Księga pamięci Gminy Żydowskiej w Ciechanowcu

Redakcja: Eliezer Leoni

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 576

Okładka: twarda

Format: 21,5 cm x 30,00 cm

Seria: Pinkasy przedniemeńskie, część IV

Uwagi - grzbiet książki z lekki pęknięciem

 

Księga pamięci Gminy Żydowskiej w Ciechanowcu pod redakcją Eliezera Leoni, stanowi czwartą część w serii Pinkasy przedniemieńskie wydawanej przez Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów w Łomży. Zawierająca blisko 600 stron publikacja, stanowi zapis historii życia żydowskich mieszkańców Ciechanowca, od początku XX wieku, aż po tragiczne czasy II wojny światowej. Są to wspomnienia mieszkańców pokazujące koloryt i specyfikę życia w małym, wielokulturowym mieście. Teksty, które w niej zawarto zostały przetłumaczone na język polski z języków hebrajskiego, jidysz i angielskiego.

Księga… zawiera niepowtarzalne opisy krajobrazu Ciechanowca, stosunków społecznych panujących tutaj w pierwszej połowie stulecia, codziennych problemów jakim stawiali czoła mieszkańcy, ale również powodów z jakich świętowali.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wprowadzenie – Małgorzata K. Frąckiewicz      /5

Monument wśród upamiętnień – Mirosław Reczko      /7

Introduction – Susan Kaplan Stone      /11

Uwagi na marginesie – prof. Benjamin Mazar     /12

Z dziejów gminy żydowskiej w Ciechanowcu     /13 – 46

Żydzi w Ciechanowcu. Wczesna historia Ciechanowca – Eliezer Leoni      /15

Rozwój gminy żydowskiej (18), Rabini Ciechanowca (21), Rabin Szabtaj syn Rabina Eliezera Zusmana, autor dzieła MEIR NATIW (22), Rabin chaim syn Rabina Pereca Ha-kohena (25), Rabin jaakow Lejb Heller (27), Rabin Eliahu Baruch Komaj (28), Rabin Dawid Kamień (31), Kaznodzieja Reb Mosze Ha-Lewi Rubinsztejn (33), Gospodarka Ciechanowca (35), Etyczny i narodowy wizerunek Żydów Ciechanowca (37), Zwiastujący oświecenie w Ciechanowcu (41), Ciechanowiec w ostatnich pokoleniach (43)

 Rabin Dawid Szaul Kacenelbogen przewodniczący sądu Religijnego Ciechanowca – Meir Szalom Szczedrowicki     /44

Ciechanowskie krajobrazy      /47 – 56

Nurzec – Błogosławionej pamięci Perec Hirschbein     /49

Natura i klimat Ciechanowca – Efraim Eliahu Rybak     /50

Nurzec i Lasy – Tehila (Ashlagi) Silberberg     /53

Urocze zakątki Ciechanowca – Jeszajahu London     /55

Co pamiętamy     /57 – 128

Nasze bliźniacze miasteczko Ciechanowiec – Efraim Eliahu Rybak     /59U

Ulice i rynki w Ciechanowcu (59), Wojny na mostach miasteczka (60), Wielkie synagogi i bet midrasze (62), Smutne dni i Straszne dni w ciechanowcu – Tisza be-Aw (66), Straszne dni (67), od Sukkot do Sim-chat Tora (68), Nadchodzi zimna zima (68), Czas święta Chanuka (66), Purim i Pesach (70), Lag ba-Omer i Szawuot (71)

Z przeszłości (Traktat pamięci o ostatnim dziesięcioleciu XIX w. i pierwszym dziesięcioleciu XX w.)

– Cwi Matison (Niewiadomy)    /73

Geograficzne położenie Ciechanowca (73), Podatek od mięsa (73), Synagoga, bet midrasze, Minjany i „Sztiblechy” (74), Bet midrasz krawców (75), Stary i nowy Bet Midrasz (75), Rabini i kantorzy (77), Meła-medzi i nauczyciele (77), Pierwsze szczeliny w murze dawnej rzeczywistości (78), Szkoła rzemiosła (79), Początki Ruchu Syjonistycznego (80)

Ciechanowiec przed siedemdziesięciu laty – Gitla Pachciarz     /81

Straszna cholera w miasteczku (81), Przekleństwo naszego miasteczka (81), Rok 1905 w Ciechanowcu (81), Przekleństwo naszego miasteczka (81), Rok 1905 w Ciechanowcu (81).

