Krzyż i koło. Z historii symboliki chrześcijańskiej

Autor: Boris Uspienski

Rok wydania: 2010

Liczba stron: 345 + 24 il.

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Uwagi - okładka i brzegi stron przykurzone

Boris Uspienski był tym badaczem w gronie szkoły tartusko-moskiewskiej, który dużo uwagi poświęcał sferze przekonań, praktyk i zachowań religijnych, oglądanych sub specie semioticae. Naturalnym zwieńczeniem jego zainteresowań badawczych jest książka Krzyż i koło, omawiająca główne symbole chrześcijańskie.

Można by powiedzieć, że to studium Uspienskiego przedstawia dzieje liturgii w ujęciu semiotycznym. Łączy ono dociekliwość poznawczą z ogromną erudycją, z osadzeniem badań na niezmiernie bogatym i różnorodnym materiale historycznym.

(z przedmowy tłumacza)

Spis treści:

Bogusław Żyłko. Przedmowa tłumacza: Symbol w ujęciu grupy Tatru-Moskwa  /5

Od autora  /27

ROZDZIAŁ I

Prawa i lewa strona w obrzędzie cerkiewnym: Znak krzyża u prawosławnych i katolików  /29

§ 1. Prawa i lewa strona: absolutny (aksjologiczny) i względny (fizyczny) sens tego przeciwstawienia /29

§ 2. Dwie tradycje żegnania się znakiem krzyża: żegnanie się od prawej strony do lewej i od lewej do prawej. Korelacja z porządkiem błogosławienia    /34

§ 2.1 Obie tradycje w Kościele Zachodnim   /35

§ 3. Jednolity porządek żegnania się znakiem krzyża podczas błogosławienia. Pierwotny charakter tego aktu (w stosunku do żegnania znakiem krzyża siebie samego)    /41

§ 3.1 Związek znaku krzyża z procesem katechizacji i objaśnienie z tego punktu widzenia obu tradycji /42

§ 4. Znak krzyża i Wyznanie wiary   /46

§ 5. Odmienna modalność obu tradycji. Modlitewny i konfesyjny sens zakreślenia znaku krzyża: komunikacja z Bogiem i przyłączenie się do Boga. Znak krzyża jako upodobnienie się do Chrystusa i obleczenie się w krzyż    /54

§ 5.1. Przypadki szczególne: żegnanie się od lewej do prawej strony w ramach tradycji prawosławnej /59

§ 6. Dlaczego w Kościele katolickim przeważył zwyczaj żegnania się od lewej do prawej strony    /60

ROZDZIAŁ II

Prawa i lewa strona w obrzędzie cerkiewnym: struktura przestrzeni sakralnej w Rusi Moskiewskiej  /65

§ 1. Ruch zgodnie ze słońcem i naprzeciw słońca. Polemika w tej sprawie    /65

§ 2. Związek przeciwstawienia ruchu zgodnie ze słońcem i przeciw słońcu z przeciwstawieniem strony prawej i lewej    /70

§ 3. Pozycja zwolenników poruszania się przeciw słońcu: orientacja obrzędu cerkiewnego na czynności w obrębie ołtarza. Jeden system orientacji    /72

§ 4. Pozycja zwolenników poruszania się zgodnie ze słońcem: przeciwstawienie ołtarzowej i pozaołtarzowej przestrzeni w świątyni. Dwa systemy orientacji    /75

§ 5. Granica pomiędzy przestrzenią ołtarza i pozostałą częścią świątyni: zmiana orientacji w trakcie liturgii    /78

§ 5.1. Gdzie przebiega granica pomiędzy sanktuarium i pozostałą przestrzenią świątyni?     /85

§ 6. Zmiana orientacji i kierunek poruszania się po kole    /87

§ 7. Teologia staroruska: struktura przestrzeni sakralnej i rozumienie liturgii   /90

ROZDZIAŁ III

Symbolika solarno-lunarna w obliczu świątyni rosyjskiej    /95

§ 1. Symbolika rosyjskiego kopułowego krzyża. Krzyż i półksiężyc w rosyjskiej tradycji cerkiewnej    /95

§ 2. Krzyż i półksiężyc w interpretacji chrześcijańskiej i pogańskiej    /98

§ 2.1. Słońce i krzyż    /102

§ 2.2 Chrystus i słońce   / 105

§ 3. Krzyż i półksiężyc poza tradycją ruską    /111

§ 4. Niektóre wnioski    /115

DODATKI

DODATEK I

Składanie palców podczas czynienia znaku krzyża

w tradycji prawosławnej

§ 1. Reforma patriarchy Nikona i spory o składaniu palców w Rosji: dwupalcowy i trzypalcowy znak krzyża     /121

§ 2. Symboliczne znaczenia ułożenia palców przy dwupalcowym i trzypalcowym znaku krzyża    /124

§ 3. Zagadnienie szczególnego ułożenia palców podczas kapłańskiego błogosławieństwa   / 129

§ 4. Oskarżenie staroobrzędowców o naśladowanie tradycji ormiańskiej    /131

DODATEK II

Skojarzenie ołtarza i anałoja w związku z zagadnieniem chodzenia zgodnie ze słońcem   /136

§ 1. Skojarzenie ołtarza i anałoja i jego odzwierciedlenie w praktyce obrzędowej: wypadki chodzenia zgodnie ze słońcem sanktuarium podczas konsekracji    /136

§ 2. Polemika staroobrzędowców-popowców o chodzeniu w sanktuarium podczas udzielania święceń: spory okólników i nieokólników    /137

§ 3. Udzielanie święceń i udzielanie ślubu. Zagadnienie oprowadzania wokół ołtarza podczas święceń biskupich    / 139

Przypisy    /141

Literatura cytowana    /280

Wykaz skrótów   /337

Indeks osób  /338