Hellenizm a judaizm. Religie świata antycznego

Autor: Tadeusz Zieliński

Rok wydania: 2010

Liczba stron: 348

Okładka: miękka

Format: 16,0 cm x 22,5 cm

Uwaga - zagięty narożnik

Pierwotnie książka ukazała się w 1927 roku, na swe wznowienie oczekując zatem blisko trzy czwarte wieku. Stanowi ona tom III, złożonego z sześciu tomów dzieła Religie świata antycznego, pisanie których rozpoczął Tadeusz Zieliński w Sankt Petersburgu podczas pierwszej, a zakończył w Bawarii podczas drugiej wojny światowej. Niniejsza książka ma być zwięzłą odpowiedzią na postawione w tytule pytanie o stosunek hellenizmu do judaizmu. Jeden z rozdziałów każdego z tomów Religie świata antycznego poświęcony jest myślicielowi najbardziej reprezentatywnemu w kontekście treści każdego z tych tomów. W Hellenizmie a judaizmie postacią taką jest Filon Judejczyk, zwany też Filonem z Aleksandrii (ok. 20 p.n.e.–40 n.e.; będący pomostem intelektualnym pomiędzy cywilizacjami żydowską i helleńską.

Spis treści:

Religie świata antycznego - układ całości dzieła /5

Pewniki  /6

Przedmowa do wydania drugiego  /7

Przedmowa autora  /10

I. Wstęp  /14

§ 1. Hellenizm i judaizm w stosunku do chrześcijaństwa. Ciągłość psychologiczna. Zadanie niniejszego zarysu  /15

§ 2. Świat helleński i hellenistyczny. Izraelici, Judejczycy i Żydzi. Palestyna i rozproszenie  /16

§ 3. Geografia Syropalestyny. Syria Właściwa, Celesyria i Palestyna. Judea, Perea, Samaria, Galilea, Dziesięciogrodzie, Fenicja i Filistea. Hellenizacja Judei i Galilei  /19

§ 4. Historia Judaizmu w Palestynie. Okresy perski, helleno-egipski, helleno-syryjski (powstanie machabejskie i Hasmoneusze) i rzymski (Herod i Herodydzi; koniec judaizmu)  /25

§ 5. Judaizm w rozproszeniu. Egipt, Cyrea, Mezopotamia, Anatolia, Grecja z Macedonią, Italia, Zachód. Ilość Judejczyków w rozproszeniu, ich mowa  /31

§ 6. Duch niniejszego zarysu. Jego niezbędna hellenocentryczność. Dusza helleńska na rozdrożu  /36

II. Jehowa  /38

§ 7. "Bóg jest jeden". Dwuznaczność tego dogmatu. Monoteizm a politeizm. Błędność tego rozgraniczenia /38

§ 8. Zewnętrzny wygląd. Antropomorfizm. Jego stopniowe usunięcie. Imię Boga. Retuszowanie antropomorfizmu w Septugincie. Hagada. Alegoryzacja i Filon  /43

§ 9. Jehowa w stosunku do Izraela. Narodowość i uniwersalizm. Uniwersalizm absolutny Hellenów, agonistyczny i potencjalny Judejczyków /48

§ 10. Pierwiastki politeizmu. Angelologia. Demonologia Platona i angelologia judaizmu  /54

§ 11. Pallada jako "paredros" Zeusa. Pallada i Mądrość. Nauka o hipostazach. Chwała, Duch, Imię, Przymioty, Słowo i Logos  /58

III. Objawienia się Jehowy /63

§ 12. Potrójność objawienia się bóstwa. Porównanie judaizmu z hellenizmem /63

§ 13. Objawienie się bóstwa w dobrym. Moralizacja bóstwa u Hellenów. Od Homera do Platona. Nathan i Tyrezjasz. Canaanici i Amalekici /64

§ 14. Bóg zawistny, gniewny, zmienny. Usunięcie tych wyobrażeń. Teoria "sprawiedliwej obłudy" w hellenizmie i w Piśmie; "zatwardzenie serca"  /69

