Jak chłop u diabła pieniądze pożyczał. Polska demonologia ludowa w przekazach ustnych

Autorki: Anna Michalec, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 316

Okładka: miękka

Format: 14,8 x 21,0 cm

Uwaga - zagięty narożnik

 

Opublikowanie zbioru (podobnie jak poprzednich tomów) ma kapitalne znaczenie dla osób zainteresowanych polskimi wierzeniami ludowymi: umożliwia szeroki dostęp do materiału dotychczas funkcjonującego w postaci nagrań. Upowszechniona zostaje w ten sposób baza, z której w różnorodny sposób mogą korzystać nie tylko etnolingwiści, ale także wszystkie osoby zainteresowane polską kulturą ludową, zwłaszcza rodzimą demonologią i mechanizmami powstawania wyobrażeń mitologicznych w kulturach tradycyjnych. […] Dzięki pracy Anny Michalec i Stanisławy Niebrzegowskiej-Bartmińskiej mamy szansę poznać zbierane od wielu lat przez lingwistów lubelskich opowieści informatorów, znów na chwilę działają uroki, ożywa diabeł, czarownica, domownik, płanetnik, chowaniec, zmora itd., a więc wszystkie istoty, które – stworzone przez chłopską wyobraźnię – przez wieki współistniały z człowiekiem, stając się tematem niezliczonych wiejskich opowieści.

[…] tom zawiera niezwykle cenne materiały, które nie tylko stanowią znakomite źródło informacji o użytkownikach kultury tradycyjnej, ale także poświadczają niezmierne bogactwo ludowych wierzeń, ujawniając jednocześnie mechanizmy ludzkiego (nie tylko chłopskiego) myślenia o zjawiskach niepoddających się logicznemu wyjaśnianiu. Z pewnością tom będzie służył czytelnikom, którym bliska jest polska kultura ludowa, zwłaszcza świat dawnych wierzeń ludowych.

(Z recenzji dr hab. Marzeny Marczewskiej, prof. UJK w Kielcach)

Spis treści:

