017

Ilość stron: 517

Oprawa: miękka

Format: 16,4 cm x 23,3 cm

Uwaga - przetarta, okładka, przybrudzony grzbiet

Książka odsłania świat mitycznych i obrzędowych symboli, gestów, akcesoriów i pojęć składających się na sens poczynań magicznych, zapobiegających różnym postaciom zła, nieszczęścia, niedoli. Czytelnik zyskuje znakomity przewodnik po kulturze duchowej wczesnośredniowiecznych mieszkańców ziem polskich.

Spis treści:

Wprowadzenie /11

Rozdział 1. Podstawy źródłowe i zarys stanu badań /19

Rozdział 2. Specyfika myślenia magicznego  /27

2.1. Magia i jej definicje /27

2.2. Charakterystyka myślenia magicznego wczesnego średniowieczna  /28

Rozdział 3. Zjawisko uroku  i jego związek z magią apotropeiczną /37

Rozdział 4. Apotropeiczne działania magiczne wykonywane w domu /49

4.1. Zabiegi apotropeiczne związane z budową domu /51

Ofiara zakładzinowa a źródła archeologiczne /55

4.2. Negatywna rola progu /62

4.2.1. Znaczenie progu w obrzędowości rodzinnej /63

4.2.2. Magia apotropeiczna  i sporząca związana z progiem /66

4.2.3. Rola progu u wczesnośredniowiecznych Słowian /68

4.3. Symboliczna wymowa ogniska domowego /72

4.3.1. Ognisko domowe jako przejaw życia rodzinnego /73

4.3.2. Duchy i demony zamieszkujące okolice ogniska /75

4.3.3. Demony opiekuńcze w przekazach pisanych /78

4.3.4. Duchy opiekuńcze domu i rodziny /81

4.3.5. Demony przeznaczenia w przekazach pisanych /82

4.3.6. Kult ogniska domowego i demonów opiekuńczych w źródłach archeologicznych  /83

4.3.7. Kult ognia w domostwie /85

4.3.8. Ogień jako apotropeion /89

4.3.9. Oczyszczająco-ochraniająca moc popiołu, węgli drzewnych oraz dymu /90

4.3.10. Kult ognia a źródła archeologiczne /92

4.4. Symboliczna rola ognia palonego w domu i jego związek z kultem przodków /94

4.4.1. Nazwy nadawane zmarłym przodkom /94

4.4.2. Zmarły przodek jako wąż /95

4.4.3. Miejsce przebywania dusz zmarłych w obrębie domostwa /96

4.4.4. Formy kultu przodków w obrębie domostwa /97

4.4.5. Przedstawienia zmarłych przodków /100

4.4.6. Domowy kult przodków w źródłach archeologicznych /101

4.5. Zabiegi apotropeiczne wykonywane przy czynnościach domowych i rzemieślniczych /106

4.5.1. Apotropeiczna rola amuletów i innych przedmiotów /107

4.5.2. Apotropeiczna funkcja węzła (zawiązywanie/rozwiązywanie) /123

4.5.3. Znak apotropeiczny - krzyż /125

4.5.4. Apotropeiczna moc czerwieni /137

4.5.5. Apotropeiczna moc przedmiotów o ostrych zakończeniach /138

4.5.6. Apotropeiczna rola przedmiotów o kształcie kulistym /142

4.5.7. Apotropeiczna funkcja przedmiotów czyniących  hałas /151

4.5.8. Apotropeiczna rola przedmiotów związanych z rzemiosłem /159

Rozdział 5. Apotropeiczna rola zabiegów magicznych dokonywanych na cmentarzu /165

5.1. Apotropeiczna symbolika zmarłego w rytuałach przejścia /171

5.2. Ogólna charakterystyka obrządku grzebalnego w średniowieczu /174

5.2.1. Obrządek ciałopalny w świetle źródeł archeologicznych i pisanych /175

5.2.2. Charakterystyka budowy grobu na cmentarzyskach ciałopalnych  /178

5.2.3. Charakterystyka budowy grobu na cmentarzyskach o obrządku mieszanym /187

5.2.4. Obrządek szkieletowy w świetle źródeł archeologicznych i pisanych /190

5.2.5. Charakterystyka budowy grobów na cmentarzyskach szkieletowych  /195

5.3. Sakralna moc zmarłego /199

5.3.1. Ubiór zmarłego jako wynik zabiegów apotropeicznych /199

5.3.2. Niektóre dary grobowe i ich apotropeiczna symbolika /201

5.4. Pochówki tzw. nietypowe jako wynik zabiegów apotropeicznych /218

5.4.1. Pochówki puste i cząstkowe /219

5.4.2. Pochówki tzw. wampiryczne /223

5.5. Zabiegi ochronne wykonywane wokół grobów /231

5.5.1. Rekonstrukcja obrzędowości pogrzebowej w świetle źródeł etnograficznych i pisanych /231

5.5.2. Symbolika materialnych pozostałości obrzędów pogrzebowych /237

Rozdział 6. Apotropeiczne działania magiczne w miejscach kultu /243

6.1. Ogólna charakterystyka słowiańskich miejsc kultu /243

6.2. Ofiara jako zabieg apotropeiczny w miejscach kultu /268

Rozdział 7. Magiczne działania apotropeiczne "oswajania" przestrzeni /275

7.1. Negatywna rola granicy /277

7.2. "Ochrona" przestrzeni a źródła archeologiczne /281

Rozdział 8. Podsumowanie /289

Wykaz skrótów językowych /294

Aneksy /295

Aneks 1. Średniowieczne cmentarzyska na ziemiach polskich uwzględnione w tekście /296

Aneks 2. Słowiańskie wczesnośredniowieczne miejsca kultu na ziemiach polskich w świetle badań archeologicznych /303

Katalog /306

Spis tabel zawartych w katalogu /307

Summary /435