§ 15. Dualizm kosmogoniczny u Hellenów. Zarodki dualizmu etycznego. Dualizm etyczny w judaizmie. Demonologia; szatan; Lewiatan  /74

§ 16. Objawienie się bóstwa w prawdzie. "W Bogu jest prawda". Mantyka w Grecji i w Palestynie. Prawdziwość próbą proroków. Wyrocznia delficka. Izajasz. Jeremiasz i tragedia proroctwa. Ezechiel. Teoria i praktyka /78

§ 17. "W prawdzie jest bóg". Apollo i Pitagoras. Jeremiasz i prorocy greccy. Prawda i nauka. Stanowisko judaizmu względem nauki: 1) pogardliwe, 2) zaborcze  /85

§ 18. Objawienie się bóstwa w pięknie. Piękna przyroda; stosunek do niej judaizmu. Zboczenia psalmistów. Piękno w sztuce. Zakaz Mojżesza. Jego skutki: zagłada sztuki /92

IV. Jehowa i jego lud  /101

§ 19. Objawienie się Jehowy w mocy. Próba Eliasza. "Wyciągnięta ręka" i "nawiedzenie"  /101

§ 20. Religia Jehowy jako religia strachu. Obowiązkowość bezgranicznego posłuszeństwa. Charakter przykazań. Tragedia wiecznego żyda  /105

§ 21. Obrzezanie jako przymierze. Brak jego umotywowania. Praktyka względem obcych; polowanie na odrzezki i przymusowe obrzezanie. Praktyka względem swoich: curti Judaei i męczeństwo śmieszności  /109

§ 22. Jednostronność przymierza: kobiety. Ich upośledzenie religijne. Modlitwa r. Meira. Wielożeństwo: "Miła" i "omierzła". Rozwód z powodu "plugastwa". Porównanie z Hellenką: "Melanippa" Eurypidesa. Kolczyki do nosa i łańcuchy do nóg. Hellenizacja tradycji o nich. Nieudolność apologii: "chora z miłości". Sara, Holdama, r. Meir i Sokrates . Polepszenie pod względem hellenizacji  /114

§ 23.Szabat jako święto tygodniowe; jego racja bytu u Izraelitów i brak tej racji w świecie grecko-rzymskim. Spaczenie tej racji w judaizmie. Przesada w wymaganiu odpoczynku: przymusowa zupełna bezczynność. Przesada kary za naruszenie szabatu. Oszukiwanie Boga, "eruby". Korzystanie z pracy gojów, praca żołnierska. Zapatrywanie się na szabat świata grecko-rzymskiego  /128

§ 24. Czynność rytualna. Czyste i nieczyste jadła. Stosunek do gościnności helleńskiej. Zakaz krwi i "gotowania koźlęcia w mleku jego matki" z jego "ogrodzeniem". Zmora nieczystości kobiecej. Zmora bałwochwalstwa. Zasada Szajloka i helleństwo  /140

V. Zaświat  /150

§ 25. Dusza u Hellenów. Reforma homerycka. Hades. Filonomizm i ontonomizm. Opanowanie eschatologii przez ideę sprawiedliwości. Misteria eleuzyńskie. Troistość zaświata. Grzechy "uleczalne" i idea czyśća. Raj niebieski i siedem grzechów głównych. Stosunek żywych do dusz zmarłych: miłość przewodnicząca  /150

§ 26. Dusza u Izraelitów; doczeność ich religii. Filonomizm Tory i ontonomizm proroków. Problem Joba i jego zasadnicza nierozwiązalność w religii Jehowy. Reforma czasów machabejskich: idea zmartwychwstania. Dwoistość zaświata, jej zdrowa logika i niezdrowa etyka. Uniwersalizacja eschatologii. Jej etyzacja. Jej spirytualizacja: nieśmiertelność duszy i zmartwychwstanie ciała  /157

