Jastrzębie, onagry pustyni, wilki Arabii. Sąsiedzi cesarstwa wschodniorzymskiego z Półwyspu Arabskiego i ich wizerunek ...

Autorka: Teresa Wolińska

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 780

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 17,0 cm x 24,00 cm

Seri: Byzantina Lodziensia XLII

Książka poświęcona została kształtowaniu i ewolucji wizerunku mieszkańców Arabii w źródłach starożytnych i wczesnośredniowiecznych.

Mieszkańców cesarstwa łączyły z Arabami różnorodne relacje – polityczne, handlowe, gospodarcze, kulturalne i religijne. Jak każde sąsiedztwo i to nie było pozbawione napięć, szczególnie począwszy od III wieku n.e., gdy Półwysep Arabski stał się buforem między ówczesnymi mocarstwami – Bizancjum i Persją Sasanidów, które starały się pozyskać sojuszników wśród plemion arabskich. Opisujący te wydarzenia autorzy bizantyńscy kreowali wizerunek Arabów, czasami pochlebny, częściej negatywny, korzystając ze swoich osobistych doświadczeń i relacji z drugiej ręki, ale sięgając także po teksty swych poprzedników – greckich i łacińskich pisarzy antycznych, którzy jako pierwsi eksplorowali Półwysep Arabski i notowali spostrzeżenia na temat plemion go zamieszkujących. Analiza świadectw obu grup pozwala wskazać na trwałość niektórych opinii, mających często charakter stereotypów i powielanych przez Bizantyńczyków w ślad za autorami antycznymi, ale też na odmienne spojrzenie tych pierwszych na arabskich sąsiadów, będące wynikiem chrystianizacji wielu spośród nich.

(opis wydawcy)

Spis treści:

CZĘŚĆ I. Wprowadzenie   /11

Kilka słów tytułem wstępu  /13

Rozdział I. W poszukiwaniu Arabii i Arabów   /19

1. W Arabii, czyli gdzie?  /19

2. Arabowie, czyli kto?  /29

Rozdział II. Wszystkie imiona Arabów   /35

1. Uwagi wstępne  /

2. Skenici  /40

3. Arabowie  /40

4. Saraceni  /52

5. Ṭayyāyē  /61

6. Izmaelici (Ἰσμαηλῖται) i Hagareni (Ἀγαρηνοί)  /63

7. Inne określenia  /65

CZĘŚĆ II. Odziedziczony obraz  /69

Rozdział I. Poznawanie Arabii. Źródła wiedzy Greków i Rzymian o regionie  /71

1. Wyprawy na teren Półwyspu Arabskiego w starożytności  /71

2. Kontakty dyplomatyczne  /78

3. Kontakty handlowe  /80

4. Wyprawy wojskowe przeciwko Arabom  /86

4.1. Ekspedycje poprzedników Rzymian  /86

4.2. Na polu walki z Rzymianami  /88

4.3. Wyprawa Gallusa  /89

5. Towarzysze broni. Oddziały rzymskie na terenach arabskich i arabskie w armii rzymskiej  /98

6. Arab na tronie cesarstwa rzymskiego  /101

7. Efekty kontaktów  /104

Rozdział II. Miasta i państwa starożytnej Arabii  /105

1. Państwa Południowej Arabii  /105

1.1. Sabejczycy  /106

1.2. Katabańczycy  /107

1.3. Minejczycy  /108

1.4. Hadramawt  /109

1.5. Himjaryci, znani jako Homeryci (Ὁμηρίται)  /110

2. Emeseńczycy  /113

3. Nabatejczycy (al-ʾAnbāṭ)  /114

4. Palmyra (Tadmur)  /126

5. Edessa  /133

6. Hatra (Ḥaṭrā)  /135

7. Charakene (Χαρακηνή) /138

8. Inne plemiona  /140

8.1. Konfederacja Samud (Ṯamūd)  /140

8.2. Debowie (Δέβαι)  /141

8.3. Autajowie  /142

8.4. Gerrejczycy  /142

8.5. Alilajowie  /143

8.6. Kasandrejczycy lub Gasandowie  /143

Rozdział III. Arabia i Arabowie w tekstach biblijnych  / 145

Rozdział IV. Wizerunek Arabów w źródłach antycznych  /161

1. Bogactwa i pachnidła Arabii  /163

2. Utalentowani kupcy  /173

3. Mieszkańcy namiotów i hodowcy wielbłądów  /177

4. Rolnicy arabscy  /182

5. Arabscy rozbójnicy, najeźdźcy i piraci  /182

6. Nade wszystko kochają wolność  /187

7. Potrafią walczyć. Arabowie jako wojownicy /191

8. Pustynia jest ich twierdzą  /193

9. Czy można ufać Arabom  /196

9.1. Dotrzymują porozumień i traktatów  /196

9.2. Zdradzieccy sojusznicy, czyli w poszukiwaniu winnych porażki  /197

9.2.a. Alchedamnus, czyli kto da więcej  /197

9.2.b. Tylko martwe morze powodzią piasków pustynnych otaczało armię czyli Arabowie winni klęski Krassusa  /198

