Historia wychowania w starożytności

Autor: Henri-Irenee Marrou

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 742

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Henri-Irénée Marrou (1904–1977), francuski starożytnik, od 1945 roku profesor Sorbony, jest znany głównie z tego imponującego dzieła wydanego w 1948 roku. Stanowi ono opis starożytnego wychowania w ciągu piętnastu wieków: od X wieku p.n.e. po V wiek n.e. Przez „wychowanie” rozumie się tu przede wszystkim edukację, choć zdaniem autora pojawiła się ona dopiero w momencie, gdy „kultura wojownika” przeszła w „kulturę skryby”, kulturę pisma, a „wychowanie” oparte na ideale tężyzny fizycznej przybrało formę kształtowania umiejętności intelektualnych. Ten półtoratysiącletni okres zaczął się i zakończył „wiekami ciemnymi”, okresami bez księgi: najpierw w Grecji przedhomeryckiej, a potem w chrześcijańskiej Europie po upadku starożytnego Rzymu. Dopiero w czasach karolińskich następuje odrodzenie edukacji, wtedy już chrześcijańskiej. Eksponując przede wszystkim okres edukacji hellenistycznej, Marrou szczegółowo opisuje sposób kształcenia szkolnego, metody pracy nauczycieli poszczególnych dyscyplin: nauki pisania, matematyki, muzyki, retoryki, a także, nauczanej w coraz mniejszym stopniu, kultury fizycznej. Mimo szczegółowości nadzwyczaj żywa i jasna narracja pozwala wczuć się w epokę, rozpoznać jej „puls”, który autor odnajduje z nieomylną intuicją. Polityczne przesłanie książki, jako że powstawała ona po części w czasie II wojny światowej, głosi, że mimo barbarzyńskich faz historii współczesny człowiek pozostaje dziedzicem starożytnego klasycyzmu.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Przedmowa do szóstego wydania  /15

Przedmowa  /17

Wychowanie starożytne a wychowanie nowoczesne -18, Przebieg ewolucji starożytnego systemu wychowania - 19, Od szlachetnego wojownika do skryby - 21, Skryta na starożytnych Wschodzie - 22, Wychowanie wschodniego skryby - 25, Skrybowie minojscy 9 mykeńscy - 27

Część I. Początki wychowania klasycznego. Od Homera do Izokratesa

I. Wychowanie w epoce Homera  /33

Historycznej zrozumienie Homera - 33, Homeryckie rycerstwo - 35, Kultura rycerska - 36, Chiron i Fojniks - 39, Przeżytki epoki heroicznej - 41, Homer wychowawcą Grecji - 43, Etyka homerycka - 45, Naśladowanie herosa - 48

II. Wychowanie spartańskie  /51

Archaiczna kultura Sparty - 52, Kultura wojskowa i obywatelska - 53, Wychowanie sportowe - 55, Wychowanie muzyczne - 56, Wychowanie przedwojskowe - 62, Moralność totalitarna - 63, Wychowanie dziewcząt - 65, Ułuda spartańska - 66, Utracone złudzenia - 67

III. Rola pederastii w dziele wychowania  /71

Miłość grecka, koleżeństwo wojskowe - 72, Pederastyczna moralność - 75, Miłość męska jako metoda wychowawcza - 76, Szlachetne wychowanie w VI wieku p.n.e. - 80, Przeżytki archaicznego wychowania. Stosunek mistrza i ucznia - 81, Safo - wychowawczyni - 83

IV. Pierwotne wychowanie ateńskie  /87

Atmosfera nie jest już wojskowa - 88, Demokratyzacja arystokratycznej tradycji - 90, Pojawienie się szkoły - 92, Wychowanie fizyczne - 94, Wychowanie muzyczne - 94, Wychowanie przez poezję - 96, Wychowanie literackie - 97, Kalokagathia jako ideał - 98

V. Nowatorski wkład współczesnej sofistyki  /103

Pierwsze szkoły lekarskie - 103, Pierwsze szkoły filozoficzne - 104, Nowy ideał polityczny - 105, Sofista jako wychowawca - 106, Rzemiosło nauczycielskie - 108, Technika polityczna - 110,, Dialektyka - 111, Retoryka - 112, Kultura ogólna - 116, Humanizm sofistów - 119, Reakcja sokratyczna - 120, Rozwój umysłowy przeciwko sportowi - 123

VI. Mistrzowie tradycji klasycznej. 1. Platon  /127

Sokratycy mniejsi - 128, Przebieg życia Platona i jego ideał polityczny - 133, Poszukiwanie prawdy - 134,Organizacja Akademii - 136, Utopia i spojrzenie w przyszłość - 138 Tradycyjne wychowanie podstawowe - 139, Znaczenie matematk - 145, Cykl nauk filozoficznych - 150, Wielkość i osamotnienie filozofa - 152