§ 27. "Ten wiek" i "tamten wiek" u Hellenów. Prąd hezjodycki: "cztery" pokolenia. Prąd sybilliński: dziesięć "wieków". Ich połączenie. Zagłada i odnowienie. Oczekiwaniu obu w I w. przed Chrystusem  /168

§ 28.  "Ten wiek" i "tamten wiek" u Judejczyków. Daniel i apokaliptyka. Jej nacjonalistyczny charakter. Helleńskie żywioły: Sybilla judejska. "Pobożny ostatek". Nowa Jerozolima /172

§ 29. Idea zbawiciela w eschatologii greckiej: syn boży. Syn boży w doli boskiej: Apollo. Mit o jego narodzeniu. Zabicie Pitona i służba u Admeta. Powrót do Olimpu i tron "na prawicy Zeusa". Syn boży w doli człowieczej: Herakles, Zeus i Alkmena. Zadanie Heraklesa: oswojenie ziemi i powrót złotego wieku. Proroctwo Wirgiliusza /176

§ 30. Idea zbawiciela w judaizmie. Mesjasz. Proroctwo Izajasza. Król z rodu Dawida. Mesjasz i "tamten wiek". Troistość czasów: wiek teraźniejszy, czasy mesjaniczne i wiek przyszły. Różnice między hellenizmem a judaizmem. Mesjasze historyczni. Mesjasz - syn Boży  /178

VI. Świątynia i synagoga /185

§ 31. Wygląd zewnętrzny świątyni. Wstęp obcym zakazany. Modlitwa Salomona. Skutki tajemniczości. Obelżywe legendy. Pompejusz w świątyni. Ofiary pogan  /185

§ 32. Ześrodkowanie kultu. Kapłaństwo. Jego liczba i podział. Służba kapłańska. Saduceusze. Dochody świątyni i kapłanów. Dziesięciny. Skutki gospodarcze. Podatek dwudrachmowy. Lucjusz i Flakkus  /188

§ 33. Ofiary. Całopalenia. Porównanie z hekatombami. Koniec kultu ofiarnego /195

§ 34. Stosunek proroków do ofiar. Essejczycy. Uniezależnienie religii od kultu ofiarnego. Koniec czy przerwa? /197

§ 35. Doktorowie. Stosunek ich do kapłanów. Faryzeusze. Synagoga. Urzeczywistnienie Tory. Część epicka: hagada. Jej skutki dla poczucia prawdy historycznej. Część dydaktyczna: halacha. Metody rozumowania halachistycznego. Charakter faryzeuszów w porównaniu z sadduceuszami i am-haarezoth  /201

§ 36. Grecko-rzymski ekwiwalent synagogi: kolegium. Podobieństwa i różnice. Zalety nabożeństwa synagogalnego. Charakter sprawiedliwości synagogalnej. Midrasze. Obrady starszyzny  /208

VII. Tora /221

§ 37.Charakter judaizmu jako religii księgi. Profetyzm i nomokracja. Podwójny stosunek Judejczyków do Tory: uwielbienie i poczucie własnej wyższości  /221

§ 38. Stosunek Hellenów do Tory. Tora epicka. Kosmogonia w porównaniu z babilońską. Stworzenie świata. Powieść o raju i upadku człowieka: zarodek chrześcijaństwa. Bratobójstwo Kaina. Potop  /223

§ 38a. Opowiadanie historyczne. Kryteria etyczności. Okrucieństwa. Achab. Patriarchowie. Motyw "nagrody zasłużonej nierządnicy" w ujęciu hebrajskim, greckim i rzymskim. Wartość literacka. Debora, Jefte, Samson, Saul, Dawid. Ujęcie historycznego problemu: trzy akty.. /228

§ 39. Tora dydaktyczna. Porównanie z Helladą i Rzymem. Państwo dla prawa. Prawo do Boga. Moralność i prawo. Chaotyczność. Prawniczy charakter izraelickiej moralności. Dodatnie rysy. Niepraktyczność. Fatalne skutki dla nowych czasów /239