Wstęp   /13 

I. Bajki   /21

1. Narzeczony-diabeł  /21

2. Diablicȧżoną  /28

3. Diabeł parobkiem u gospodarza   /29 

4.Diabeł odszedł, wódka została  /37 

5. Gospodarz parobkiem diabła   /39 

6. Diabeł czeladnikiem u kowala  /42

7. Diabeł oszukany przy podziale plonów  /44 

8. Jak chłop u diabła pieniądze pożyczał   /46 

9. Jak chłop chciał kupić diabła  /47 

10. O dziewczynie, za którą diabeł prządł  /48 

11. O diabelskim sądzie  /50 

12. Wyprawa do piekła po cyrograf   /51 

13. Głupi na służbie u czarnoksiężnika / 53 

14. Skarby w uchu Baby Jagi  /58 

15. O przeklętej pannie   /60 

16. Strachy w pałacu   /62

17. Jak chłopak szukał strachów  /63 

18.́Śmierć – kumą  /75 

19. O garncarzu íŚmierci /81 

20. O Madeju   /82 

II. Podania i legendy   /86

21. Zaklęte wojsko  /86 

22. O zapadniętej karczmie  /86 

23. O bednarzu, który zapisał syna diabłu  /86 

24. Kapliczka w miejscu ukazania się Matki Boskiej  /88

 25.́Święty Michał ze złymi duchami wojował /88

III. Opowieści wierzeniowe  /88 

26.Diabeł niesie chłopa górą  /88 

27. Chłop wiezie diabła na sprzedaż/89 

28. Diabeł gra w karty  /92

29. Diabeł przynosi trupa  /93 

30. W domu zamieszkał diabeł  /93 

31. Diabeł jedzie nȧŻydzie/94 

32.Diabeł nie skusi, a baba musi  /95 

33. Diabeł̇żeni się  z babą /98

34. Rokita, Rokita, przyszła do ciebie kobita  /100 

35. Baba gorsza od diabła  /102 

36. S̨ąsiad jak diabeł  /102 

37. O koniu-diable  /103 

38. Diabeł w kapeluszu i wiatr  /103 

39. Diabeł jako pan w kapeluszu /103 

40. Diabeł pali papierosa  /104 

41. Jak muzykanci grali na diabelskim balu /105

42. Muzykant z diabłem trzymał  /105 

43. Magiczna moc muzyków  /106 

44. Diabły stawiaj ̨a przeszkody w lesie /107

 45. Końskie łajno zamiast złotego zegarka  /107 

46. Kiełbasa i kaszanka od diabła  /108 

47. Jak diabła łapali na różaniec  /108 

48. Służąca diabłauświęciła  109

 49. Jak diabeł opętał dziewczynę w Detroit   /109 

50. Diabeł w Dołhobrodach   /110

 51. Diabeł przy moście  /111 

52. Diabeł na czerwono ubrany  /111 

53. Diabeł przysiadł chłopu sukmanę  /112 

54. Jak diabeł przestraszył się imadła  /113 

55. Jak panna przywołała diabła w andrzejki /114 

56. Diabeł przywołany czarnoksięską sztuką  /114

 57. Kot i smuga ognia n /115 

58. Diabeł wskoczył na furę  /116 

59. Diabelski zając  /116 

60. Diabeł w postaci barana  /117 

61. O człowieku i jego diable  /118 

62. Diabeł i Wojciech  / 118 

63. O pasieczniku, który miał konszachty z diabłem  /119 

64. Niesolona kasza dla czarnego kota  /122 

65. O Mazuryku, który miałchowańca  /123

 66. Domowoj– zły duch  /124 

67.Chowaniec– czarny kot  /124 

68. Chowaniec broni przed złodziejami  /125 

69. Pasiecznik i diabeł  / 125 

70. Diabeł skakał z ula na ul /126 

71.Zbieram u̇zytek, ale wszystek  /127 

72. Sąsiadka czarownicą /128

 73. Czarownica odbiera mleko krowom   /130 

74. Czarownica lata po miedzach i zioła zbiera  /130 

75. Czarownica zbiera rosę   /131

 76. Czarownica psuje mleko   /132

 77. Czarownica bieli studnię  /132

 78. Czarownica zadaje płaczki  /133 

79. Płaczki – lalki pokręcone ze szmatek.  /134

 80. Hak w progu stajni w ochronie przed czarownicą /134 