VII. Mistrzowie tradycji klasycznej. 2. Izokrates /155

Przebieg życia Izokratesa - 157, Nauczanie średnie - 161, Nauka retoryki - 162, Wartość takiego nauczania - 164, Humanizm Izokratesa - 168, Izokrates przeciwnikiem Platona - 170, Zmysł wysubtelniony, zmysł geometryczny - 172, Dwa filary świątyni - 173

Część II. Obraz wychowania klasycznego w okresie hellenistycznym

I. Kultura paidei  /177

Stan zagadnienia - 179, Wychowanie w centrum kultury hellenistycznej - 180, Religia kultury - 185

II. Zakłady wychowawcze  /189

Szkoła publiczna - 191, Wychowanie jest sprawą municypalności - 192, Efebia attycka - 193, Ewolucja efebii w epoce hellenistycznej - 196, Efebia poza Atenami - 199, Urzędy w efebiach - 202, Szkoły podstawowe nie istnieją - 204, Fundacje szkolne - 205, Szkoły prywatne- 207, Liturgia i fundacje na utrzymanie tych szkół - 208, Igrzyska i uroczystości. Urzędowe uznania - 209

III. Wychowanie fizyczne /211

Wychowanie fizyczne i sport - 213, Wyścigi piesze - 216, Skok w dal - 217, Rzut dyskiem - 218, Rzut oszczepem - 219, Zapasy - 219, Pięściarstwo (boks) - 220, Pankration - 221, Nauczanie gimnastyki - 222, Ćwiczenia dla wyrobienia gibkości ciała - 223, Dbałość o ciało - 225, Gimnazjony i palestra - 228, Schyłek gimnastyki - 233

IV. Wychowanie artystyczne  /237

Rysunki - 237, Muzyka instrumentalna; lira - 238, Śpiew do wtóru i śpiew chóralny - 240, Tańce -243, Rola muzyki w kulturze i wychowaniu - 244

V. Szkoła podstawowa  /251

Nie ma przedszkola - 251, Nadzorca czyli pedagog - 253, Rozpowszechnienie się szkoły podstawowej - 254, Pomieszczenia szkolne - 255, Stan nauczycielski - 256, Szkoła i wychowanie - 259, Rozkład zajęć szkolnych - 260, Kalendarz szkolny - 261

VI. Nauczanie podstawowe  /265

Czytanie - 265, Alfabet - 266, Zgłoski - 267, Słowa - 268, Teksty i antologie - 270, Recytacja - 271, Książki, zeszyty i tabliczki - 271, Pisanie - 273, Rachunki - 275, Pedagogia doraźna i brutalna - 277

VII. Średnie studia literackie

Klasycy - 283, Homer - 284, Inni klasycy - 286, Naukowa filologia i nauczanie - 287, Plan i metoda studiów nad autorami - 288, Czytanie na głos i deklamacja - 290, Objaśnianie tekstu - 291, Moralna doniosłość tej nauki - 294, Gramatyka jako wiedza - 296, Praktyczne ćwiczenia stylistyczne - 300

VIII. Nauki ścisłe  /305

Nauczanie matematyk - 305, Ideał enkyklios paideia - 306, Geometria - 308, Arytmetyka - 309, Muzyka - 313, Astronomia - 314, Załamanie się nauk ścisłych - 315, Aratos i literackie studia astronomiczne - 317

IX. Nauczanie wyższe. 1. Formy pomniejsze  /321

Ogólne wykształcenie efeba - 321, Musejon i przekazywanie wyższej wiedzy - 326, Brak prawdziwego nauczania technicznego - 329, Nauczanie medycyny - 330

X. Nauczanie wyższe. 2. Retoryka  /335

Nauka królewska: retoryka - 336, Praktyka retoryki - 339

XI. Nauczanie wyższe. 3. Filozofia  /353

Zwrot ku filozofii - 353, Nauczanie filozofii - 355, Zatargi między filozofami a retorami - 359, Geografia historyczna szkół hellenistycznych -363

Zakończenie. Klasyczny humanizm  /369

Dzieje i ocena - 369, Dorosły przeciwko dziecku - 371, Człowiek dojrzały - 372, Przewaga pierwiastka moralnego - 375, Pełny człowiek - 377, Człowiek przeciwstawiony technikowi - 377, Humanizm literacki i nienaukowy - 379, Wartość tradycji - 381, Poliwalencja wielowartościowości - 381, Poza granicami humanizmu - 382

