Itinerarium króla Aleksandra Jagiellończyka 1492-1506

Autor: Krzysztof Pietkiewicz

Rok wydania: 2016

Liczba stron: 217

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Seria: Itineraria Jagiellończyków tom III

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami

Itinerarium króla Aleksandra Jagiellończyka (urodzony 5 VIII 1461 r.) obejmuje lata 1492–1506, czyli okres jego rządów na Litwie po śmierci Kazimierza Jagiellończyka (zmarł 7 VI 1492 r. w Grodnie), który desygnował go na wielkiego księcia litewskiego (podniesienie na tron wielkoksiążęcy nastąpiło w katedrze wileńskiej 28 VII 1492 r.), i w Polsce jako króla (wybrany przez sejm w Piotrkowie 3 X 1501 r., koronowany w Krakowie 12 XII 1501 r., zmarł w Wilnie 19 VIII 1506 r.). Zgodnie z zapowiedzią wpisaną do Przedmowy „Itinerarium króla Kazimierza Jagiellończyka 1440–1492” Grażyny Rutkowskiej (Warszawa 2014, s. 7), itinerarium Aleksandra rozpoczynamy od objęcia przez niego rządów na Litwie w 1492 r. Próby zestawiania itinerarium Aleksandra Jagiellończyka podejmowano od początku XX w. Jako pierwszy zarys takiego itinerarium ogłosił rosyjski badacz ustroju Wielkiego Księstwa Matviej Lubavskij w 1900 r., który swoje ustalenia oparł na danych z piątej i szóstej księgi wpisów Metryki Litewskiej oraz opublikowanego pierwszego tomu akt archiwum książąt Sanguszków w Sławucie. Umieszczony w przypisie wykaz miejscowości i dat pobytów w nich monarchy obejmował niewielką liczbę 45 miejscowości. Przy tym, o ile zestawienie dotyczące jego panowania i przebywania na Litwie, w okresie od objęcia tronu polskiego, jest w miarę dokładne, to pobyty króla w Polsce oświetlone zostały jedynie w zarysie. Nieco dokładniejszy wykaz, ale poświęconytylko okresowi panowania Aleksandra w Polsce, czyli od przybycia króla do Krakowa 29 XI 1501 r., przedstawił Kazimierz Sochaniewicz. Ta zaledwie dwustronicowa tabela zawiera daty i miejsca postojów w czasie podróży królewskich oraz dodatkowo informacje o pokonanych odległościach (liczonych w linii prostej na podstawie mapy w skali 1 : 750 000), także liczbę dni spędzonych na postojach lub w podróży, dalej uwagi dotyczące celów podróży i dróg, którymi się przemieszczano. Kolejną publikacją były  ogłoszone w 1961 r. przez Nikołaja Ułaszczika z ineditów Nikołaja Biereżkova itineraria wielkich książąt litewskich z lat 1481–1533. Wśród nich znalazło się fragmentarycznie zestawione itinerarium Aleksandra Jagiellończyka z lat 1492-1506, oparte na wydanych źródłach i nieco dokładniejsze niż zestawienie Ljubavskiego, jednak nadal z pokaźnymi lukami czasowymi. Zwrócił na to uwagę Tadeusz Wasilewski, podkreślając, że choć itinerarium Biereżkova opracowane zostało niezwykle starannie i sumiennie, to okazało się, że korzystając tylko z Metryki Litewskiej, nie można dla XVI w. odtworzyć w miarę pełnego itinerarium władcy. Wasilewski na podstawieprzechowywanych w AGAD rachunków królewskich zaproponował liczne uzupełnienia dla lat 1500-1503. Wskazał też na wagę materiału innego niż kancelaryjny przy zestawianiu itinerariów, który umożliwia ustalenie zależności między podróżami króla a pracą kancelarii. Ponadto itineraria sięgające poza źródła metrykalne są dodatkową pomocą przy dokładniejszym datowaniu dokumentów pochodzących z kancelarii litewskiej, zaopatrzonych wprawdzie w daty dzienne, miesięczne, indykcje i miejsca wystawienia, ale podaną w źródle indykcję odnieść można do kilku różnych dat rocznych. Z pomocą przychodzą źródła wytworzone przez kancelarię koronną, którapracowała przy władcy także podczas jego pobytów na Litwie.

(Ze wstępu)

Spis treści:

Wykaz skrótów   /7 

I. Skróty dokumentacyjne: źródła, literatura, instytucje, zespołyarchiwalne   /7 

II. Inne skróty i symbole    /25 

Wstęp    /27 

Zasady wydania     /38 

Tabela: Lata bizantyńskie i indykcje 1492-1506   /42 

Itinerarium 1492-1506    /43 

Alfabetyczny spis nazw topograficznych    /186

Dodatki

I. Dokumenty mylnie datowane    /192

II. Przekazy źródłowe nieuwzględnione w itinerarium    /199

III. Dokumenty wydane w imieniu Aleksandra Jagiellończyka    /204

IV. Dokumenty podejrzane i falsyfikaty   /205

Summary   /208

Mapa: Miejsca pobytu Aleksandra Jagiellończyka