81. Gotować szpilki w ochronie przed czarownicą   /135 

82. Spalone włosy czarownicy odejmują uroki  /135

 83.Krowa dostała uroki  /136 

84. O wróżu  /137 

85. Owczarz  /138 

86. Owczarz i diabelskie skrzypce   138

 87.Płanetnik wyprowadza szczury   /139

 88.Płanetnik przeprowadza chmury  /140

89. Czarownik popadł na czarownika  /140 

90. Czary na weselu   /140 

91. Siódma córka idzie na zmory  /141 

92. Jak kobyłę zmora dusiła  /142

93. Zmora zaplata koniom grzywy  /143 

94. Jak mara dusowałachłopa   /143 

95. ́Święcona woda na zmor ̨e  /144 

96. Ze zmory – przésliczna panna  / 145 

97. Jak dziedzic łapałmarę  /145

 98. ZamiastMaria – mara.  /148 

99. Duch dziedzica w postaci zająca  /149 

100. Duch dziedzica na polanie w lesie  /149

101. U nas te ogniki chodzili  /150 

102.Są złe duchy.  /150 

103.Złych duchów nie odp ̨edzi.  /150 

104. O duchu na Sanie  /151 

105. O duchu sąsiadki  /151

 106. Duch Szczepańskiej  /151 

107. Dusza w postaci konia  /152 

108. Dusza czegós potrzebuje    /153 

109. O wywoływaniu duchów   /153 

110.Potępieniec jest jak Zły.  /154

 111. Pokutująca dusza i̇żołnierz   / 154 

112. Niania wybawiła pałac od strachów   /155 

113. Dwie ́ świeczki na stodole   /156 

114. Strachy w lesie   /156 

115. Strachy po sąsiedzku   /156

116.Myślałam, że to strach  /157

 117. Duch kobiety przędzie len  /157 

118. Nieczyste miejsce  /158

 119. Strachy na cmentarzu   /159

120. Tłuczenie garnkami   /160

 121. Wýświęcanie mieszkania od strachów   /160 

122. W mieszkaniu rzucało, tłukło  /160

 123. Strachy i kredáswi ̨econa   /161 

124. Strzelba nabita paciorkami różańca odpędza strachy   /162 

125. Strach tánczy koło ognia  /163 

126. O strachu w lesie   /163

 127.Błąd mnie się czepił  /164 

128. Zapadły młyn i strachy   /165 

129. Wóz i czterech panów   /165

 130. Pan w kapeluszu nocą na moście  /166

 131. Strachy na moście   /166 

132. Strachy na mościew Jarczówku  /166 

133. Kobieta w nocy przy mostku  /167

 134. Strach na soś nie   /168 

135. O uciekającym kłębku nici   /168 

136.Byczy łeb mi si ̨e pokazał  /169 

137.Z latarką chodzi coś po wsi  /169 

138. Czarne psisko przy Wieprzu   /170 

139.Pałę oddał i przestał straszyć/171 

140.U Kaspra Michałowskiego straszy  /172

 141. Strach wyrzuca na izb ̨e garnek złota   /174

 142. Spotkanie leśnika ze strachem  /175 

143. Panicz w lesie   /175

144. O błądzeniu w lesie w dniu świętego Piotra i Pawła  /176

 145. Jak podróżny przegonił stracha z kóscioła  /177 

146. O strachu we dworze w Łuszczowie  /177 

147. Podróż ny i strach we dworze   /178 

148. Jak chłop szukał strachów   /179 

149. O strzy żeniu pokutującej panny   /179 

150. Odwa żna panienka i pan w kapeluszu   /180

151. Kot przy mostku   /180

152.́Ślubny pierścionek i strachy   /181

153. O duchu zabitego gospodarza   /181

154. Spotkanie z nieboszczykiem  /181

155. Trzy ruble oddał, skończyło się świecenie w chałupie  /182

156.́Światło w nocy chodziło   /182

157.Dawniejsze ludzie strachy mieli rozmaite  /183

158. Wychodzi co ́s białe z sadku  /184

159.Przychodzę – gałąźleży.   /184

160. Zamiast stracha worek z kartoflami  /185

161.Stara panna chciała go nastraszy ́c  /185

