Kościół, pokój i wojna w XX wieku w stronę religijnej delegitymizacji konfliktów

Autor: Daniele Menozzi

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 416

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 12,5  cm x 19,5 cm

Seria: Biblioteka Myśli Współczesnej

Niniejsza książka ma na celu dokładne prześledzenie długiej i zaciętej dysputy, która w ciągu stu lat doprowadziła Kościół katolicki do pozbawienia wojny - lub przynajmniej do wypracowania zmierzającej do tego dyskursywnej retoryki - religijnej legitymizacji opartej na odwiecznej tradycji teologicznej i konkretnej praktyce kościelnej.

Zaczęło się od słynnej noty papieskiej z 1917 roku, w której Benedykt XV nazwał I wojnę światową "bezużyteczną rzezią", podważając jeden z filarów teorii wojny sprawiedliwej. Jeśli faktycznie ten konflikt - pierwsza nowoczesna wojna - miał niszczycielską siłę, która zaburzyła proporcje między środkami (użycie broni) a celem tradycyjnie przypisywanym walce przez teologię moralną (przywrócenie sprawiedliwego porządku w relacjach międzyludzkich), dlaczego nadal było możliwe etyczne uzasadnienie dla toczenia wojen? Jak zobaczymy, jest rzeczą wątpliwą, czy papież zamierzał wyciągnąć konsekwencje ze stwierdzenia bezużyteczności wielkiej pożogi, ale kwestia została poruszona. W ten sposób kultura katolicka weszła na ścieżkę, która u schyłku stulecia ostatecznie doprowadziła do tego, że Jan Paweł II kilkakrotnie stanął na stanowisku, iż odwoływanie się do religii w celu usprawiedlienia użycia siły zbrojnej jest niedopuszczalne. 

(fragment „Wprowadzenia”)

Spis treści:

Wprowadzenie  /5

Rozdział 1. Między "karą bożą" a "bezużyteczną rzezią". Katolicy wobec wielkiej wojny  /15

Opatrznościowe odczytanie konfliktu  /15

Przywrócenie arbitrażowej władzy papieża i narodowe legitymizacje wojny  /26

Religia a pokój  /38

Sprawiedliwa wojna?  /45

Rozdział 2. Po pierwszej wojnie światowej: Societas christiana czy Liga Narodów?  /59

Nieufność Rzymu wobec Genewy  /59

Debata w świecie katolickim  /68

Poparcie Watykanu dla Ligi Narodów  /83

Rozdział 3. Katolicki "pacyfizm" w okresie międzywojennym  /101

Od odmowy obowiązkowego poboru do sprzeciwu sumienia  /101

Reakcje hierarchów  /115

Zakończenie debaty /130

Rozdział 4. Porażka teologicznej drogi do pokoju w latach trzydziestych XX wieku  /139

Dokument z Fryburga  /139

Krytyka i poparcie  /151

Krok wstecz  /159

Rozdział 5. W stronę drugiej wojny światowej  /173

Powrót do "wojny sprawiedliwej"  /173

Kultura głównego nurtu i trendy mniejszościowe  /186

Papieska legitymizacja wojny /196

Kościół włoski a wojna faszystowska  /210

Rozdział 6. Po bombie atomowej: powrót sprzeciwu sumienia /223

Rzymskie wątpliwości  /223

Otwarcie na sprzeciw sumienia  /234

Od debaty do potępienia  /243

Rozdział 7. "Sprawiedliwość" wojny ABC /259

Różnice zdań wśród teologów  /259

Pierwsza deklaracja papieża i jej odbiór  /269

Doprecyzowanie stanowiska papieża  /278

Wojna atomowa, obrona cywilizacji chrześcijańskiej i amerykańska "polityka publiczna"  /289

Rozdział 8. Wojna kolonialna i wojna o niepodległość narodową: przypadek Algierii /303

Tradycja wojny kolonialnej w XX wieku  /303

Kościół francuski i biskupi algierscy  /311

Teologia a wojna o niepodległość  /317

Stanowisko Watykanu  /324

Rozdział 9. Alienum est a ratione bellum?  /331

Roncalli a pokój  /331

Encyklika Pacem in terris  /341

Kompromis soborowy  /349

Między przemocą rewolucji a wojną imperialistyczną: stanowisko Montiniego  /357

Rozdział 10. Potępienie świętej wojny, ograniczenia wojny sprawiedliwej: nauczanie Jana Pawła II  /371

Początkowe wahania  /371

Ciągłość i modyfikacje  /381

Wojna sprawiedliwa, "interwencja humanitarna" i "wojna prewencyjna"  /391

Odrzucenie świętej wojny  /403