Eufrozyna Halicka.Córka imperatora bizantyńskiego na Rusi Halicko-Wołyńskiej (ok. 1176-1180 - po 1253)

Autor: Aleksander V. Maiorov

Rok wydania: 2015

Ilość stron: 370, 35 ilustracji

Oprawa: twarda

Format: 15,0 cm x 21,0 cm

Książka jest poświęcona Eufrozynie, żonie wielkiego księcia Romana Mścisławowicza (+ 1205 r.) i matce króla Daniela Romanowicza (+ 1264 r.). Świeckie jej imię ustalone zostało na podstawie świadectwa zawartego w nekrologu katedry w Spirze. Eufrozyna była starszą córką cesarza bizantyńskiego Izaaka II Angelosa i została żoną księcia halicko – wołyńskiego w rezultacie zawiązania rusko – bizantyńskiego sojuszu skierowanego przeciw Połowcom. Z jej bezpośrednim wpływem należy wiązać znaczny kulturalny i polityczny rozwój Rusi halicko – wołyńskiej w XIII w., w tym pojawienie się cennych relikwii chrześcijańskich, sformowanie się niezwykłego zasobu imion używanych w rodzie Romanowiczów, używanie przez nich cesarskiej tytulatury, purpurowej odzieży i innych atrybutów władzy bazyleusów, specyficzna działalność budowlana i fundacyjna. Rodzinne związki Eufrozyny z władcami Cesarstwa Nicejskiego i niektórych krajów europejskich odegrały ważną rolę w polityce jej synów i wnuków, w tym w ich zaangażowaniu się w walkę o „dziedzictwo austriackie”, a także w dziejach zabiegów o unię religijną państwa Romanowiczów z Rzymem.

Spis treści:

Słowo wstępne redaktora naukowego tomu  /11

Wstęp  /17

Rozdział pierwszy. Spory wokół drugiego małżeństwa Romana Mścisłowicza  /23

1.1. Bizantyńskie pochodzenie nowej żony Romana  /24

1.2. Małżeństwa dynastyczne jako element zewnętrznej polityki cesarstwa  /25

1.3. Czy miał miejsce ślub Romana z przedstawicielką rodu Kamaterosów  /28

1.4. Czy "wielka księżna Romanowa" mogła być córką Izaaka II z małżeństwa z Małgorzatą Węgierską?  /32

Rozdział 2. Śluby zakonne starszej córki cesarza Izaaka II  /35

2.1. Świadectwa Niketasa Choniatesa o starszej córce Izaaka II  /35

2.2. Dom Joannowy - rezydencja bizantyńskiej księżniczki-mniszki  /37

2.3. Śluby zakonne w praktyce politycznej Bizancjum  /40

2.4. Świadectwa o pochodzeniu pierwszej żony cesarza Izaaka  /42

Rozdział trzeci. Córka cesarza bizantyńskiego na Rusi halicko-wołyńskiej. Księżna i mniszka   /44

Córka cesarza bizantyńskiego na Rusi halicko-wołyńskiej. Księżna i mniszka  /44

3.1. Wieża w Stołpiu w świetle najnowszych badań  /44

3.2. Przekazy nekrologu katedry w Spirze na temat greckich krewnych królowej niemieckiej Marii i jej siostry Eufrozyny  /49

3.3. Przekaz Latopisu halicko-wołyńskiego na temat okoliczności zabójstwa "cesarza rzymskiego" Filipa  /54

Rozdział czwarty. Eufrozyna, Maria czy Anna? O imieniu świeckim i zakonnym drugiej żony Romana Mścisłowicza  /57

4.1. Imię Eufrozyny wśród córek i wnuczek Romana Mścisłowicza  /57

4.2. Odzwierciedlenie kultu świętej Eufrozyny w tradycji nadawania imion książętom ruskim  /61

4.3. Kult świętej Eufrozyny w Aleksandrii i bizantyńska cesarzowa-mniszka Eufrozyna  /66

4.4. Imię świeckie i zakonne halicko-wołyńskiej księżnej "Romanowej"  /70

Rozdział piąty. Pieczęć Eufrozyny z Nowogrodu. Nierozstrzygnięta kwestia atrybucji  /76

