Granica szeroko zamknięta. Polityczne, prawne i społeczne aspekty ucieczek z Polski Ludowej

Pod redakcją: Magdaleny Dźwigał, Pawła Knapa, Pawła Skubisza

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 388

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Uwagi - tył okładki z lekkimi zatarciami

Historia ucieczek z komunistycznej Polski sięga pierwszych powojennych miesięcy, a więc czasów, kiedy ostateczny kształt jej granic nie został jeszcze określony, a system ich ochrony w zasadzie nie istniał. O ile jednak szczególne uwarunkowania tego okresu pozwoliły wielu ludziom względnie bezpiecznie opuścić kraj, o tyle w miarę umacniania się reżimu podjęcie decyzji o nielegalnej ucieczce często wiązało się z dużo większym ryzykiem niż tylko niebezpieczeństwo zatrzymania śmiałka. Nie zmienia to jednak faktu, że na przestrzeni ponad czterech kolejnych dekad obywatele Polski Ludowej najrozmaitszymi sposobami starali się przedostać za żelazną kurtynę.

Kim był uciekinier z Polski Ludowej? Chcąc uniknąć zawiłych formuł prawnych, warto posłużyć się definicją ukutą przez samą bezpiekę. W jednym z resortowych opracowań o tej kategorii „przestępców” pisano: „W praktyce operacyjno-śledczej organów MSW za uciekiniera uznaje się obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który bez zezwolenia władz polskich opuścił terytorium PRL lub odmówił powrotu do kraju z czasowego pobytu za granicą”. Uciekinierami były więc osoby, które – nie mogąc z różnych względów, często po wieloletnich staraniach, wyjechać z kraju w sposób oficjalny – zdecydowały się uczynić to w sposób nielegalny. W tych przypadkach ich inwencja i pomysłowość okazywały się nierzadko pochodną determinacji czy nawet desperacji, jakimi musieli się wykazać w dążeniu do zamierzonego celu. Jednakże należy zdawać sobie sprawę, że w ogólnym rozrachunku najwięcej uciekinierów należało do tej drugiej kategorii. Były to zatem osoby, które podczas legalnego, czasowego pobytu za granicą zdecydowały się nie wracać do Polski. Tyle że w realiach komunistycznego kraju przywilej wyjazdu w pierwszej kolejności otrzymywali ludzie go reprezentujący, a więc członkowie delegacji rządowych, personel placówek dyplomatycznych, pracownicy różnych gałęzi gospodarki, naukowcy czy ludzie kultury. Liberalizacja systemu paszportowego, zapoczątkowana w połowie lat pięćdziesiątych, pozwoliła w kolejnych latach w większym lub mniejszym stopniu cieszyć się taką możliwością szerszemu gronu obywateli. Książeczka paszportowa, umożliwiając wyjazd turystyczny czy odwiedziny u krewnych, mogła zatem zostać wykorzystana jako bilet w jedną stronę.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Magdalena Dźwigał. Wprowadzenie  /7

Witold Bagieński. Uciekinierzy z wywiadu cywilnego PRL po 1956 r.  /17

Zbigniew Bereszyński. Ucieczki za granicę w powojennej historii Śląska Opolskiego. Różne formy nielegalnej emigracji na przykładzie regionu o szczególnie złożonej strukturze etnicznej  /41

Magdalena Dźwigał. "Nie widzieli siebie budujących socjalizm". Przyczyny, przebieg i następstwa nieudanej ucieczki MT "Cietrzew" w maju 1955 r.   /91

Paweł Fiktus. Omówienie regulacji prawnych dotyczących przebiegu granicy, przyjętych w pierwszej dekadzie Polski Ludowej  /113

Marek Jedynak. Żołnierze 2. Dywizji Piechoty Legionów AK w drodze na Zachód (1945-1948)   /129

Wojciech Paduchowski. Z "młodszej siostry Komsomolska" do wolnego świata - nieudane ucieczki nowohucian na Zachód w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XX w.  /157

Michalina Petelska. Z Gdyni po wolność. Źródła do historii ucieczek z PRL w zbiorach Muzeum Emigracji w Gdyni   /169

Patryk Pleskot. Fenomen emigracji lat osiemdziesiątych: paradoks "uchodźców niepolitycznych"   /183

Łukasz Skubisz, Paweł Skubisz. "300 mil do nieba" - historia ucieczki Adama i Krzysztofa Zielińskich do Szwecji w 1985 roku   /197

Agata Stecewicz. "Nie udawajmy świętych. Lazłam po wolność osobistą..."Barbara Topolska i Józef Mackiewicz uciekają z okupowanych Kresów Północno-Wschodnich na Zachód   /235

Edward Stępień. Z Kołobrzegu najbliżej do wolnego świata - kajakiem, łodzią, kutrem, statkiem  /251

Marek Szajda. Kudowa-Zdrój jako miejsce pamięci ocalonych Żydów emigrujących z Polski oraz doświadczenie przestrzeni granicznej. Studium na przykładzie relacji biograficznych   /275

Janusz Wróbel. Ucieczki na polskich i obcych statkach handlowych w latach 1945-1955  /291

Wykaz skrótów  /319

Indeks osobowy  /323