Islam, Arabowie i wizerunek kalifów w przekazach Chronografii Teofanesa Wyznawcy

Autor: Błażej Cecota

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 549

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 17,0 cm x 24,00 cm

Seri: Byzantina Lodziensia XLIII

Książka dotyka kwestii zrozumienia islamu i kultury pierwszych muzułmanów przez Teofanesa Wyznawcę, głównego autora Chronografii. W monografii podjęto tematykę stworzonego przez bizantyńskiego historyka wizerunku Muhammada, Proroka nowej wiary, a także samych jej wyznawców. Podjęto kilka zagadnień szczegółowych, dotyczących relacji pomiędzy zwolennikami islamu a chrześcijanami w kontekście informacji zawartych w dziele Teofanesa, m.in. na temat współpracy wyznawców Chrystusa z najeźdźcami podczas arabskiego podboju Egiptu i Syrii, a także zjawiska ikonoklazmu, istotnego dla obydwu obszarów kulturowych, muzułmańskiego i bizantyńskiego. Pewnych reinterpretacji wymagało zagadnienie przekazów na temat prześladowań chrześcijan, pozostawionych na kartach Chronografii. W drugiej części dysertacji Autor zajął się budowanym przez Teofanesa Wyznawcę wizerunkiem poszczególnych władców kalifatu, poczynając od omówienia tzw. sprawiedliwych (Abu Bakr, ‘Umar ibn al-Chattab, ‘Usman ibn Affan oraz Ali), poprzez dynastię Umajjadów (z Mu’awiją i ‘Abd al-Malikiem na czele), aż po współczesnych bizantyńskiemu chronografowi kalifów abbasydzkich.

*

Zadanie Autora nie było łatwe. Uprawianie źródłoznawstwa wymaga zawsze odpowiedniego przygotowania filologicznego, historycznego, ale i koncepcyjnego, aby jemu sprostać. Na bazie własnej wiedzy, dociekliwości, szerokiej palety źródeł pomocniczych oraz jeszcze większej wielojęzycznej literatury przedmiotu, jaka siłą zainteresowań poprzednich pokoleń bizantynistów, językoznawców, zdążyła narosnąć do znaczących rozmiarów, Autor z tego zadania wywiązał się ostatecznie sprawnie.

dr hab. Zdzisław Pentek, prof. UAM, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Spis treści:

Wstęp  /1

Rozdział I. Teofanes Wyznawca i jego dzieło  /7

1. Teofanes Wyznawca – fakty biograficzne  /7

2. Chronografia – informacje podstawowe  /19

3. Teofil z Edessy i inne wschodnie źródła Chronografii   /27

Rozdział II. Muhammad, islam, pierwsi muzułmanie a chrześcijanie   /51

1. Prorok  /51

2. Muzułmanie  /74

3. Chrześcijańscy sojusznicy islamu? Relacje Teofanesa a debata na temat stosunku monofizytów do islamu   /91

4. Chrześcijanie prześladowani?  /118

5. Wspólnota ikonoklastycznego doświadczenia  /151

6. Epidemie, trzęsienia ziemi i inne plagi w krajach muzułmańskich w ujęciu Teofanesa Wyznawcy  /194

Rozdział III. Wizerunek władców muzułmańskich w Chronografii Teofanesa Wyznawcy  /209

1. Prawowierni i sprawiedliwi  /209

1.1. Abu Bakr  /210

1.2. ‘Umar ibn al-Chattab  /217

1.3. ‘Usman ibn Affan  /232

1.4. Ali  /237

2. Umajjadzi  /248

2.1. Fundamenty – Mu‘awija i ‘Abd al-Malik  /248

2.2. Walid – ‘Umar – Jazyd – prześladowcy chrześcijan  /284

2.3. Hiszam i następcy – stagnacja  /300

2.4. Marwan II – upadek  /316

3. Abbasydzi  /323

3.1. Powstanie Abbasydów i przejęcie przez nich władzy  /324

3.2. Abbasydzi w walkach z Bizantyńczykami  /350

3.3. Abbasydzi a prześladowania chrześcijan  /366

3.4. Islam za Abbasydów  /383

3.5. Wizerunek abbasydzkich władców  /390

Zakończenie  /399

Summary  /405

Wykaz skrótów  /411

Bibliografia  /423

Źródła  /423

Opracowania  /433

Abstrakt  /519

Abstract  /520

Indeksy  /521

Indeks osób, rodów, plemion i sekt /521

Indeks nazw geograficznych  /535