Koloryt Ciechanowca – Chana Webman (Kosowska)     / 83

Ciechanowiec W okresie pierwszej wojny światowej – Mosze Złotołów      /87

Pożar w naszym mieście W 1915 r. – Świętej pamięci Icchak Sztejnberg      /90

W bitewnych huraganach – Abraham Kosowski     /92

Lament nad moim spalonym miasteczkiem – Icchak Blum    /95

Fragmenty wspomnień – Małka Majzler Peles (Kapłańska)   /96

Szlak diaspory Ciechanowiec w czasie I Wojny Światowej – Cwi Eliszer (Kamieńkowski)     /97

Ucieczka (97), Szabat w maleckim lesie (98), Usprawiedliwienie werdyktu (98), Szpiedzy (99), Pogrom w czasie nocy Kol Nidre (99), na Ukrainie (101)

Pogromy w czasie polskiego powstania – Jeszajahu London     /101

Po I Wojnie Światowej – dr Abraham Szpilman     /103

Wzajemna pomoc ciechanowieckich Żydów – Chaja Jehudit Jarmus    /104

Moje Rodzinne miasteczko Ciechanowiec – Eliahu Feldman    /105

Gdy wspominam o tym, rozrzewnia się dusza moja we mnie – Gamaliel Chaim Zilberberg    /107

Żydzi z dzielnicy Wola – Chawa Werba (Ser)    /115

Sztetl pomiędzy dwoma wojnami światowymi – Joseph Gebali (Jabłkowski)   /127

Ekonomia instytucje     /129 – 156

Zarabianie na życie W Ciechanowcu – Błogosławionej pamięci Efraim Eliahu Rybak    /131

Propinacja i monopol – Iser Smolar    /134

Ekonomia naszego Sztetla – Icchak Sztejnberg     /135

Przemysł i handel – Jeszajahu London    /136

Charakter gospodarki Żydowskiej w Ciechanowcu – Szymon Drori (Jaskółka)    /138

Rzemieślnicy i robotnicy – Symcha Pasternak    /141

Zniszczenie gospodarcze Żydów Ciechanowca – Eliezer Leoni     /141

Wspólnota żydowska po I Wojnie Światowej – Josef Pasternak    /145

Charytatywne instytucje Ciechanowca – Świętej pamięci Icchak Sztejnberg    /146

Pomoc społeczna (146), Anonimowi donatorzy i sierociniec (147), Pierwsze Towarzystwo Wolnej Pożyczki (148), Stowarzyszenie Pożyczek i Oszczędności (149)

Medycyna i higiena (doktorzy, medycy, położne i aptekarze) – dr Abraham Szpilman    /150

Pożary i strażacy w Ciechanowcu – Jeszajahu London  /154

Ruch syjonistyczny, ruchu młodzieżowe i partie   /157-206

Początek syjonizmu w naszym miasteczku - Świętej pamięci Icchak Sztejnberg   /159

Początki ruchu syjonistycznego w naszym miasteczku- Mordechaj Bachrach   /159

 

Żagle, które przywiodły nasze statki do ziemi Izraela (druga alija na tle naszego miasteczka Ciechanowca) – Chana Webman (Kosowska)     /162

Zbiórka na Żydowski Fundusz narodowy w 1913 R. – Iser Smolar    /163

Żydowski Fundusz Narodowy „Keren Kajemet Le-Israel” w Ciechanowcu po deklaracji Balfoura – Tehila Aszlagi (Zilberberg)     /166

Początek Ruchu He-Chaluc w Ciechanowcu – Menachem Lewin     /168

Założenie Grupy Pionierów w Ciechanowcu – Bercze Szczygieł     /171

He-Chaluc w latach trzydziestych XX W. – Chana Ben Josef (Ptaszek)      /172

Śmiała podróż ciechanowieckich pionierów na pokładzie statku „WeloS” – Szymon Ben Josef (Szlechter)    /174

