Jak powstało państwo polskie? Hipoteza podboju w historiografii polskiej XIX i XX wieku

Autor: Andrzej Wierzbicki

Rok wydania: 2019

Ilość stron: 336

Oprawa: twarda

Format: 17,0 cm x 25,0 cm

"Prezentację występujących w polskiej myśli historycznej koncepcji narodzin naszego państwa w wyniku jednego lub wielu podbojów o charakterze zewnątrz- lub wewnątrzetnicznym rozpocząłem od czasów narodzin tzw. historiografii krytycznej, której początki przypadły w Rzeczypospolitej na drugą połowę XVIII w., a skończyłem na „oficjalnej" historiografii PRL. To bowiem, co stało się później, nie nosi jeszcze cech okresu„zamkniętego", pozwalającego, najogólniej mówiąc, na w miarę odemocjonalizowane uchwycenie nowych tendencji czy też, deklarowaną zazwyczaj przez autorów, chęć jak najdalej idącej redukcji ich własnego subiektywizmu. Nie znaczy to jednak, że „nasze czasy" zignorowałem całkowicie. W końcowej części książki, zgodnie z zamieszczoną we Wprowadzeniu zapowiedzią, pozwalam sobie na nieco rekonesansowych spostrzeżeń, odnoszących się do tendencji historiograficznych z najbliższej przeszłości, czyli takiej sfery tego, co minione, którą historycy skłonni są metaforycznie określać, odwołując się do kategorii „czasu przeszłego niedokonanego". Niechaj czytelnik wybaczy, że jest to całkiem niemałe„nieco".

(fragment z Zakończenia)

Spis treści:

Wprowadzenie  /9

1. Epistemiczny „Big Bang”, czyli o nagłym pojawieniu się Polski „od razu w pełnej zbroi”  /9

2. W kręgu historii i polityki - kamuflaże i eufemizmy  /11

3. Relatywność instrumentarium terminologiczno-pojęciowego  /12

Przyczyny „wewnętrzne” i „zewnętrzne” /12

Teorie i hipotezy  /14

4. Kilka odniesień polskich i pozapolskich  /16

5. Nieco o literaturze przedmiotu  /20

Rozdział I. W dobie podzaborowej   /23

1. Oświeceniowe antecedencje - wokół kolchidzko-sarmackiej koncepcji Gotfryda Lengnicha  /23

2. Hipotezy podboju zewnątrzetnicznego  /26

W stronę hipotezy podboju normańskiego (Tadeusz Czacki)   /26

Śladami koncepcji kolchidzkiej Lengnicha (Antoni Bukaty, August Bielowski, Adam Mickiewicz)  /29

Państwotwórczy najazd Celtów (Fryderyk Lewestam)  /36

Państwotwórczy najazd Normanów (Karol Szajnocha)   /43

3. Hipotezy podboju wewnątrzetnicznego  /49

„Unijno-federacyjne” podboje Piastów (Joachim Lelewel)  /49

Podbój Słowian znad Wisły przez Słowian znad Łaby (Wacław Aleksander Maciejowski, Michał Baliński, Franciszek Piekosiński)  /54

Ze wschodu i zachodu. Dwa podboje? (Ludwik Kondratowicz [Władysław Syrokomla])  /63

4. W kręgu koncepcji endogenicznych  /65

Casus Jerzego Samuela Bandtkiego  /65

Antoni Walewski i „samochętne” uformowanie się państwa polskiego   /68

„Samozsiebne” państwa polskiego narodziny. Walka Antoniego Małeckiego z „obłędem lechickim”  /71

Józefa Szujskiego dwa obrazy państwotwórczych predyspozycji Słowian  /84

Michał Bobrzyński, czyli o niedopełnionych państwotwórczych zadaniach „Słowiańszczyzny polskiej”  /87

Stanisława Smolki polemika z Franciszkiem Piekosińskim  /92

Dalsze rozrachunki z hipotezą Piekosińskiego  /98

5. Między endo- a egzogenezą (cz. 1)  /100

Wielonajazdowa koncepcja Edwarda Bogusławskiego   /101

Koncepcja ,,trzech(?) drużyn” Stanisława Zakrzewskiego  /104

Kazimierza Rakowskiego hipoteza państwotwórczej roli rzekomego emporium goplańsko-kruszwickiego  /109

