Humanitas w ustawodawstwie Konstantyna Wielkiego. Religia - polityka - prawo

Autor: Bartosz Zalewski

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 423

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami, brzegi stron nieznacznie przykurzone

„Monografia autorstwa Bartosza Zalewskiego jest interesująca i bardzo rzetelnie opracowana. Niewątpliwie stanowi poważne osiągnięcie naukowe. Autor przedstawił kompleksowe studium poświęcone ustawodawstwu Konstantyna Wielkiego zbadanemu pod kątem humanitas. Wywody Bartosza Zalewskiego, jasne i logiczne, napisane ładną polszczyzną, solidnie uargumentowane, zostały oparte o właściwy materiał źródłowy i bogatą literaturę przedmiotu. Autor wykazał się przy tym erudycją i akrybią”.

(Z recenzji prof. dra hab. Sławomira Bralewskiego, Uniwersytet Łódzki)

„Dawno nie czytałem pracy doktorskiej napisanej z taką swadą, tak wnikliwej oraz skomponowanej w tak profesjonalny sposób. Autor nie tylko poddał analizie problem wieloaspektowy i trudny, ale również dowiódł bezsprzecznie, że potrafi w mistrzowski sposób posługiwać się aparatem romanistycznym. Koronkowa robota, mówiąc kolokwialnie”.

(Z recenzji dra hab. Macieja Jońcy, prof. US)

Spis treści:

Wykaz skrótów    /9 

Wprowadzenie    /11 

1. Przedmiot i cel badań     /11 

2. Ogólna charakterystyka źródeł    /19 

3. Literatura przedmiotu     /28 

4. Metoda i struktura pracy    /32 

Rozdział I 

Humanitas w ideologii i propagandzie czasów Konstantyna    /37 

1.1. Humanitas – znaczenie i rozwój historyczny    /37 

1.1.1. Pojęcie humanitas    /37 

1.1.2. Ewolucja historyczna idei humantias do początków IV w.   /41 

1.2. Humanitas w twórczości Laktancjusza    /56 

1.2.1. Życie Laktancjusza i jego rola dla ideologii władzy Konstantyna   /57 

1.2.2. Fundamenty antropologiczne i źródła inspiracji dla koncepcji humanitas Laktancjusza    /60 

1.2.2.1. Źródła pogańskie    /63

1.2.2.2. Źródła chrześcijańskie    /72

1.2.3. Treść pojęcia humanitas w Divinae Institutiones    /77

1.3. Philantropia Konstantyna w twórczości Euzebiusza z Cezarei    /84

1.3.1. Euzebiusz z Cezarei i jego koncepcja Konstantyna jako władcy idealnego     /84

1.3.2. Ideał chrześcijańskiego władcy w Vita Constantini. Antyteza cesarza i tyrana 85

1.4. Humanitas i philantropia w listach i mowach Konstantyna    /93

1.5. Podsumowanie    /104

Rozdział II

Humanitas a ustawodawstwo Konstantyna Wielkiego dotyczące patria potestas     /107

2.1. Pojęcie patria potestas     /107

2.2. Patria potestas a humanitas i pietas    /111

2.2.1. Patria potestas a humanitas i pietas w twórczości autorów pogańskich i prawie rzymskim do końca III w.    /113

2.2.2. Patria potestas a humanitas i pietas w twórczości łacińskiej autorów chrześcijańskich i w dokumentach synodów do początków IV w.    /123

2.3. Porzucenie (expositio) oraz sprzedaż (venditio) dzieci w ustawodawstwie Konstantyna Wielkiego    /128

2.3.1. Uwagi ogólne    /128

2.3.2. Próba ograniczenia zjawiska porzucania dzieci     /130

2.3.3. Ius vendendi w prawodawstwie Konstantyna Wielkiego    /140

2.4. Ius vitae ac necis w ustawodawstwie Konstantyna Wielkiego    /148

2.4.1. Uwagi ogólne    /148

2.4.2. Ius vitae necisque a konstytucja Konstantyna Wielkiego z 318 roku (C.Th. 9, 15, 1)    /154

2.5. Bona materna w prawodawstwie Konstantyna Wielkiego    /158

2.6. Leigitmatio per subsequens matrimonium w ustawodawstwie Konstantyna Wielkiego   /167

2.7. Cofnięcie emancypacji oraz darowizn w przypadku niewdzięczności dziecka (Frag. Vat. 248)    /172

2.8. Podsumowanie    /174

Rozdział III

Humanitas a ustawodawstwo Konstantyna Wielkiego dotyczące ochrony osób najsłabszych.