He-Chaluc junior W naszym miasteczku – Cwi Eliszer Kamieńkowski    /177

Frajhajt w Ciechanowcu – Jaakow Lew     /179

Ciechanowiecki Betar – Szalom Kohn    /182

Dokonałem ALII – Tuwia Perec    /186

Organizacja robotników syjonistycznych Ciechanowca – Icchak Słowaczyk    /194

Mizrachi i HASZOMER HADATI – Cwi Pasternak    /196

Organizacja TORA W-AWODA – Welwel Zgodny     /197

Związek AGUDAT ISRAEL i CEIREJ AGUDAS ISRAEL – Gamaliel Chaim Zilberberg    /199

Lewicowa Poalej Syjon w Ciechanowcu – Joel Trejbacz     /201

Partia Poalej-Syjon Lewica – Jehuda Mądry    /202

Krwawa walka Partyjna – Abraham Rudy    /204

Edukacja, kultura i sztuka   /207-248

Stan kultury w końcu XIX w. - Iser Smolar  /209

Zreformowany Cheder - Gołda Porat (Winer)   /211

Jak oni rozpoczęli szkołę rzemieślniczą - Świętej pamięci Icchak Sztejnberg   /213

Szkoła rzemieślnicza - Chana Turyńska   /215

Wyższa Miejska Szkoła Początkowa - Progimnazjum  - Jaakow Farber   /217

Szkoła Szeintszei Majzler i Altera Herszke Krzywononogi – Chaja Mądra (Sztejnberg)    /219

Dzieje Hebrajskiej Szkoły Ludowej – Szymon Drori ( Jaskółka)     /220

Uroczystość otwarcia szkoły (220), organizacja szkoły (221), Grono nauczycielskie (221), Stosunki międzyludzkie (224), zycie społeczne (225)

Siedziba szkoły „Tarbut” – Pinchas Oren (Abramson)    /226

Wizerunek Szkoły „Tarbut” – Kalman Abramson    /228

Pierwsze przedszkole hebrajskie na Nowym Mieście – Rachela Wilkańska (Rozen)    /230

Edukacja nastolatków w Ciechanowcu – Chaja Hagidos (Etkes)    /232

Hebrajska działalność kulturalna W naszym miasteczku – Cwi Eliszer (Kamieńkowski)     /233

Biblioteka „Tarbut” – Szeintsze Rubinsztejn    /236

Klub sportowy MAKKABI – Szymon Drori (Jaskółka)     /237

Klub sportowy HAPOEL – Fajwel Mendelsberg     /239

zeSPoŁY amaToRSkie W ciecHanoWcu – Rywka Poremba (Kotik)     /240

CHeder Rabiego Jechezkiela Eidema (Chackel der Mełamed) – Rachela Blumsztejn (Węgorz)     /243

Chedery i Mełamedzi – Jaakow Lew    /245

JESZIWA BEJT JOSEF NOWOGRÓDEK w Ciechanowcu – Gamaliel Chaim Zilberberg      /247

Osobowości    /249 – 296

Kronika rodzinnego domu - Meir Hilel Ben-Szamaj   /251

Dom Kosowskiego - Eliezer Leoni   /260

Ważne postaci w naszym miasteczku. Rabi Jaakow Lejb Heller, Rani Eliahu Baruch Komaj, Rabi Dawin Kamień - Eliahu Rybak  /269

Rabin Jehuda Henochita - Rabin Awiezer Cycowicz  /270

Rabin Szneur Zalman Sznejerson (pamięć sprawiedliwego niech będzie błogosławiona) - Rabin Awiezer Cycowicz   /272

Sylwetka mego dziadka (Rabin Szneur Zalman Sznejerson) - Chawa Farber (Cukiernik)   /274

Mój ojciec Mosze Dawid Heller - Rachela Heller-Lewin   /280

Mosze Dawid Heller i ciechanowska młodzież pracująca - Bercze Szczygieł   /284

Baruch Cwi Kohn (zarys postaci) - Autorem jest jeden z jego uczniów   /285

Reb Josef Tuwia Zilberger - Z. Hagaj   /286

Reb Abraham Meir Zilberger - Z. Hagaj   /292

Lokalny koloryt i folklor   /297-316

Z życia Chasydów i naszym miasteczku (Pamięci mego ojca Jaakowa) - Rachela Konopiata  /299

Bet Midrasz Chasydów z Góry Kalwarii ("Dod Gerer Chasisim Sztibl") - Icchak Pasternak  /302

Los Apostaty - Abraham Rudy  /303

Oddział próżniaków (303), Spotkanie (304), Poświęcenie (304)