§ 40. Prorocy. Symbolizm. Przeniesienie środka ciężkości. Ogólny charakter profetyzmu. Porównanie z prorokami Hellady. "Księgi": Estera, Rut. Proroctwo Daniela. Treny. Ekklesiastes. Pieśń nad Pieśniami. Job. Psalmy. Ostateczny wynik  /247

VIII. Jehowa i narody  /255

§ 41. Przykazanie miłości i pojęcie bliźniego. Trzy okresy zesztywnienia i trzy okresy hellenizacji  /255

§ 42. Pierwotny stosunek do obcych. Ger i nochri. Władza królewska wobec gerów. Judaizm i obcokrajowcy. Ostateczny wynik rozwoju  /257

§ 43. Stosunek do obcowyznaniowców w rozproszeniu. Przykład z niewoli egipskiej. Praktyka judaizmu. Suis legibus vivere: jak daleko sięga ta zasada. Niechęć Hellenów, przychylność Rzymu. Przywileje. Tolerancja i intolerancja /260

§ 44. Prozelityzm. Jego wygody. Prozelityzm na wschodzie. Stopniowość prozelityzmu "Przykazania Noego". Prozelityzm na Zachodzie. Namawianie osobiste. "Sabatyści" i "Bojący się Boga". Właściwi prozelici. Propaganda literacka. Sybilla judejska. Wymagania moralne. Porównanie grecko-rzymskiej moralności z judejską /268

§ 45. Antysemityzm. Kto mu winien? Antysemityzm literacki. Monethon i legenda o wyjściu. Pozydoniusz i Rzymianie. Apjon. Antysemityzm wulgarny: mimy. Antysemityzm aktywny: pogromy. Warunki pogromów. Różnice w porównaniu z nowymi czasami. Brak przyczyn ekonomicznych. Zasada nieczystości i ułuda władzy wszechświatowej. "Król judejski"  /277

IX. Filon Judejczyk  /286

§ 46. Hellenizacja judaizmu. Septuaginta. Pochodzenie tłumaczenia alegorycznego. Aleksandria i jej szkoły. Hiperalegoryści, alegoryści i antyalegoryści  /286

§ 47. Życie Filona. Trzy okresy jego rozwoju umysłowego: teza judejska, antyteza helleńska, synteza hellenojudejska /291

§ 48. Charakter filozofii religijnej Filona. Bóg. Stworzenie świata. Potęgi. Dwie trójce i dzielący Logos. Człowiek ideowy i widzialny. Sumienie. Postęp moralny i dwuświatowość. Proroctwo i ekstaza. Ingerencja Boga  /293

§ 49. Platon i Filon. Odzwierciedlenie Pisma w dziełach Filona. Życiorys Mojżesza. Komentarz egzegetyczny. Patriarchowie. Prawo Tory. Zachwyt bezwzględny i apologia niedorzeczności  /296

§ 50. Stosunek do Hellenów. Religia, sztuka, agonistyka, kobieta. Zarzuty słuszne. Mizantropia /302

§ 51. Stosunek do filozofii greckiej. Wykształcenie encykliczne. Filozofia wprowadzona do Tory. Środki wprowadzenia: "kol"  i alegoria. Charakter tłumaczenia allegorycznego u Filona. Zachowanie sensu literalnego w teorii  i jego usuwanie w praktyce. Niekonsekwentności  i sprzeczności. Przykłady  /305

§ 52. Charakter osobisty Filona. Dusza niewolnicza. Charakter jego rozumowania. Naśladowcy Filona i hellenizacja judaizmu  /312

X. Zakończenie  /315

§ 53. Czynniki podmiotowe. Chrześcijaństwo - zhellenizowany judaizm?  /315

§ 54. Wpływy judaizmu na dole: czarnoksięstwo, alchemia, kabalistyka  /318

§ 55. Wpływy literackie: hermetyzm. Styl nanizujący. Paralelizm  /320

§ 56. List rozwodowy judejski. Zakaz języka greckiego. Elisza ben Abuja. Zanik prozelityzmu  /323

§ 57. List rozwodowy helleński  /327

Skorowidz imion i rzeczy /333