162. Beczka na dół – duchy s ̨a  /185

163. Duchy chodzą /186

164. Pieniek zamiast chłopa w kapelusie  /186

165.Kot uciekł, dzbanek się rozbił  /187

166 .A to płachta – i po strachu  /187

167. O chłopaku, który chciał uderzýc zająca   /188

168. Kobieta w bieli i jałówka    /188

169. Kobieta w bieli przy torach   /188

170. O postaci w bieli   /189

171. Spotkanie z czarnym psem  /190

172. Taniec u nieboszczyka   /190

173.́Śmierćza drzwiami  /192

174. Chłop przynosi ́Śmierćdo wsi   /192

175. Chłop podwozíŚmieŕc  /193

176. ́Śmierć patrzyła w stronę babki  /193

177. ́Śmierć przyszła po Podolaczkę  /195

178.́Śmierć przyszła po wujenkę  /195

179.́Śmierć przyszła oknem  /196

180. Biała postaćukazuje się  przedśmiercią   /196

181. Przýśmiercio duszę się szarapali.  /196

182. Przed́śmiercią jakby koń przeleciał  /197

183. Kón przeczuwáśmieŕc   /197

184. Dziedziczka spłaca krzywdy pósmierci  /197

185. O złodzieju, który pósmierci chodził po wsi   /198

186. Przepraszanie zmarłej sąsiadki  /199

187. Zmarli krewni przychodzą po konających  /200

188. Zmarła teściowa przyszła po stryja  /201

189. Zmarły stryj przyszedł do mnie. /201

190. Zmarły stryj przy stole różaniec przekłada  /203

191. Zmarła babka przychodzi dȯzywych   /204

192. O synu tragicznie zmarłym   /205

193. Na sierotach to ́świat stoi  /206

194. Zmarła matka przychodzi do dziecka  /209

195. Zmarła matka przyszła do córki   /209

196. Zmarły ojciec przychodzi do dziecka   /210

197. Dusza sąsiadki przychodzi do domu  /211

198.Dusza po kału̇zkach chodziła  /211

199. Zmarła córka nosi łzy w dzbanku  /212

200. Przed zmarłym synem kwiatkami wysypane  /212

201. O duszy ojca  /213

202. „Anioł Pański” przy łóżku umierającego ojca  /213

203. Kobieta rozpacza pósmierci córki  /213

204. O upiorze, który starł się z człowiekiem  /214

205. Umarłyzaświadczył na sądzie  /214

206.Wstańcie  umarli, będziecie ̇żarli   /214

207.Nieboszczyki chodzą w Zaduszki  /215

208. O wymodleniu sobie szczęśliwej ́śmierci   /216

209. Urok zadany przez odrzuconego narzeczonego   /216

210. O gospodarzu i̇żmii   /217

211. Żmija jak ditko  /218

212.Szleje od konia pomocne w leczeniu uroków   /218

213 .Przy urokach przez uprzążprzesadzać  / 219

214. Zamawianie od wiatru  /219

215.Od kołtuny byli zamawiacze  /221

216. Wir powietrzny unosi dziewczynkę  /224

217.Goły topielnik pokazał rękę/224

IV. Opowieści ̇żartobliwe   /225

218.Tutaj jest prawdziwe piekło   /225

219. Jak ksiądz Kordeczka ostrzegał chłopa przed diabłem  /226

V. Opowiésci o snach    /227

220.Jak ci jest na obcýznie?  /227

221. Sen o czýśccu  /227

222. Zapowiedź śmierci kuzyna  /227

VI. Relacje potoczne, zapisy wierzeńi opisy praktyk   /228

223. Złe dusze pokutują w starych drzewach  /228

224. O drzewach, pod którymi straszy   /228

225. Topola, wierzba, olcha – diabelskie drzewa   /228

226.́Śmieje się jak diabeł w suchej wierzbie  /228

227. Diabeł w postaci̇żaby   /229

228.Gaceki diabeł   / 229

229. Gdy konie grzęzną, to sprawka diabła   /229

230. Skąd diabeł wziął się  náswiecie  /229

231.Diabeł obrócił si ̨e w w ̨ėz  /230

232. Kim jest diabeł   /230

233. Jak inaczej można mówíc na diabła  /230