Część III. Rzym i wychowanie klasyczne

I. Starożytne wychowanie rzymskie /387

Samodzielność Rzymian - 387, Naród wieśniaczy - 388, Wychowanie chłopskie - 390, Mos maiorum - 390, Wychowanie domowe - 391, Nauka życia politycznego - 394, Rzymska moralność  - 395, Ideał rodziny - 396, Rzymska pietas - 399, Wieśniacze cnoty - 400, Wychowanie fizyczne - 401, Zawód gospodarza wiejskiego  - 403

II. Rzym przejmuje wychowanie greckie  /407

Cywilizacja rzymska a cywilizacja hellenistyczna - 407. Stopniowe nawarstwianie się wpływów greckich - 40, Wychowanie greckie w Rzymie - 413, Dostosowanie do ducha łacińskiego - 415, Opory przeciw atletyce - 417, Narodziny szkół łacińskich- 419, Szkoły podstawowe - 419, Nauczanie średnie - 421, Nauczanie wyższe: retorowie łacińscy - 423, Dzieło Cycerona - 424, Filozofia pozostaje mimo wszystko grecka - 425, To samo odnosi się do nauk ścisłych - 426, Rzymska medycyna - 426

III. Zagadnienia języków: grecka i łacina  /429

Świat rzymski jako dwujęzyczny - 430, Niewielu Greków uczy się po łacinie - 432, Język grecki w Rzymie  - 435, Greckość Cycerona - 435,Regres greki - 436, Metoda bezpośrednia - 441, Dwujęzyczne podręczniki szkolne - 442

IV. Szkoły rzymskie. 1. Nauczanie podstawowe  /447

Wychowanie domowe - 448, Wychowanie niewolników - 449, Szkoła podstawowa - 449, Nauczanie na stopniu podstawowym - 454, Surowość i człowieczeństwo - 457

V. Szkoły rzymskie. 2. Nauczanie średnie  /461

Szkoła grammaticusa - 462, Gramatyka łacińska - 463, Klasycy - 466, Objaśnianie pisarzy - 468, Wiedza bardziej literacka - 471, Wiedza raczej nienaukowa - 472, Ćwiczenia stylistyczne - 473

VI. Szkoły rzymskie. 3. Nauczanie wyższe  /475

Retor - 475, Retoryka jest wyłącznie grecka - 478, Literatura i palestra - 480, Nauczanie prawa - 483

VII. Wychowawcze dzieło Rzymu /487

Wielkość Rzymu - 487, Rzym szerzy cywilizację - 488, Polityka romanizacji - 490, Granice romanizacji - 492, Rozmieszczenie szkół - 493

VIII. Państwo rzymskie i wychowanie /497

Collegia iuvenum - 497, Polityka szkolna - 500, Ulgi podatkowe - 501, Katedry utrzymywane przez państwo - 503, Alimenta - 504, Cesarz jako dobroczyńca  504, Szkoły miejskie (municypalne) - 506, Nauczanie prywatne utrzymuje się jednak nadal - 508, Sposób dobierania nauczycieli - 508, Interwencje cesarskie - 509, Uniwersytet w Konstantynopolu - 511, Zaszczyty przyznawane profesorom - 511, Powaga, jaką kultura klasyczna cieszy się w późniejszym okresie cesarstwa - 512, Szkoły i dobór urzędników - 515, Nauczanie stenografii /517

IX. Chrześcijaństwo i wychowanie klasyczne  /521

Wychowanie religijne - 521, Chrystianizm - religia uczona - 523, Szkoła rabinacka - 525, Szkoły chrześcijańskie w krajach barbarzyńskich - 526, Chrystianizm i klasycyzm - 527, Niechęć chrześcijaństwa do kultury klasycznej - 529, Chrześcijaństwo przejmuje szkołę klasyczną - 531, Działalność chrześcijan w klasycznym nauczaniu - 534, Ustawa szkolna Juliana Apostaty - 535, Chrześcijaństwo nie wywierało wpływu na szkołę - 537, Wyższe szkoły teologiczne - 539, W III w Rzymie i w Aleksandrii - 540, Zanik tych szkół - 542

X. Pojawienie się chrześcijańskich szkół typu średniowiecznego /545

Szkoła monastyczna na Wschodzie - 545, Słabe promieniowanie szkoły tego typu - 548, Szkoła klasztorna na zachodzie Europy - 549, Szkoła biskupia - 551, Szkoła parafialna - 554, Zaczątki szkół średniowiecznych - 555

Zakończenie. Koniec szkoły starożytnej  /561

Wychowanie bizantyjskie - 561, Irlandzka szkoła monastyczna - 565, Najazdy unicestwiły szkołę starożytną - 566, Wyjątkiem jest Afryka - 568, A przede wszystkim w Italii - 569, Najazd Longobardów - 571, Zapowiedzi karolińskiego odrodzenia - 575

Przypisy uzupełniające  /577

Wykaz skrótów /717