Historia niewidomego Chazana (Kantora) - Motel Rosenthal   /305

Sprzedawanie Micwy - Rachela Małka Elkes (Rose Kishner)   /306

Nowy cmentarz i Chewra Kadisza na Nowym Mieście - Chaim Gamaliel Zilberger   /307

Przyjemność - Elianek (Lejb) Szpilman  /310

Humor ciechanowiecki - Hersz Ber Pasternak   /311

Chłopiec z jesziwy - czarownik (311), Mądra rada od policjanta (311), Ciechanowieccy gracze w karty (311), Niedorzeczne porównanie (312), Samolot w Ciechanowcu (312), Pierwsze lampy uliczne (312), Elekrtyczność dla naszego miasteczka (312), Radio (313)

Z ciechanowskiego folkloru - Tehila Aszlagi (Zilberger)  /313

Berl Szmunes Fodem (Nitka) (313), Uszczypliwe powiedzonko Rabina Herszela Zilbergera (313), Eli "Maleństwo" (314), Starzec Arie Dawid Lew zachwyca się prądem elektrycznym (314)

Incydent z "martwą" osobą - Zissel Berg (Weissberg - Kałamarz)   /314

Ostry i ostrzejszy - Świętej pamięci Jehoszua Mordechaj Rozenblum  /315

Modlitwa autora (315), Wypełniona niewystarczającą wartością (315), Za nieuczynienie mnie gojem (315), Świat stoi na trzech rzeczach (316)

Osobistości i dynastie  /317-362

Cisi i pokorni (Niektóre typy Żydów naszego miasteczka z końca XIX w. - Chana Webman (Kosowska)  /319

1. "Natke der Waser-Treger" (Nosiwoda Natke) (319), Eliahu Dawid (319), Felczer reb Meir i jego żona "Rachel di Felczerin" (320)

Mój brat Rabi Szabtajn Kohn (Kalisz) - Mosze Kalisz   /321

Żydzi ziemi Izraela (Dawid Kamień, Mordechaj Kłoda i Herszel Jarmus) - Chawa Werba (SER)   /324

Der Nistar (ukryty święty) - Abraham Mosze Wróbel   /326

Ojcowie mojej rodziny - Rabin Awiezer Cycowicz   /328

1. Mój dziadek Reb Chaim Mendel Halewi Lew (32), Mój ojciec nauczuciel, Pan i Mistrz Dawid Cycowicz (328)

Moja siostra Rywka Achnochi - Pnina Rotem (Hachnochit)   /329

Dwa typy - Icchak Blum   /330

Sara Gitla ze "Ślepej ulicy" (330), "Berl Szabat" (Berl Urkes) (331)  

Chazan i kompozytor Reb Kalman Abramson - Eliezer Leoni   /331

Mełamed Reb Symcha ("Symcha der Farber") - Abraham Mosze Wróbel   /334

Mełamed Reb Jeruchem Kasztan - Szymon Drori (Jaskółka)  /335

Reb Jeruchem Kasztan (Postać mełameda nowego typu) - Jaakow Farber   /336

Mój ojciec Szochet Reb Chaim Icel Siedlecki - Pinchas Ben-Jair (Siedlecki)   /338

Śmierć Szocheta Reb Icchala Siedleckiego - Lea Muza (Szteljnberg)   /339

Ludzie "Chewra Kadisza" na Nowym Mieście - Jaakow Ptaszek   /340

Mój ojciec Sener Płoński - Miriam Brażnik (Płońska)   /342

Mój ojciec Szmuel Lichtenberg (Autor dzieła "Ha-Luach") - Tamar Szamir (Lichtenberg)   /343

Mój ojciec Meir Łabędź - Arie Łabędź   /343

Mój ojciec Josef Swider - Cypora Mądra (Szwider)   /344

Poświęcenie się mojego dziadka - Szmuel Kirszenbojm   /345

Głuchy Josel - Chana Turyńska  /346

Dom mojego ojca - Icchak Ben-Eliezer (Rozen)   /346

Dawid Heller - Rachela Heller-Lewin  /350

O tych, którym się nie udało -Tehila Aszlagi (Zilberberg)   /351

1. "Najwyższy kapłan" (351), 2. Mosze Holcman (351), 3. O postaci Chai Lubowicz (Nabożnej) (352), 4. Eliezer Turyński - Chana Karman (Zilberger), (Ramat Jochanan) (353)

