Korabnictwo Wolina 800-1200. Studium archeologiczne

Omawiane opracowanie jest udaną próbą przedstawienia korabnictwa w Wolinie i jego najbliższej okolicy w latach 800-1200. Stanowi od dawna oczekiwaną monografię i nie tylko wypełnia lukę w polskiej literaturze o szkutnictwie wczesnośredniowiecznym Słowian, ale i wnosi wiele przykładów nie podejmowanych wcześniej kierunków badań, takich jak gruntowne analizy łączników, czy też specyfiki elementów konstrukcyjnych. Chciałbym tu też przypomnieć, że zastosowany przez autora termin korabnictwo jest jego ukłonem w stronę historyków i archeologów zajmujących się budową i eksploatacją łodzi w okresie wczesnego średniowiecza, chociaż ostatnio częściej w języku polskim używany jest termin szkutnictwo (także przeze mnie) określający wytwarzanie konstrukcji pływających.

(z recenzji dr hab. inż Jerzego Litwina)

Biorąc pod uwagę liczne odkrycia, z których do tej pory niewiele zostało w pełni opublikowanych, a także ożywioną w ostatnich latach dyskusję nad rolą Wolina w interesującym nas okresie, należy uznać, że publikacja rozprawy Wojciecha Filipowiaka wypełni dużą lukę dotyczącą tego zagadnienia, jak również w szerszej perspektywie stanowić będzie bardzo ważny głos w dyskusji o kontaktach i żegludze morskiej rejonu ujścia Odry we wczesnym średniowieczu.

Trzeba podkreślić, że rozważania autora tworzą interesującą całość, która może zostać wykorzystana przez specjalistów z innych dziedzin do prób syntetycznego opisu sytuacji społecznej i ekonomicznej tego regionu w okresie średniowiecza, jak również do rozważań dotyczących dawnego szkutnictwa czy żeglugi bałtyckiej w tym okresie.

(z recenzji dr hab. Waldemara Ossowskiego, prof. UG)

Spis treści:

I. Wstęp   /9

Znaczenie zabytków korabniczych   /17

Metody   /21

Uwagi terminologiczne   /22

Termin "wrak"   /22

Terminy "łódź", "statek", "okręt"   /24

Terminy "korabnictwo" i "szkutnictwo"   /33

Tradycja korabnicza i szkoła korabnicza  /39

II. Wolin wczesnośredniowieczny   /41

Jedno miasto czy kilka?   /44

III. Historia badań nad wczesnośredniwiecznym korabnictwem południowego wybrzeża Bałtyku   /49

Do I wojny światowej   /49

Okres międzywojenny   /50

Po 1945 roku   /51

Lata 70.-80. XX wieku    /54

Lata 90. XX wieku   /56

Lata 2001-2010   /59

Lata 2011-2020   /61

Wnioski   /63

IV. Wraki odnalezione w Wolinie   /65

Wraki I-III odkryte przed II wojną światową   /65

Domniemany warsztat we wraku na "Srebrnym Wzgórzu" ("wrak" nr IV)   /67

Kontekst odkrycia   /67

Opis konstrukcji    /69

Datowanie  /71

"Wrak" nr V   /71

Fragmenty jednostki odnalezione w Dziwnie u stóp "Srebrnego Wzgórza" - "wrak" nr VI  /71

Kontekst odkrycia   /71

Opis konstrukcji   /74

Typ i wielkość jednostki   /79

Dłubanka odkryta w pobliżu "wraku" nr VI   /79

Elementy konstrukcyjne z "Osady Południowej" - "wrak" nr VIII   /80

Kontekst odkrycia   /80

Opis konstrukcji   /82

Typ i wielkość jednostki   /86

Datowanie i pochodzenie jednostki   /88

Elementy konstrukcyjne z "Przedmieścia Południowego" - "wrak" nr IX   /90

Kontekst odkrycia   /90

Opis konstrukcji   /93

Typ i wielkość jednostki   /95

Datowanie i pochodzenie jednostki   /95

"Wrak" nr X - jednostka z Recławia  /96

Kontekst odkrycia  /96

Opis konstrukcji   /98

Typ i wielkość jednostki   /104

Datowanie i pochodzenie jednostki  /106

"Wrak" nr X w kontekście osadniczym   /107

V. Elementy konstrukcyjne   /109

Stępki   /109

Stewy   /112

Elementy poszycia  /116

Wiązania poprzeczne i wzdłużne  /139

Gniazdo masztowe   /143

Inne   /145

Rozrzut przestrzenny i chronologiczny elementów konstrukcyjnych  /146

VI. Łączniki   /151

Kołki drewniane   /151

Typologia  /152

Rozwój chronologiczny i rozrzut przestrzenny  /161

Nity  /163

Morfologia   /165

Rozrzut przestrzenny i chronologiczny   /169

VII. Takielunek i wyposażenie łodzi i statków   /171

Takielunek  /171

Wiosła  /171

Liny   /175

Kołki wantowe  /178

Kotwica  /179

Balast   /180

Inne elementy takielunku   /180

Wyposażenie łodzi i statków   /181

Kotły   /181

Czerpaki   /183

"Kompas słoneczny"   /184

Mazak  /186

 Rozrzut przestrzenny i chronologiczny   /186

VIII. Inne zabytki związane z korabnictwem   /189

Modele łodzi   /189

Narzędzia   /192

Kołowrót   /194

Pochówki łodziowe   /196

IX. Wolin jako miejsce rozwoju korabnictwa   /203

Charakterystyka korabnictwa wolińskiego  /203

Wolińskie korabnictwo na tle północnoeuropejskich tradycji budowy łodzi i statków  /203

Rozwój chronologiczny wolińskiego korabnictwa   /210

Miejsca budowy i naprawy jednostek w Wolinie  /216

Korabnictwo Wolina jako źródło do badań wczesnośredniowiecznego miasta   /220

Bibliografia   /227

Słowniczek terminów   /245

Summary  /247