Historia rozwoju pojęcia woli od starożytności do XIII wieku

Redakcja: Jan Kiełbasa

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 432

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Uwaga: nieznaczne zarysowania okładki

Książka jest efektem pracy zespołu badawczego realizującego w latach 2015–2018 projekt pod nazwą „Historia pojęcia woli od V do XIII wieku”. Odpowiada zatem założeniom, kierunkom i wynikom badań prowadzonych w ramach tego projektu, koncentrującego się na badaniu myśli średniowiecznej dotyczącej różnych aspektów fenomenu wolicjonalności, ale uwzględniającego również starożytną refleksję na rożne sposoby wprowadzającą w tę problematykę. Autorzy starają się w miarę precyzyjnie opisać i w sposób uporządkowany wyjaśnić kolejne fazy, przełomowe momenty i kluczowe problemy w ewolucji ludzkiego myślenia o woli. W swoich analizach odnoszą się do dynamiki ludzkiego działania, jego dobrowolności bądź niedobrowolności, usytuowania woli tak względem zróżnicowanej dziedziny specyficznych i niespecyficznych pragnień człowieka, jak również względem innych aspektów jego życia umysłowego (zwłaszcza poznawczej aktywności intelektu), czy wreszcie względem, stanowiącej przedmiot wiary, determinującej mocy Boga. Specjalną uwagę poświęcają generującej liczne kontrowersje problematyce wolnego wyboru i wolności człowieka: jej warunkom możliwości, alternatywnym definicjom i charakterystykom czy jej związkom z teoretycznymi i praktycznymi rozstrzygnięciami w dziedzinie moralności. W tym zwłaszcza zakresie studium poświęcone średniowiecznej antropologii może się okazać szczególnie interesujące dla współczesnych czytelników, w tej historycznej opowieści rozpoznających niejeden własny problem.

Jan Kiełbasa

Spis treści:

Wprowadzenie  /7

Rozdział I

I.1. Psychologia etyczna w myśli greckiej okresu klasycznego i hellenistycznego (M. Bizoń)  /21

I.2. Psychologia etyczna w myśli chrześcijańskiej i pogańskiej okresu Cesarstwa (M. Bizoń)  /37

I.3. Psychologia chcenia i pojęcie xxx u Aleksandra z Afrodyzji (M. Bizoń)  /60

I.4. Koncepcje wolności i przeznaczenia w tradycji platońskiej od Cycerona do Proklosa (M. Bizoń)  /73

Rozdział II

II.1. Ikoniczna koncepcja człowieka a jedność woli i rozumu na gruncie antropologii wczesnochrześcijańskiej (J. Kiełbasa)  /99

II.2. Intelektualizm Ojców Kościoła? (K. Wilczyński) /108

II.3. Ludzka wola Boskiej Osoby. XXX u Maksyma Wyznawcy i Jana z Damaszku (M. Bizoń)  /118

Rozdział III

III.1. Problematyka woli w średniowiecznej filozofii arabskiej (K. Wilczyński)  /139

III.2. Dyskusja wokół wpływu filozofii arabskiej na kształtowanie się woluntaryzmu w XIII-wiecznej filozofii łacińskiej (K. Wilczyński)  /171

Rozdział IV

IV.1. Średniowieczne dyskusje o wszechmocy - katalizator woluntaryzmu? (M. Paluch)  /177

IV.2. Wolność czy konieczność? Nauka o predestynacji a koncepcja woli od IX do XIII wieku (M. Paluch)  /206

Rozdział V

V.1. Pierwsze zapowiedzi późnośredniowiecznego woluntaryzmu w myśli XII wieku (J. Kiełbasa)  /235

V.2. XII-wieczna konfrontacja definicji i charakterystyk wolnego wyboru (liberum arbitrium) (J. Kiełbasa)  /250

Rozdział VI

VI.1. Umiarkowany intelektualizm antropologiczny Tomasza z Akwinu. Dyskusje wokół sensu i ewolucji jego stanowiska co do statusu i funkcjonowania ludzkiej woli. Wstępne rozpoznanie (J. Kiełbasa)  /273

VI.2. Czy Akwinata stał się woluntarystą? Kilka obserwacji na temat wciąż niezakończonego sporu (M. Paluch)  /299

Rozdział VII

VII.1. Między skrajnym a nieskrajnym woluntaryzmem. Woluntarystyczne stanowisko Henryka z Gandawy w sporze z intelektualizmem (J. Kiełbasa)  /317

VII.2. Wokół średniowiecznego woluntaryzmu. Studia na temat trzech kwestii kwodlibetalnych Henryka z Gandawy (Quodlibet I, q. 14, 15; Quodlibet IX, q. 6 (K. Wilczyński)  /355

VII.3. Woluntaryzm Henryka z Gandawy. Wnioski z prowadzonych badań (J. Kiełbasa)  /366

Podsumowanie  /369

Autorzy  /381

Bibliografia  /383

Indeks rzeczowy  /413

Indeks osobowy  /421

Summary  /431