Rabi Dow Lis - Reuwen Ptaszek  /354

Nechama Kapłan - Rachela Konopiata   /355

Dr Icchak Brenner - Rachela Konopiata   /356

Dr Icchak Brenner - Bercze Szczygieł   /357

Nagrobek dla Dusz Zawił Rajnowicz - Icchak Szlaski   /357

Ciechanowieckie postacie - Hersz Ber Pasternak   /359

Dwudziesty drugi dzień Czeszwan - Peszke Kapłan (Kazan)   /361

Przy pustym łóżeczku (ku pamięci mego miasteczka Ciechanowca) - Icchak Blum   /362

Pod władzą sowiecką (1939-1941)  /363-386

Ciechanowiec pod sowieckim reżimem - Berl Lew   /365

"Czerwony Mesjasz" wkroczył do naszego miasteczka - Alter Pióro   /367

Byłem w sowieckiej niewoli i uciekłem z Ciechanowca - Szmuel (Munia) Jabłkowski   /368

Alija do Ziemi Izraela pod władzą sowiecką - Szoszana Awner (Jarmus)  /370

Mój ból w sowieckiej Rosji - dr Abraham Szpilman   /377

Pod rządami sowietów - Dwora Blumenkranc (Perec)  /379

Na tułaczce - Cwi Pasternak   /384

Shoah (Holokaust)  /387-424

Kadysz - Eliezer Leoni   /389

Ostatnie dni ciechanowieckich Żydów - Symcha Bursztejn   /391

W dniach terroru, bólu i śmierci - Lejbel Słowaczyk  /392

Brutalny morderca Romanus - Jehuda Rydz   /395

Z krwawych dni w getcie (wersja jidiszowa)   - Cwi Błotman  /396

Krwawe dni w getcie - (wersja jidiszowa)  - Cwi Błotman   /399

Rozdział z zagłady Ciechanowca - Efraim Winer   /401

Masakra w Pobikrach - Welwel Ptaszek   /405

Makabryczne sceny - Estera Klejnot (Goldberg)   /406

W walce ze śmiercią - Chaja Młynarz   /411

W obozach śmierci (Majdanek, Auschwizt - Birkenau, Blizin, Sachsenhausen, Mauthausen i Gunskirchen) - Cwi Błotman  /411

W jaki sposób zostałam uratowana - Chawa Chazan   /416

Droga do wyzwolenia - Lejb Słowaczyk   /417

W walce z wrogiem - Arie Weisbord   /420

Na ruinach naszego miasteczka - Symcha Sztrosman  /422

Polegli na służbie  /425-432

Do taty i mamy - Cwi Eliszer (Kamieńskowski)  /427

Morris Leve (Lew) "Żydowski Magazyn Poranny", 17 września 1944 r.   /428

Szlomo Złotołów - Jaakow Kotik   /428

Dow (Berl) Gniazdowicz - Beniamin Gniazdowicz   /430

Na marginesie księgi - profesor Banjamin Mazar   /431

Ku pamięci   /433-514

Żydowscy męczennicy Ciechanowca  /435

Związek Wychodźców z Ciechanowca w Izraelu   /515

Historia organizacji Ziomkostwa Ciechanowca w Izraelu - Eliezer Leoni  /517

Rozdział 1 (517), Rozdział 2 (523)

Związek Wychodźców z Ciechanowca w Stanach Zjednoczonych   /529-540

Ciechanowiczanie w Stanach Zjednoczonych - Cwi Matison   /531

32 lata pracy Zjednoczonego Komitetu Pomocy Ciechanowiecczan w Ameryce - Eliahu Feldman  /532

Aktywni działacze organizacji "Chewra Bnej Jaakow" - Mo Bernsztajn   /534

Oddział Młodzieży Ciechanowskiej 495. Żydowskiego Narodowego Związku Robotniczego - L.F.   /534

Dwa przyjazne ciechanowickie domy w Ameryce - Jaakow Zelizer   /535

Mosze Jaakow Gelfand - Bacalel Kotler   /536

Z historii ciechanowskiej gminy - Eliezer Leoni   /537

Aneks. Lista Żydów z Ciechanowca i okolic, którzy przeżyli II wojnę światową (dane zebrane przez Mirosława Reczko, na koniec 2020 r.)   /539

Słowniczek wybranych terminów judaistycznych   /541-546

Indeks osobowy   /547-563

Indeks geograficzny   /564-568