Księga sądowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych Sędka z Czechla i Jana z Brzóstkowa (1449–1453, 1455)

Autor: Adam Kozak

Rok wydania: 2023

Liczba stron: LXXXV + 522

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Seria: Folia Jagellonica Fontes 12

Publikacja wydana wspólnie z PTH.

Urząd wikariusza generalnego in spiritualibus był jednym z kluczowych dla zarządu diecezją w późnośredniowiecznej Polsce. Rolą wikariusza było m.in. zastępowanie biskupa ordynariusza w czynnościach administracyjnych (np. obsadzanie licznych beneficjów kościelnych), dbanie o przestrzeganie przez kler dyscypliny (pod sankcją suspensy czy usunięcia z beneficjum), czy też zwalczanie występków publicznych (zapobieganie powstawaniu zgorszenia wśród wiernych). Niniejsza praca zajmuje się bliżej sytuacją z połowy wieku XV, kiedy to urząd wikariuszy generalnych diecezji gnieźnieńskiej pełnili znany szerzej teolog i historiograf Sędek (Sędziwoj) z Czechla (w latach 1449–1453) oraz kanonik Jan z Brzóstkowa (1454–1456/7). Znakomitą sposobność ku temu daje zachowana do dziś w kilku odrębnych częściach księga wikariuszowska z zapisami z lat 1449-1453 i 1455 dokumentująca szczegółowo działalność Sędka i Jana.

Praca składa się z dwóch części. Pierwszą jest studium źródłoznawcze. Przedstawiono tu m.in. złożone dzieje księgi wikariuszowskiej w jej historycznym kształcie, biogramy wikariuszy generalnych oraz charakterystykę funkcjonowania urzędu wikariusza generalnego (szczególnie w latach 1449-1453). Drugi, najobszerniejszy element publikacji stanowi edycja krytyczna 826 łacińskojęzycznych zapisek z księgi wikariuszowskiej zaopatrzonych w szerokie polskojęzyczne streszczenia. Te ostatnie umożliwiają zapoznanie się z treścią zapisek osobom nie znającym biegle łaciny, czyli szerokiemu gronu pasjonatów historii lokalnej, uczniom i studentom, a także badaczkom i badaczom innych specjalności, tj. archeolodzy czy historycy prawa. Część I księgi sądowej stanowią Akta spraw dotyczących stanu duchownego i grzechów publicznych (rozstrzygano tu delikty dyscyplinarne duchownych, świętokradztwo, naruszenia immunitetu kościelnego, czyny świeckich budzące powszechne zgorszenie), część II Akta spraw małżeńskich (tu spory odnoszące się do konkubinatu, prostytucji czy magii miłosnej), część III Akta spraw wiary (głównie procesy antyhusyckie), a część IV zajmujące i obszerne zeznania świadków (głównie w sprawach drobnych bójek i awantur z udziałem duchownych, podejrzeń od sprzyjanie husytom czy dotyczące problemów małżeńskich świeckich). Integralną część wydawnictwa stanowią umieszczone po edycji indeksy (osobowo-miejscowy, rzeczowy, wyrazów polskich; część tą uzupełnia konkordancja chronologiczna zapisek z poszczególnych części księgi).

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wykaz skrótów /VII

Studium źródłoznawcze

I. Historia badań i cele pracy  /XI

II. Podstawy wydawnicze i historyczna księga wikariuszowska  /XXIX

1. Księga wpisów (AAG, ACons. A30)  /XXIX

2. Oprawa (AAG, bez sygnatury)  /XXXIV

3. Akta spraw wiary (APP, Dokumenty i akta kościołów, sygn. 414)  /XXXVI

4. "Historyczna" księga sądowa wikariuszy generalnych z lat 1449-1453 i 1455  /XL

5. Sposób prowadzenia historycznej księgi wikariuszowskiej i jej pisarze  /XLV

III. Wikariusze generalni  /LVIII

1. Sędek z Czechla h. Korab (zm. 1476)  /LVIII

2. Jan z Brzostkowa h. Zaremba (zm. 1461)  /LXXX

IV. Zakończenie /LXXXIV

Edycja krytyczna

Metoda wydania  /3

Księga sądowa Sędka z Czechla  i Jana z Brzóstkowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych (1449-1453, 1455)  /11

Część I. Akta spraw dotyczących stanu duchownego, wyświęconych i grzechów publicznych rozstrzyganych przez Sędka z Czechla w latach 1449-1453  /13

Część II. Akta spraw małżeńskich rozstrzyganych przez Sędka z Czechla w latach 1450-1452  /223

Część III. Akta spraw wiary rozstrzyganych przez Sędka z Czechla w latach 1450-1452  /315

Część IV. Zeznania świadków składane przed sądem Jana z Brzóstkowa w roku 1455  /327

Dodatki  /399

Indeks osób i miejsc  /405

Indeks rzeczowy  /455

Wykaz wyrazów polskich  /497

Konkordancja chronologiczna  /499

Bibliografia  /505

Summary  /519