234. Hierarchia diabłów   /231

235. Antykryst na łańcuchu uczepiony  /231

236. Najgorsze diabły są na łańcuchach poczepiane  /231

237. O piekle i jego mieszkáncach   /231

238. Z piekielnej mazi nikt si ̨e nie wydostanie  /232

239.́Święty Eliasz diabłów bije  /232

240. Człowiek jak diabeł  /233

241. Jak wygląda diabeł  /233

242. Gdzie diabeł przebywa   /233

243. Diabeł kusi człowieka   /234

244. Jak ustrzec się przed diabłem   /235

245. Jakiej płci jest diabeł   /235

246. Jak długȯżyje diabeł   /235

247. Jak można przywołaćdiabła   /236

248. Czy diabłu można coś zawdzięczać   /236

249. Komu diabeł pomaga   /236

250. Czy diabła można zlikwidować  /236

251.Po zachodzie słońca to diabeł pomaga  /236

252.Po zachodzie słońca pracuje się dla diabła  /237

253. Bogaty ma konszachty z diabłem   /237

254. O północy można zobaczýc diabła  /237

255.Diabeł wszystkim b ̨edzie  /237

256.Diabeł miał wolność, a potem ograniczony  /237

257.Południca łapie dzieci   /238

258.Południca pokazuje sięw południe  /239

259.Wielkoludy– ludzie wysocy  /239

260.Bohinie– kobiety grube, które piersiami prały  /239

261. Siódma córka – zmor ̨a  /239

262. Zmora plecie warkocze koniom  /239

263.Dobry koń nie miał zmory  /240

264.Zmora przydusi,̇że nie można tchu złapać  /240

265. Zmora tcha  /240

266. Nocule ludzi dusiły  /240

267.Nocula przyszła do konia  /240

268. Lusterko chroni przed zmorą  /241

269. Miotła na zmorę /241

270. Bat maczany w smole chroni przed zmor ̨a  /242

271. Szczotka w ochronie przed mar ̨a  /242

272.Geometra źle pomierzył i ogniki latały  /242

273.Kiedyś ogniki chodzili  /243

274.́Światła na łąkach i dołach  /243

275.W moczarach strzyga wrzeszczy  /244

276. Zamiana w wilkołaka  /244

277. Wilkołak to taki stwór.  /244

278. Zły człowiek zȧzywota – b ̨edzie złym i pósmierci   /245

279. Wilkołak – człowiek o zwierz ̨ecych cechach  /245

280. O miejscu zwanym Łysą Gór ̨a   /245

281. Czarownica robi masło o dwunastej w nocy  /246

282. Od czarownicy ludzie si ̨e odwracaj ̨a  /246

283. Czarownice idni krzyżowe  /246

284. W Wielkanoc czarownice bij ̨a si ̨ema ́sniczkami  /247

285. Czarownice zabieraj ̨a krowom mleko  /247

286. Czarownica mȯzeoczarowa ́c krow ̨e.  /248

287.Czarownica mogła wej ́s ́c w wymi ̨e krowy.  /248

288. Czarownica kładzie szpilki napow ̨azk ̨e  /248

289. Czarownicamȯze narzuci ́c krosty na człowieka. /248

290. Czarownica zbiera zioła   /249

291.Spod zmarłej czarownicy mleko ciekło  /249

292.Popatrzy, zadziwi si ̨e, pochwali i urzeknie  /249

293.Ktoś uroki dał przez szybę.  /250

294.Odrzucanie urokówprzez spluwanie  /250

295. Przy uroku kładą na podłogę. /251

296. Zmywanie uroku spódnicą   /251

297.Obmywanie krówod uroku   /252

298. Ochrona upraw przed urzeczeniem   /252

299. Jak uchronićdziecko przed urokami  /252

300. Dziecko odstawione od piersi podatne na uroki  /253

301. Czerwone wstążki ochronią przed urokami /253

302. Trzy węzełki na bacie w ochronie przed urokami  /253

303. Poświęcone rzeczy chronią przed urokiem  /254

304. Wianeczki w leczeniu uroków  /254

305. O urzeczonej krowie  /254

306. Chomąto i ślubna spódnica w leczeniu uroków  /254

307. Przy urokupo kątach wyświęcają  /255