9.2c. Przypadek Sylajusza (Syleusza)  /201

10. Wierzenia Arabów  /205

11. Niektórzy potrafią dobrze się rządzić  /208

12. Mają dziwne obyczaje, szczególnie żywieniowe i seksualne  /210

13. Podsumowanie  /213

CZĘŚĆ III. Nowy obraz?  /21

Rozdział I. Sytuacja geopolityczna na Bliskim Wschodzie w pierwszych wiekach naszej ery  /217

1. Między Rzymem i Partią  /217 /

2. Prowincja Arabia  /228

3. Między cesarstwem a Sasanidami  /238

Rozdział II. Nowe siły, nowe sojusze  /253

1. Najazdy arabskie na terytoria cesarstwa rzymskiego  /253

2. Kształtowanie się sojuszy cesarstwa z Arabami w III–VI w.  /264

2.1. Sojusz Rzymu z Tanuchidami (Banū Tanūẖ)  /269

2.2. Sojusz z Salihidami (Banū Salīḥ)  /277

2.3. Sojusz z Kindytami (Banū Kinda)  /282

2.4. Przemiany w VI w.  /285

2.5. Sojusz Bizancjum z Ghassanidami (Banū Ġassān) /286

3. Konflikt cesarstwa z arabskimi sojusznikami  /310

3.1. Narastanie napięć za Maurycjusza  /310

3.2. Konflikt zbrojny Bizancjum w z arabskimi sojusznikami  /318

3.3. Ostatnie akordy  /320

4. Południe Arabii w polityce Rzymu i Bizancjum  /325

5. Losy Nasrydów, „perskich” Arabów  /340

Rozdział III. Panorama religijna Półwyspu Arabskiego  /349

1. Wierzenia przedislamskie  /349

2. Monoteizm przed islamem  /360

3. Chrystianizacja Arabii  /361

3.1. Północna i Środkowa Arabia  /363

3.2. Faranici  /378

3.3. Chrystianizacja arabskich sojuszników cesarstwa  /380

3.4. Północno-wschodnia Arabia – chrystianizacja „perskich” Arabów  /401

3.5. Żydowsko-chrześcijańska walka na południu Arabii  /405

4. Wnioski  /422

Rozdział IV. Wizerunek Arabów w źródłach późnoantycznych  /429

1. Warunki kształtowania się wizerunku Arabów  /429

2. Koczownicy  /435

3. Arabscy latrones – poganie i rabusie  /436

4. Dzielni wojownicy  /449

5. Nielojalni, łamiący traktaty, odpowiedzialni za klęski Bizantyńczyków  /455

6. Wyznawcy demonów  /458

7. Bosi i nadzy? Wygląd i obyczaje Arabów  /468

8. Chrześcijanie, czyli są też dobrzy Arabowie  /474

9. Osiadli Arabowie w ocenie Bizantyńczyków  /480

10. Wpływ romanizacji Arabów na sposób ich postrzegania  /481

11. Motywy zwierzęce w opisach Arabów/Saracenów  /488

12. Podsumowanie  /492

Rozdział V. Wróg, sojusznik, zdrajca …. kilka portretów  /495

1. Zenobia, królowa-wojowniczka  /496

2. Al-Munḏir ibn an-Nuʿmān (al-Munzir, Alamundar), ok. 503/5–554 n.e.  /504

3. Skomplikowany wizerunek sojusznika – casus Ghassanidy Aretasa/al-Harisa  /515

4. Truteń w ulu– al-Munzir ibn al-Haris (al-Munḏir ibn al-Ḥāriṯ)  /526

5. Dżabala ibn al-Aiham al-Ghassani (Ǧabala ibn al-Aiham al-Ghassānī). Legenda o ostatnim władcy Ghassanidów  /532

Kilka słów podsumowania  /537

Aneks. Baza źródłowa  /543

1. Tradycja antyczna  /543

1.1. Herodot  /543

1.2. Geografowie i dziejopisowie Aleksandra Wielkiego /544

1.3. Historycy i geografowie okresu hellenistycznego (323 p.n.e. – 30 p.n.e.)  /546

1.4. Historycy i geografowie okresu republiki rzymskiej i wczesnego cesarstwa  /554

2. Źródła późnorzymskie i bizantyńskie  /562

2.1. Ammian Marcellin  /563

2.2. Περίπλους τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης ( Periplus Maris Erythraei)  /565

2.3. Kosmas Indikopleustes  /566

2.4. Prokopiusz z Cezarei  /568

2.5. Kontynuatorzy Prokopiusza  /568

2.6. Jan Malalas  /569

2.7. Kronika wielkanocna (Chronicon paschale)  /571

2.8. Inne dzieła kronikarskie  /571

2.9. Dzieła zachowane we fragmentach  /572

3. Źródła syryjskie  /574

3.1. (Pseudo-) Jozue Stylita  /574

3.2. (Pseudo)-Zachariasz, Jakub z Edessy i Dionizy z Tell Maḥre  /576

3.3. Michał Syryjczyk i inni  /577

3.4. Anonimowe kroniki  /578

4. Historie Kościoła  /580

5. Źródła hagiograficzne  /582

6. Dokumenty i źródła normatywne  /592

7. Inskrypcje  /592

8. Teksty muzułmańskie  /597

Summary  /599

Wykaz skrótów  /621

Bibliografia  /631

Źródła  /631

Opracowania  /660

Indeksy  /721

Indeks osób  /721

Indeks nazw etnograficznych  /745

Indeks nazw geograficznych  /751

Abstrakt  /767

Abstract  /769