Janów Biskupi. Miasto rezydencjonalne biskupów łuckich (1465-1796) i podlaskich (1818-1867)

Autor: ks. Robert Mirończuk

Rok wydania: 2018

Liczba stron: 632 (432 + 200)

Oprawa: twarda

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Książka jest monografią Janowa Biskupiego (obecnie Janów Podlaski) - miasta rezydencjonalnego biskupów łuckich w latach 1465-1796, a następnie podlaskich w latach 1818-1867. Autor wszechstronnie omawia dzieje tej miejscowości w okresie od najdawniejszych wzmianek źródłowych z XV w. aż do zakończenia II wojny światowej, poruszając szereg wątków z zakresu historii, historii sztuki i historii Kościoła. W kolejnych rozdziałach prezentuje on położenie geograficzne Janowa i związany z tym kontekst religijno-historyczny, analizuje rozwój miasta pod względem urbanistycznym, gospodarczym i politycznym, omawia przemożny wpływ, jaki na jego dzieje wywarli kolejni rezydujący w nim biskupi i prowadzone przez nich działania fundacyjne. Szczególne miejsce w monografii Mirończuka zajmują dzieje i analiza architektoniczna obiektów stanowiących dominanty Janowa Biskupiego: głównej barokowej świątyni miasta, kolegiaty, i związanego z nią zespołu budowli, dominikańskiego kościoła św. Jana Chrzciciela oraz pałacowej rezydencji biskupów z założeniem parkowo-ogrodowym. Rozprawa została dopełniona bardzo bogatą dokumentacją ikonograficzną i kartograficzną (289 kolorowych ilustracji), a 16 aneksów źródłowych pozwala zapoznać się z głównymi tekstami dotyczącymi dziejów tej wyjątkowej miejscowości.

Spis treści

Spis treści:

Wstęp  /11

Źródła i literatura  /13

Rozdział I. Dzieje struktur kościelnych na ziemi janowskiej  /19

Konekst geograficzno-historyczy ziemi janowskiej  /19

Kontekst religijno-historyczny diecezji łuckiej i janowskiej czyli podlaskiej  /24

Rozdział II. Dzieje i rozwój Janowa na przestrzeni wieków  /35

Dzieje Janowa  /35

• Janów Biskupi we władzy biskupów łuckich (1465-1796)  /35
• Janów Biskupi pod rządami biskupa lubelskiego (1796-1818)  58
• Janów Biskupi jako siedziba biskupów podlaskich (1818-1867)  /60
• Janów Podlaski od kasaty podlaskiej do zakończenie II wojny światowej  /70

Układ urbanistyczny Janowa Podlaskiego  /76

• Tło historyczne rozwoju urbanistycznego Janowa Podlaskiego  /76
• Janów Biskupi lokacyjny  /79
• Janów Biskupi pod mecenatem biskupów łuckich   /84
• Rozwój urbanistyczny Janowa Podlaskiego w XIV wieku  /90

Rozdział III. Główne budowle miasta biskupiego  /95

Kościół Trójcy Świętej  /95

• Pierwotny kościół fundacji wielkiego księcia Witolda  /95
• Etapy budowy barokowego kościoła Trójcy Świętej  /96
• Architektura kościoła Trójcy Świętej - kolegiaty janowskiej  /100
• Analiza fasady kościoła i problem autorstwa /104
• Wystrój wnętrza kościoła kolegiackiego  /113

Seminarium Duchowne /138

• Pierwotna fundacja seminarium  /138
• Barokowy budynek seminaryjny  /142
• Opis budynku seminarium z lat 1790, 1820 i 1828 roku /146
• Stan obecny  /147

"Domus emeritorum" /149

• Budowa "domus emeritorum"  /149
• Opisy budynku z lat 1790, 1820, 1832 i 1861 roku  /150
• Stan obecny  /152

Kościół św. Jana Chrzciciela /153

• Dzieje kościoła św. Jana Chrzciciela  do 1769 roku  /153
• Drugi kościół dominikański (św. Jana Chrzciciela)  /158
• Opis architektury kościoła podominikańskiego /161
• Analiza architektury i problem autorstwa  /163
• Wystrój wnętrza kościoła podominikańskiego  /170

Rezydencja biskupia  /173

• Zamek od czasów średniowiecznych do połowy XVII wieku  /173
• Dwór obronny z drugiej połowy XVII wieku  /180
• Pałac biskupa Feliksa Pawła Turskiego  /182
• Analiza architektury pałacu i problem autorstwa  /193

Założenie ogrodowo-parkowe  /202

• Pierwotne otoczenie dworu z 1740 roku  /202
• Założenie parkowe z końca XVIII wieku  /203
• Analiza założenia ogrodowo-parkowego  /206

Rozdział IV. Mecenat artystyczny biskupów w Janowie Biskupim  /213

Prawa i przywileje miasta Janowa Biskupiego  /215

Budowle janowskie  /216

Wyposażenie janowskich kościołów i rezydencji biskupiej  /222

• Ołtarze  /222
• Wyposażenie ruchome  /226
• Obrazy, malarstwo ścienne i rzeźby  /229
• Pomniki, epitafia i tablice pamiątkowe  /235
• Sprzęty liturgiczne  /242
• Księgi  /246
• Pieczęcie  249

Rozdział V. Janów Biskupi na tle innych miast prywatnych w Polsce  /253

Średniowiecze  /253

Epoka nowożytna  /258

Zakończenie  /263

Aneks 1. Biskup łucki Jan Łosowicz podnosi dobra Porchow do rzędu miast, lokując je na prawie chełmińskim i nadając tak powstałemu miastu nazwę Janów  /265

Aneks 2. Król Zygmunt I potwierdza biskupowi Pawłowi Holszańskiemu prawo do trzech jarmarków w Janowie, udzielone biskupowi Janowi II Andruszewiczowi przez księcia Aleksandra  /270

Aneks 3. Biskup Bernard Maciejowski obniża podatek gruntowy mieszczanom janowskim  /273

Aneks 4. Biskup Tomasz Leżeński odnawia przywileje mieszczan  /274

Aneks 5. Biskup Tomasz Leżeński nadaje nowe powinności mieszczanom janowskim  /276

Aneks 6. Biskup Antoni Wołłowicz potwierdza przywileje mieszczan  /280

Aneks 7. Lustracja dóbr biskupstwa łuckiego z 1740 roku  /281

Aneks 8. Lustracja dóbr biskupstwa łuckiego z 1790 roku  /293

Aneks 9. Stan kościoła Trójcy Świętej w Janowie w czasie wizytacji biskupa Franciszka Kobielskiego w 1741 roku  /307

Aneks 10. Opis kościoła katedralnego Trójcy Świętej w Janowie Podlaskim w 1820 roku  /314

Aneks 11. Opis kościoła dominikańskiego  /320

Aneks 12. Seminarium duchowne w Janowie w czasie wizytacji biskupa Franciszka Kobielskiego w 1741 roku   /324

Aneks 13. Opis seminarium duchownego w 1820 roku  /326

Aneks 14. Opis seminarium duchownego w 1828 roku  /332

Aneks 15. Opis domus emeritorum w 1828 roku  /337

Aneks 16. Opis szpitala i szkoły parafialnej w 1828 roku  /339

Tabele  /341

Wykaz skrótów  /345

Bibliografia  /347

Spis ilustracji  /393

Indeks osób  /411

Indeks miejscowości  /425