308. O odpędzaniu uroków od ludzi i zwierząt  /255

309. Węgle spod kuchni w leczeniu uroków zadanych dziecku  /255

310. Węgielki w sprawdzaniu zadanego uroku  /256

311. Wylewanie jajka nad dzieckiem  /256

312. Pieluszka przerzucona przez dach w leczeniu uroków  /256

313.Cofanie uroku  /256

314. Przy urokachkieckę na lewe strone nałȯzyć  /256

315. Najstarsze dziecko odczynia uroki /256

316.Czym cię urodziła, tym cię  wyleczyła/257

317. Spalanie święconego lnu w leczeniu uroków  /259

318. Zlizywanie uroków   /259

319. O kobiecie, która rzucała urok na krowy   /259

320. Stara kobieta i urok  /260

321. Odmawianie paskudnika  /260

322. Nie wierzę w strachy  /260

323. Sypanie makiem i modlitwa,̇żeby strachy odeszły  /260

324. O zamawianiuróży  /260

325. O zamawianiu chorób u ludzi i zwierząt   /262

326. O zdejmowaniu kołtuna  /262

327. O leczeniu przestrachuu dzieci  /263

328. O kadzanie zabit ̨ałask ̨a.  /263

329. Zȧżegnywanie kością bolącego miejsca   /264

330.Ktoś mu tej choroby zadał  /264

331. Zakaz leczenia uroków   /264

332.Wiatr wykrzywił dziecku gębę /265

333. Co to znaczy zażegnać ogień.  /265

334. Śmierć się  wróciła   /265

335. Duch zmarłego do roku jest w gospodarstwie   /265

336. Na Dzién Zaduszny zmarli wychodzą z grobu  /265

337. Dusza chodzi po świecie  /266

338.Zmarły przez miesiąc się ukazuje  /266

339. Zmarła matka dziecko kołysze  /266

340. Duch Sapiehy na zamku   /267

341. Skąd się biorą  duchy  /268

342. Strachy koło cmentarza   /268

343. Strachy o dwunastej w nocy   /268

344. O błądzeniu w lesie   /269

345. Zmora – zaczarowana dziewczyna  /269

346. Zmora i kón  /270

347.Zmora do ochrzczonych nie ma pretensji  271

348.Zmory duszą  /271

349.̇Żywe zmory. /272

350. Topielica wygląda jak kobieta  /272

351. Topielec  /272

352. Topielcem straszono dzieci  /272

353. Rusałki i topielec  /272

354. Jak jest wir,diabeł si ̨e cieszy  /273

355.Diabeł się żeni– gdy ktoś się powiesi   /273

356. Wisielec sprawcą burzy wiatrowej  /273

357. Wir powietrzny todiabeł na obiad idzie  /273

358. Wiatr – taniec diabła  /273

359. Wiatrmocny i wisielec  /274

360.Łaskotkiłapią dzieci   /274

361. Piorun trafia w nó̇z, a nie w budynek   /274

362. Burza z piorunami – płacz dzieci niechrzczonych  / 274

363.Domowy diabełwykluwa się z jajka na ́śmieciach  /275

364.Wychowaniec– z jaja kury   /275

365.Chowaniec – czarny diabeł na kominie  / 275

366.Chowaniec jak czarna kura, czarny pies czy kot  /276

367.Wychowańca, diabła mieli  /276

368. Twardowski na księżycu  /277

369.Płanetnik z chmur wnioskuje  /277

370.Płanetnik chmury rozp ̨edza  /277

371. Dziadek lask ̨a porozganiał chmury  /277

372.Płanetnik cierpi na reumatyzm  /278

373. Owczarz –paneczek w kapeluszu  /278

374. Z owczarzem lepiej nie zaczynác   /278

375.Owczarze zaklęcia mieli  /278

376.Owczarze taką moc mieli  /278

377. Ẃśrodku ziemi jest piekło  /279

378. W piekle jest ciepło  /279

VII. Zamówienia   /279

379. Odczynianie uroków nad złym mężem  /279

380.Uroki, uciekajcie w skoki  /279

Wykaz badanych miejscowósci  /281

Wykaz informatorów  /284

Wykaz tásm  /290

Indeks przedmiotowy (z odesłaniem do numerów tekstów)  / 295