Jezioro Genezaret 67 r.n.e. Powstanie w Judei na morzu i wodach śródlądowych

Autor: Damian Waszak

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 122

Okładka: miękka 

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Powstanie w Judei z lat 66–73/741 było jednym z kilku zrywów ludności żydowskiej skierowanych przeciwko Rzymianom, do których doszło w starożytności. Pomimo upływu blisko dwóch tysięcy lat od momentu jego wybuchu, konflikt ten nadal cieszy się dużym zainteresowaniem zarówno badaczy, jak i czytelników. Dowodem tego jest znaczna liczba publikacji, która została poświęcona temu powstaniu, oraz to, że praktycznie co roku pojawiają się kolejne prace na jego temat. Jednym z czynników, który na to wpłynął, jest dostępny materiał źródłowy. Uczeni zajmujący się tą rewoltą dysponują kilkoma relajami autorów starożytnych. Jedna z nich wyszła spod ręki bezpośredniego uczestnika zrywu – Józefa syna Matatiasza, lepiej znanego ze swojego późniejszego miana, otrzymanego po nadaniu obywatelstwa rzymskiego jako Józefa Flawiusza. Historyk ten był autorem dzieła noszącego tytuł „Wojna żydowska”.

Nie mniej znaczący był również charakter działań zbrojnych toczonych w prowincji judejskiej w czasie trwania powstania. Oprócz bitew w otwartym polu dochodziło do licznych oblężeń miast i twierdz, spośród nich dwa: Jerozolimy i Masady zyskały taką sławę, że przyćmiły inne wydarzenia tego zrywu. Jednym z mniej znanych fragmentów pierwszej wojny żydowskiej są działania militarne związane z żeglugą. W czasie jej trwania zarówno strona powstańcza, jak i rzymska dysponowały i wykorzystywały własne „floty”. Te pomimo tego, że posiadały charakter improwizowany, operowały zarówno na wodach morskich, jak i śródlądowych. Józef Flawiusz odnotował w swojej „Wojnie żydowskiej” kilka epizodów związanych z ich działalnością, w tym dwa przykłady użycia w walce. Do pierwszego z tych ostatnich doszło w porcie w Joppie położonym na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W 67 r. ten, potem jak w 66 r. uległ zniszczeniu przez Rzymian w pierwszym okresie walk w Judei, został zajęty przez Żydów, którzy następnie uczynili z niego swoją bazę do organizowania pirackich wypadów na rzymskie szlaki żeglugowe biegnące wzdłuż wybrzeża judejskiego. Drugi natomiast rozegrał się na wodach jeziora Genezaret, na którym doszło do jedynej w czasie całego powstania bitwy pomiędzy „flotami” obu walczących stron.

Zagadnienie to nie doczekało się do tej pory oddzielnego studium w rodzimej literaturze przedmiotu. Dłuższe uwagi jemu poświęcone znalazły się tylko w pracach omawiających albo sam zryw, albo wojskowość żydowską. Jednakże ustalenia badaczy polskich nie wychodzą poza informacje, które przekazał autor „Wojny żydowskiej”. Zdecydowanie lepiej pod tym kątem prezentuje się literatura obcojęzyczna. Oprócz oddzielnych części zamieszczonych w książkach poświęconych samemu zrywowi oraz żegludze żydowskiej w czasach starożytnych, ukazała się pewna liczba artykułów opublikowanych w czasopismach specjalistycznych bądź w pracach zbiorowych. Przy czym i w jej przypadku nie ukazała się samodzielna monografia dotycząca tej tematyki. Dlatego też podstawowym celem niniejszego opracowania jest nie tylko uzupełnienie luki w literaturze przedmiotu dotyczącego powstania w Judei z lat 66–73/74, ale przede wszystkim przybliżenie Czytelnikowi militarnych epizodów tegoż powstania, w tym działań bojowych, dotyczących żeglugi morskiej i śródlądowej.

