Intelektualiści chrześcijańscy wobec Żydów w średniowieczu

Autor: Gilbert Dahan

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 744

Okładka: twarda

Format: 15,00 cm x 21,00 cm

Tolerancja oraz antysemityzm, antynomiczny paradygmat chrześcijańskich postaw wobec Żydów, wart jest prześledzenia u źródeł, czyli w europejskim, chrześcijańskim średniowieczu. Uniwersalne przesłanie dzieła polega na tym, że pisane przez autora żydowskiego pochodzenia, pozwala czytelnikowi spojrzeć oczami „drugiej strony” na prezentowane zagadnienia. Chociaż odżegnuje się od bezpośrednich analogii historycznych i nie wypowiada się expressis verbis na temat stosunków chrześcijańsko-żydowskich panujących na terytoriach spoza wyznaczonego obszaru, jednak analiza treści dzieła nasuwa pewne wnioski. Historycznie bowiem – jak wynika z treści – „problem żydowski” narodził się w Europie Zachodniej. Do Europy Środkowej i Wschodniej został przeniesiony wraz wypędzonymi stamtąd Żydami. Rzeczpospolita przyjęła ich z otwartymi rękami i otoczyła tolerancją. Na kilka wieków stała się ich „drugą ojczyzną”. Nietolerancja i antysemityzm nie są więc polskimi „wynalazkami”, co współcześnie sugerują często spadkobiercy takich postaw. Książka Dahana, której trudno zarzucić brak obiektywizmu w tej kwestii, lokalizuje historycznie narodziny „problemu żydowskiego”, wskazuje gdzie powstał stereotyp Żyda jako intruza i wroga chrześcijaństwa. Książka Gilberta Dahana, Intelektualiści chrześcijańscy wobec Żydów w średniowieczu podąża śladami dwóch francuskich uczonych zajmujących się historią Żydów w średniowieczu. Marcela Simona, autora książki: Verus Israel. Etude sur les relations entre chrétiens et juifs dans l’Empire romain (135–425), [Paryż 1948, II wyd. 1964] i Bernharda Blumenkranza, autora Juifs et chrétiens dans le monde occidental (430–1096), [Paryż-La Haye 1960]. Praca Blumenkrantza nawiązuje do dzieła Simona, obie prezentują dzieje wyznawców judaizmu na zachodzie Europy w pierwszych dziesięciu wiekach chrześcijaństwa. Książka Gilberta Dahana, obejmująca wieki od XII do XIV – jak mówi autor – pełni rolę chronologicznej kontynuacji prac jego poprzedników i mistrzów.

Spis treści:

Przedmowa wydawcy /3

 Wstęp /13

Wykaz skrótów /21

CZĘŚĆ PIERWSZA. TŁO HISTORYCZNE

Rozdział 1. Fakty /25
Oskarżenia /28
Mordy rytualne /29
Zbezczeszczenia hostii  /32
Oskarżenia różne  /34
Prześladowania /35
Wyprawy krzyżowe  /35
Pogromy  /37
– czynniki „społeczno-polityczne”  /38
– strach przed Innym  /40
– przyczyny religijne /41
Odrzucenie /43
Wykluczenie /43
Wypędzenia /46
Rozdział 2. Władza królewska /49
Opieka /50
W jakich dziedzinach?  /50
Dlaczego?  /54
Przychylność /57
Wyzysk /60
Władza królewska i Kościół /65
Rozdział 3. Status prawny /71
Teksty pochodzące od władzy królewskiej. Prawodawstwo ogólne /73
„Siete Partidas”  /73
Francja  /75
Anglia  /78
Niemcy  /80
Hiszpania  /83
Teksty lokalne /86
Obywatelstwo  /86
Opieka  /87
Wymiar sprawiedliwości  /90
Opłaty  /92
Organizacja wspólnoty żydowskiej  /93
Prawo rzymskie /94
Status ogólny  /97
Opieka  /99
Ograniczenia  /100
Stosunki między Żydami i chrześcijanami  /102

CZĘŚĆ DRUGA. KOŚCIÓŁ A ŻYDZI

Rozdział 1. Problematyka /107
Postawienie problemu /107
Teksty /112
Korespondecja papieży  /112
Sobory  /113
Prawo kanoniczne  /114
Doniosłość problemu  /117
Prawo kanoniczne i Żydzi  /117
Dziesięciny  /120
Przysięgi  /123
Kary  /125
Spory sądowe  /126
Aneks. Teksty Corpus iuris canonici dotyczące Żydów /128
Rozdział 2. Legitymizacja judaizmu /133
Kult /133
Małżeństwa /137
Wymiar sprawiedliwości: świadectwa /144
Prawo do własności i handlu /147
Rozdział 3. Opieka /152
Opieka ogólna /154
Sicut Judeis  /154
Opieka papieży  /155
Komentarze kanonistów  158
Zakaz przymusowych chrztów /159
Teksty kanoniczne i komentarze  /160
Pojęcie „przymusu”  /163
Chrzest żydowskich dzieci  /165
Odrzucanie oskarżeń /169
Mord rytualny  /170
Zbeszczeszczenie hostii  /171
Opieka indywidualna /172
Rozdział 4. Ograniczenia /176
Oddzielenie /177
Wspólne zamieszkiwanie  /178
Biesiadowanie  /182
Oddzielenie fizyczne /191
Poniżenie /199
Urzędy publiczne /200
Synagogi  /204
Wielki Tydzień  /206
Zakazane oddziaływanie: Inkwizycja /208
„Turbato corde”  /210
Przejścia na judaizm  /211
Powroty do judaizmu  /214
„Występki” Żydów   /217
Rozdział 5. Postawa ofensywna  /221
Środki ekonomiczne  /222
Ochrona nawróconych Żydów   /222
Niewolnicy   /228
Lichwa   /232
Potępienie literatury żydowskiej   /241
Przymusowe kaznodziejstwo  /245