5.1. Pieczęć Eufrozyny i jej atrybucja według W.L. Janina   /76

5.2. Czy Eufrozyna Połocka mogła być założycielką klasztoru Spaso-Preobrażeńskiego?  /80

5.3. Historyczne, epigraficzne i ikonograficzne dane w atrybucji pieczęci Eufrozyny   /88

Rozdział szósty. Księżna-mniszka Eufrozyna i kult przemienienia na Rusi halicko-wołyńskiej  /95

6.1. Ewolucja estetyki i ikonografii Przemienienia  /95

6.2. Przedstawienie apostołów jako czynnik datujący  /97

6.3.  Eufrozyna Halicka i kult Przemienienia w zabytkach ziemi chełmskiej  /102

6.4. Klasztory Spaso-Preobrażeńskie XIII wieku na Haliczyźnie i Wołyniu  /104

6.5. Stare ikony Przemienienia Pańskiego w ziemi halickiej  /110

6.6. Kontakty Eufrozyny Halickiej z Nowogrodem   /112

Rozdział siódmy. Eufrozyna Halicka i Anna Dalassena. Wizerunki władczyni-mniszki w sfragityce, dziełach literatury i sztuki  /116

7.1. Scena Przemienienia na pieczęciach bizantyńskich   /116

7.2. Motyw Przemienienia w sztuce bizantyńskiej za czasów Anny Dalasseny  /119

7.3. Obraz władczyni-mniszki w Kronice halicko-wołyńskiej i Aleksjadzie Anny Komneny  /123

7.4. Cerkiew Joachima i Anny we Włodzimierzu Wołyńskim a imię zakonne "wielkiej księżnej Romanowej"  /125

7.5. Halicka ikona "Sobór Joachima i Anny". Pochodzenie i atrybucja  127

7.6. Kult Anny Dalasseny wśród Komnenów i Angelosów  /134

Rozdział ósmy. Halicz, Czernihów, Suzdal i Biełooziero. Więzi dynastyczne książąt halicko-wołyńskich i ich odzwierciedlenie w zabytkach kultury materialnej  /137

8.1. Ikonograficzne właściwości Zaśnięcia i Bogurodzicy Hodegetrii z Halicza i Rusi Włodzimiersko-Suzdalskiej   /137

8.2. Biełozierska pieczęć z przedstawieniami Zaśnięcia i świętej Anny. O jej datowaniu i przynależności  /141

8.3. Potomkowie Eufrozyny-Anny Halickiej w Suzdalu, Rostowie i Biełoozierze  /144

8.4. O możliwej przynależności grup ruskich pieczęci ze zbioru Janina i Gajdukowa (342-2, 343, a)  /150

Rozdział dziewiąty. Krzyż cesarza Manuela  /156

9.1. Krzyż-relikwiarz katedry Notre-Dame w Paryżu  /156

9.2. Relikwia w skarbcu koronnym Rzeczypospolitej  /159

9.3. Kwestia identyfikacji  /162

9.4. Drogi, którymi cesarska relikwia przywędrowała do Halicza  /166

9.5. Relikwie Życiodajnego Krzyża na Rusi średniowiecznej   /170

9.6. Krzyże-relikwiarze ziemi wołyńskiej   /176

Rozdział dziesiąty. Ewangeliarz Eufrozyny Halickiej   /179

10.1. Iluminowany Ewangeliarz-Aprakos Galerii Trietiakowskiej. Problem atrybucji i datowania  /179

10.2. Rezultaty analizy stylistycznej miniatur bizantyńskiego i niemieckiego kręgu oddziaływania  /181

10.3. Wpływ stylu mistrzów miniatury książkowej południowych Niemiec końca XII-początku XII wieku w świetle więzów rodzinnych Eufrozyny Halickiej  /185

10.4. Kalendarz liturgiczny ewangeliarza Eufrozyny Halickiej   /187

Rozdział jedenasty. Daniel Halicki i "początki" kształtowania się kultu świętego Daniela Słupnika wśród Rurykowiczów  /192