Publikacja została podzielona na osiem rozdziałów. Pierwszy poświęcono omówieniu dostępnej bazy źródłowej, przede wszystkim dzieł Józefa Flawiusza oraz jego osoby, a także zasygnalizowano inne materiały źrodłowe, w tym archeologiczne, które szerzej zostały przedstawione w kolejnych rozdziałach. Drugi rozdział opisuje akweny, bądź ich fragmenty, na których w czasie walk w prowincji judejskiej doszło do wydarzeń związanych z żeglugą. W trzecim omówiono te z położonych nad nimi portów, które były bądź mogły być związane z przedstawianym zagadnieniem. Kolejny prezentuje między innymi typy łodzi i statków, które mogły zostać wykorzystane przez obie walczące strony w swoich „flotach”. Następne trzy rozdziały przedstawiają wszystkie wydarzenia o charakterze militarnym, które rozegrały się na wodach Morza Śródziemnego, jeziora Genezaret oraz Morza Martwego. Ostatni skupia się natomiast między innymi na próbie wyjaśnienia, czy triumf Tytusa i Wespazjana z 71 r. nad powstańcami żydowskimi, oraz numizmaty z legendą Victoria Navalis można powiązać z omawianymi epizodami.

W związku z tym, że przyczyny i przebieg pierwszego powstania w Judei doczekały się licznych studiów, autor zdecydował się zrezygnować z zamieszczenia osobnego rozdziału poświęconego tym kwestiom. Pierwszy z tych aspektów postanowił przedstawić zwięźle na początku rozdziału czwartego. Drugi natomiast ograniczył do niezbędnego minimum oraz zachowania przejrzystości narracji, skupiając się tylko na tych wydarzeniach poprzedzających bądź związanych z omawianymi epizodami. Podobnie postąpił w sprawie floty rzymskiej, co argumentuje tym, że ta w czasie trwania powstania, najprawdopodobniej, nie przeprowadziła żadnych, odnotowanych źródłowo, akcji bojowych. Pominął również omówienie wojsk powstańczych oraz rzymskich. Antroponimy zostały spolszczone, w nawiasie natomiast, z pewnymi wyjątkami, jak osoby cesarzy, podano ich zapis w języku łacińskim. Podobnie uczyniono z toponimami, z tą różnicą, że w nawiasach umieszczono ich dzisiejsze nazwy bądź lokalizacje.

(ze Wstępu)

Spis treści:

Podziękowania /9

Wstęp /11

I. Źródła  /15

Józef Flawiusz /15

„Wojna żydowska” (De bello Iudaico) /18

„Autobiografia” (Vita Iosephi) /21

Pozostałe materiały źródłowe /22

II. „Trzy morza”  /23

Wschodnia część basenu Morza Śródziemnego /23

Jezioro Genezaret /25

Morze Martwe  /28

III. … i ich porty /31

Porty, przystanie, kotwicowiska /31

Port w Joppie /32

Port w Tarichei /34

Przystanie w północnej części Morza Martwego /38

IV. Przeciwnicy /41

Sytuacja walczących stron na wodach morskich i śródlądowych w momencie wybuchu powstania /41

Nazewnictwo jednostek pływających w dziełach Józefa Flawiusza  /43

Łodzie, statki i inne jednostki używane przez uczestników konfliktu  /44

Rzymianie /44

Żydzi  /47

Łodzie z Joppy  /47

Łódź z Ginosar /47

Łodzie znad Morza Martwego /51

V. Joppa (66–67) /53

Pierwszy atak Rzymian na Joppę (66 r.) /56

Przyczyny zniszczenia miasta /58

Sytuacja w Judei przed drugim atakiem na Joppę  /60

Zajęcie miasta przez Żydów /62

„Piraci” z Joppy /64

Działalność floty powstańczej /65

Drugi atak Rzymian na Joppę i zagłada floty żydowskiej (67 r.)  /67

Miasto po upadku powstania  /69

VI. Jezioro Genezaret (66–67)  /71

Działania Józefa na wodach jeziora Genezaret (zima 66/67)  /72

Kampania Wespazjana wzdłuż zachodniego brzegu jeziora Genezaret (67 r.)  /74

Atak Tytusa na Taricheę  /76

Bitwa na jeziorze  /79

Po bitwie  /82

VII. Morze Martwe (68 r.)  /85

Walki wojsk rzymskich w Perei  /85

Działania sił Placidusa na wodach Morza Martwego  /87

VIII. „Upamiętnienie” rzymskich sukcesów w Judei na wodach morskich i śródlądowych  /89

Triumf Wespazjana i Tytusa w Rzymie (71 r.) /89

Monety z legendą Victoria Navalis /92

Numizmat z legendą Iudaea Navalis /95

Inne monety  /96

Pozostałe możliwe odniesienia do zmagań w Judei /97

Podsumowanie  /101

Wykaz skrótów  /105

Bibliografia  /107

Spis ilustracji i map  /121