CZĘŚĆ TRZECIA. SPOTKANIE

Rozdział 1. Spotkania rzeczywiste  /255
Biblia   /257
Nauka   /259
Wiara   /262
Rozdział 2. Nauka hebrajskiego   /266
Nieznajomość hebrajskiego  /270
Różne wzmianki   /270
Interpretacje   /272
Alfabety   /273
Środki i metody /278
Rola konwertytów  /278
Transkrypcje   /279
Gramatyki i glosaria   /283
Książki   /286
O prawdziwe nauczanie   /288
„Studia”   /288
Katedry uniwersyteckie   /291
Hebraiści   /294
Rozdział 3. Wokół Biblii  /303
Rewizje tekstu Biblii   /304
Étienne z Citeaux   /305
Mikołaj Maniacoria   /306
Korektory   /309
Uwagi w komentarzach  /314
Tłumaczenia Biblii   /320
Znajomość żydowskiej egzegezy   /325
Rozdział 4. Z miłości do wiedzy   /347
Filozofia   /349
Awicebron   /350
Izaak Izraeli    /351
Majmonides   353
Nauki ścisłe i przyrodnicze   /363
Astronomia   /364
Matematyka   /369
Tłumacze   /371
Medycyna /374

CZĘŚĆ CZWARTA. STARCIE

Rozdział 1. Rys historyczny /383
Początki   /383
Świadectwa w wiekach XII–XIV  /386
Usztywnienie władz  /395
Debaty wymuszone  /400
Paryż 1240  /400
Barcelona 1263  /403
Inne   /405
Rozdział 2. Miejsca polemiki. Formy i środki wyrazu  /408
Miejsca polemiki  /409
Polemika przeciw heretykom  /409
Kaznodziejstwo   /414
Literatura religijna   /419
– miracles   /420
– exempla    /423
– teatr   /426
– Streitgedicht   /433
– poezja liryczna   /435
Polemika w egzegezie Biblii  /438
Wersety polemiczne   /440
Obrazy Żydów i Synagogi   /447
Literatura polemiczna   /460
Kategorie   /461
Zbiory testimonia   /464
Traktaty teologiczne   /469
Dialogi  /471
Rozdział 3. Metoda /479
Ratio   /484
Odwołanie do zdrowego rozsądku   /488
Dialektyka   /492
Elementy filozoficzne   /495
Auctoritas   /498
Stary Testament   /502
– kanon   /503
– odwołanie do hebrajskiego   /506
– przekłady   /510
– targum   /514
Teksty rabiniczne   /517
– przed rokiem 1240   /519
– sprawa roku 1240   /524
– po Barcelonie 1263 roku   /527
Józef Flawiusz    /532
Rozdział 4. Kilka tematów polemiki   /536
Spór wokół interpretacji Pisma Świętego   /538
Niezrozumienie Pisma Świętego   /538
Sprzeciw wobec żydowskiej egzegezy   /541
Odpowiedź na egzegezy żydowskie   /545
– semantyka   /546
– egzegeza historyczna   /548
– egzegeza midraszowa   /551
Prawda chrześcijaństwa   /553
Trójca   /554
Przyjście Mesjasza   /561
Chrześcijańskie praktyki   /568
– kult obrazów   /568
– eucharystia   /570
Przestarzałość judaizmu  /571
Argumenty z Pisma  /572
Żydowskie zastrzeżenia   /573
Szabat   /573
Prawa żywieniowe   /575

CZĘŚĆ PIĄTA. INTELEKTUALIŚCI I „KWESTIA ŻYDOWSKA”

Rozdział 1. Obraz Żyda a Żyd rzeczywisty /579

Definicja Żyda   /580
Leksykografowie   /580
„Distinctiones”   /581
Teksty prawnicze 582
Obrazy Żyda   /587
Cielesny   /587
Tułacz   /589
Diabelski   /590
Wróg   /594
Inny   /598
Znajomość judaizmu /603
Obrzędy   /603
Teksty   /608
Rozdział 2. Reakcje na fakty  /613
Historycy i kronikarze   /614
Pierwsza wyprawa krzyżowa   /614
Wiek prześladowań w Anglii   /617
Zagadnienia quodlibetyczne   /621
Kilka refleksji teologicznych  /628
Rozdział 3. Teologia Żydów i judaizmu /630
Ateizm czy herezja?   /631
Prawo    /635
Wina Żydów   /638
Upadek Izraela   /648
Przetrwanie Izraela  /651
Podsumowanie   /662
Bibliografia   /668
Skorowidz cytatów z Pisma Świętego  /700
Skorowidz cytowanych rękopisów  /704
Skorowidz autorów starożytnych i średniowiecznych  /707
Indeks nazwisk   /718