Od „samych obcych” do „samych swoich” - ekstremy myśli historycznej Jana Karola Kochanowskiego  /115

Rozdział II. OD II Rzeczypospolitej do Polski Ludowej    /121

1. Państwo czy naród? „Argument z przeszłości” w politycznych sporach o rodzicielską zasługę  /121

2. Między endo- a egzogenezą (cz. 2)  /125

Czynnik normański w ujęciu Stanisława Zakrzewskiego  /125

Kazimierz Krotoski i najazd „Polano-Rusów” spod Kijowa  /130

Franciszka Bujaka negacja czynnika normańskiego - w stronę uniwersalizacji zasady państwotwórczego podboju   /133

Kazimierz Tymieniecki i jego „socjologizacja” myślenia o początkach państw  /136

Antynomie koncepcji „podbojowej ewolucji” Romana Gródeckiego 138 Stanisław Arnold - w stronę koncepcji podbojowej akceleracji ewolucji państwotwórczej  /141

Oswald Balzer - w stronę „czystej” endogenezy  /143

Polemiki historyków polskich z historiografią niemiecką - Zygmunt Wojciechowski i inni  /150

Rozdział III. Historiografia Polski Ludowej    /163

1. Powojenne echa sporu o normanistyczną wykładnię narodzin państwa polskiego  /163

Wobec „fałszerstw historiografii niemieckiej”  /164

2. W stronę ,jedynie słusznej” teorii   /168

3. Otwockie fundamenty ,jedynie słusznej”   /175

4. Marksistowska historia historiografii wobec badań nad początkami państwa polskiego   /185

Marian Henryk Serejski - prekursor badań historiograficznych nad hipotezą podboju  /187

Aleksander Gieysztor - w stronę „PAN-owskiej” syntezy dziejów Polski  /189

Ryszard Rosin - w kręgu rozrachunków z historiografią niemiecką  /205

Henryk Łowmiański - komparatystyczna analiza koncepcji normanistycznych  /208

Teoria  /209

Egzemplifikacja i wnioski  /213

Jana Adamusa krytyczna analiza „nieklasowej” teorii rodowej .... 225 „Rodowe” czy „własnościowo-klasowe” początki polskiego państwa  /227

5. Miejsce hipotezy podboju w milenijnym kanonie powstania państwa polskiego  /232

Dwa Tysiąclecia  /232

Oskar Halecki i inni. Milenijne akcje i kontrakcje - ekskurs emigracyjny  /242

Milenijny kanon powstania państwa polskiego  /251

6. Zgodnie z kanonem i poza nim — od lat sześćdziesiątych XX w. do końca PRL  /255

Henryka Łowmiańskiego rekapitulacja „Początków Polski”  /255

Marksizm a trzyelementowa koncepcja państwa    /256

Wojna i pokój - dwie komplementarne drogi formowania państwa  /258

Państwotwórcza rola sił zbrojnych  /260

Między endo- a egzogenezą, czyli o „spontanicznej” recepcji adriatyckiego modelu państwa  /263

W kręgu „pomilenijnych” syntez dziejów Polski (Benon Miśkiewicz, Jerzy Wyrozumski, Tadeusz    Manteuffel,    Władysław Czapliński)  /266

7. Germańsko-normańskie wątki w okresie  „postmilenijnym”  /276

Rozdział IV. Zamiast zakończenia. W zasięgu czasu przeszłego niedokonanego  /287

1. Przewrót dendrochronologiczny?  /287

2. Uzurpacja jako rodzaj „przedsięwzięcia integracyjnego"    /289

3. Rewolucje  /293

4. Przełomy  /298

5. Syndrom podboju wewnętrznego  /302

6. Nieco o ewolucji zwanej rewolucją  /304

7. Niedomówienia i niejasności we współczesnych koncepcjach powstania państwa polskiego  /310

Abstract  /327

Indeks osobowy  /330