11.1. Kult Daniela Słupnika w rodzinnie wielkich książąt moskiewskich  /192

11.2. Klasztor Daniłowski w Ugrowsku. Świadectwa źródeł piśmiennych i nowe dane archeologiczne  /195

11.3. Chełmskie wieże-stołpy XIII wieku i ich przeznaczenie  /200

11.4. Ślady kultu Daniela Słupnika i patronat nad słupnictwem wśród potomków Daniela Romanowicza  /203

11.5. Więzi rodzinne książąt halicko-wołyńskich i książąt moskiewskich oraz ich wspólny święty patron w zabytkach sfragistyki  /209

11.6. Uściślenia daty urodzenia Daniela Halickiego   /213

Rozdział dwunasty. Onomastykon bizantyński książąt halicko-wołyńskich  /220

12.1. Fascynacja słupnictwem cesarza bizantyńskiego Izaaka II  /220

12.2. Tradycja hagiograficzna w świętym Danielu Słupniku i cesarzu Leonie Wielkim  /222

12.3. Ewolucja bizantyńskiego słupnictwa i wzrost zainteresowania świętym Danielem Słupnikiem na przełomie XII-XIII wieku  /225

12.4. Rola "wielkiej księżnej Romanowej" w rozpowszechnianiu kultu greckich stylitów i atrybutów słupnictwa na Rusi  /227

Rozdział trzynasty. Ruś, Bizancjum i Europa Zachodnia w opowieści o zdobyciu Carogrodu przez Franków  /230

13.1. Dobrynia Jadrejkowicz jako najbardziej prawdopodobny autor opowieści  /230

13.2. "Gibeński", punkt widzenia na wydarzenia 1204 roku  /232

13.3. Dobrynia-Antoni i Roman Mścisłowicz  /234

13.4. Arcybiskup salzburski Konrad von Krosigk  /236

Rozdział czternasty. Bizantyńskie dziedzictwo w polityce zewnętrznej książąt ruskich połowy XIII wieku  /240

14.1. Świadectwo ruskich i zachodnioeuropejskich źródeł o próbie Romana Daniłowicza przejęcia tronu książąt austriackich  /240

14.2. Główni pretendenci do tronu austriackiego i ich pokrewieństwo z Banbergami   /243

14.3. Eufrozyna Halicka i księżna austriacka Teodora  /247

Rozdział piętnasty. Daniel Halicki i Fryderyk Bitny  /251

15.1. Austriacki węzeł polityczny polityki zewnętrznej książąt halicko-wołyńskich  /251

15.2. Posłowi króla Rusi i kupiec wiedeński Henrico Baumo  /253

15.3. Daniel Romanowicz, książę Fryderyk Bitny i cesarz Fryderyk II  /257

15.4. Preszburskie demarche Daniela Halickiego   /261

15.5. Rola Daniela w losach ostatniego Babenberga  /265

15.6. Hrabia Henryk von Hassbach i książęta halicko-wołyńscy  /269

Rozdział szesnasty. Walka o "dziedzictwo austriackie" i koronacja Daniela Halickiego  /273

16.1. Wyprawa wojsk rusko-polskich na Morawy i jej niepowodzenie  /273

16.2. Antyruskie stanowisko Innocentego IV w sporze o dziedzictwo austriackie  /277

16.3. Wielki zaszczyt czy wymuszone ustępstwo. Niechęć Daniela przed przyjęciem korony od papieża  /281

16.4. Warunki polityczne zbliżenia Romanowiczów z Rzymem  /285

16.5. Arcybiskup salzburski Filip von Spanheim na negocjacjach w Preszburgu  /289

Rozdział osiemnasty. Koronacja Daniela Halickiego. Nicea i Rzym w polityce zewnętrznej książąt halicko-wołyńskich  /195

17.1. O roli Eufrozyny Halickiej w koronacji Daniela  /295

17.2. Procesy ekumeniczne połowy XIII w. i walka władców nicejskich o odzyskanie Konstantynopola  /297

17.3. Maria Laskarina i Eufrozyna Halicka w nawiązaniu kontaktów między Niceą a Rzymem  /303

17.4. Cesarze nicejski i niemiecki w polityce zewnętrznej Daniela Halickiego  /306

Zakończenie  /311

Bibliografia  /321

Indeks osób  /359