Zniesienie sankcji dla caelibes i orbi    /177

3.1. Humanitas i philantropia a dobroczynność w okresie grecko-rzymskiego antyku     /177

3.2. Prawodawstwo Konstantyna Wielkiego dotyczące wsparcia ubogich    /185

3.2.1. Konstytucja z 315 r. dotycząca wsparcia ludności Italii (C.Th. 11, 27, 1)    /186

3.2.2. Konstytucja z 322 r. dotycząca wsparcia mieszkańców Afryki (C.Th. 11, 27, 2)    /189

3.2.3. Ochrona ubogich przed nadużyciami podatkowymi    /191

3.3. Prawodawstwo Konstantyna Wielkiego dotyczące wsparcia dla wdów, sierot, chorych oraz upośledzonych    /195

3.3.1. Preferencyjna sytuacja prawna wdów i sierot w prawie karnym – fałszerstwo monet (C.Th. 9, 21, 4) oraz pożycie kobiety wolnej z jej niewolnikiem (C.Th. 9, 9, 1)    /196

3.3.2. Przywileje procesowe wdów, sierot, osób chorych i upośledzonych (C.Th. 1, 22, 2)    /204

3.4. Ochrona pupilów i kurantów przed nadużyciami opiekunów oraz kuratorów    /208

3.5. Konwalidacja donatio ante nuptias na rzecz młodych dziewcząt (C.Th. 3, 5, 3)    /214

3.6. Zniesienie sankcji dla caelibes i orbi (C.Th. 8, 16, 1)    /220

3.7. Podsumowanie     /230

Rozdział IV

Humanitas a ustawodawstwo Konstantyna Wielkiego dotyczące sytuacji prawnej niewolników   /233

4.1. Niewolnictwo w antycznym Rzymie – wprowadzenie do problematyki     /233

4.2. Tendencje do poprawy sytuacji prawnej niewolników w okresie pryncypatu    /239

4.2.1. Postulaty poprawy sytuacji niewolników w filozofii późnych stoików    /240

4.2.2. Wpływ idei humanitas na ustawodawstwo Antoninów i Sewerów dotyczące niewolników    /244

4.3. Niewolnictwo w myśli wczesnochrześcijańskiej     /248

4.4. Konstytucje Konstantyna Wielkiego mające na celu poprawę sytuacji prawnej niewolników    /254

4.4.1. Dopuszczalny zakres karcenia niewolników i odpowiedzialność karna właścicieli za jego przekroczenie (C.Th. 9, 12, 1–2)    /255

4.4.2. Zakaz rozdzielania rodzin niewolniczych (C.Th. 2, 25, 1)     /263

4.4.3. Zakaz kastracji niewolników (C. 4, 42, 1)    /268

4.5. Manumissio in ecclesia     /274

4.5.1. Geneza manumissio in ecclesia     /275

4.5.2. Treść konstytucji z 316 r. (C. 1, 13, 1)    /283

4.5.3. Treść konstytucji z 321 r. (C.Th. 4, 7, 1)     /283

4.5.4. Rekonstrukcja przesłanek skutecznego dokonania manumissio in ecclesia    /284

4.5.5. Skutki manumissio in ecclesia     /288

4.5.6. Manumissio in ecclesia a humanista    /290

4.6. Podsumowanie     /292

Rozdział V

Humanitas a ustawodawstwo Konstantyna Wielkiego dotyczące custodia reorum i represji karnej    /295

5.1. Między humanitas a severitas. Wpływ chrześcijaństwa na ustawodawstwo karne Konstantyna Wielkiego     /295

5.2. Ustawodawstwo dotyczące custodia reorum     /309

5.2.1. Custodia, carcer, vinculum – charakter prawny w okresie konstantyńskim     /312

5.2.2. Warunki panujące w rzymskich więzieniach okresu dominatu     /317

5.2.3. Konstytucja Konstantyna Wielkiego z 314 r. (C.Th. 11, 30, 2)     /319

5.2.4. Konstytucja Konstantyna Wielkiego z 320 roku (C.Th. 9, 3, 1)    /320

5.2.5. Konstytucja Konstantyna Wielkiego z 326 roku (C.Th. 9, 3, 2)     /325

5.2.6. Skuteczność konstytucji Konstantyna w świetle ustawodawstwa jego następców i źródeł literackich     /326

5.3. Zakaz tatuowania twarzy skazańców    /328

5.3.1. Piętnowanie twarzy w rzymskim prawie karnym    /328

5.3.2. Konstytucja Konstantyna Wielkiego i Licyniusza z 315 (316) roku (C.Th. 9, 40, 2)   /332

5.4. Konstantyn a zniesienie kary ukrzyżowania    /336

5.5. Ograniczenie kar wykonywanych na arenie    /344

5.5.1. Uwagi ogólne     /344

5.5.2. Konstytucja Konstantyna Wielkiego z 325 r. (C.Th. 15, 12, 1)   / 346

5.5.3. Skuteczność konstytucji z 325 r.   /356

5.6. Podsumowanie     /357

Zakończenie    /359

Wykaz źródeł    /369

Bibliografia    /389

Summary   /421