Dzieje społeczności żydowskiej powiatu gorlickiego podczas okupacji niemieckiej 1939-1945

Autorzy: Michał Kalisz, Elżbieta Rakoczy

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 408

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Publikacja jest pierwszą książką opisującą w sposób syntetyczny zagładę Żydów i złożone relacje polsko-żydowskie w powiecie gorlickim w latach 1939 - 1945. Jej pierwsze wydanie ukazało się w 2015 r. i spotkało się ogromnym zainteresowaniem czytelników. Nakład rozszedł się w dwa miesiące.

W pierwszej części publikacji przedstawiono aspekty związane z sytuacją Żydów w powiecie gorlickim pod niemiecką okupacją oraz ich zagładę. Ukazano w niej także negatywne postawy polskich mieszkańców powiatu gorlickiego wobec Żydów, które przyczyniły się do powiększenia ich strat osobowych podczas realizowanego przez Niemców Holocaustu. Część druga dotyczy tej grupy Polaków powiatu gorlickiego, którzy ryzykowali życiem, aby ratować Żydów od śmierci. Oprócz indywidualnych formom ratowania ludności żydowskiej, które były dominujące na terenie powiatu, omówiona została pomoc duchowieństwa oraz żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp  /9

Część I. Zarys monograficzny  /15

I. Sytuacja Żydów w powiecie gorlickim w okresie okupacji niemieckiej  /17

1. Charakterystyka regionu  /18

2. Sytuacja Żydów w powiecie gorlickim od początku okupacji niemieckiej do akcji zagłady  /23

3. Utworzenie gett i akcje deportacyjne  /42

4. Pomocnicy Niemców w eksterminacji Żydów w regionie gorlickim  /53

II. Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej w powiecie gorlickim podczas okupacji niemieckiej  /69

1. Pomoc indywidualna  /71

2. Pomoc grupowa i instytucjonalna  /116

Zakończenie  /145

CZĘŚĆ II. Dokumenty i relacje /149

Nr 1. 1942 wrzesień 10, Przemyśl - Pismo Komitetu Opiekuńczego Powiatowego w Przemyślu do Prezydium Żydowskiej Samopomocy Społecznej w Krakowie w sprawie pomocy dla przybyłych do getta robotników żydowskich  /151

Nr 2. 1946 sierpień 22, Gorlice - Protokół przesłuchania świadka [Jakuba Pellera] lat 39, syna Rubina i Dachy z Binderów, zamieszkałego w Gorlicach, wyznania mojżeszowego, z zawodu felczera w Sądzie Grodzkim w Gorlicach  /152

Nr 3. 1947 luty 24, Żywiec - List Adama Miksza do Wojewódzkiej Żydowskiej Komisji Historycznej w Krakowie zawierający relację o pomocy, jakiej udzielił Elżbiecie Malinowskiej, jej córce i siostrze w Gorlicach podczas niemieckiej okupacji  /153

Nr 4. 1947 maj 6 [b.m.] - Pismo Władysława Dyląga do Centralnego Komitetu Żydowskiego w Warszawie z prośbą o przyznanie pomocy materialnej za ukrywanie Żydów w miejscowości Strzeszyn  /155

Nr 5. 1947 czerwiec 10, Gorlice - Protokół przesłuchania świadka Ludwika Kuny w sprawie ukrywania przez niego żydowskiego małżeństwa  /157

Nr 6. 1948 czerwiec 7, Gorlice - Protokół przesłuchania świadka Andrzeja Rzepieli w sprawie udziału Franciszka Wencla, komendanta posterunku policji polskiej w Ropie, w obławie na ukrywających się Żydów  /158

Nr 7. 1950 październik 31, Rzeszów - Wyrok i uzasadnienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie  Wydział Rewizyjny Karny w sprawie Ludwika Falarza  /161

Nr 8. 1950 grudzień 20, Rzeszów - Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie skazującego na karę więzienia Władysława Bracha i Longina Dobka z Moszczenicy za ujęcie Barucha Korna i odwiezienie go na posterunek policji granatowej w Łużnej  /164

Nr 9. 1956 grudzień 5, Wrocław - List prof. Hugo Steinhausa do doc. dr. Stanisława Zabierowskiego potwierdzający pomoc świadczoną przez Jana Cieciucha i żołnierzy Armii Krajowej  /166

Nr 10. 1961 kwiecień, Tel-Awiw - Wspomnienia Sabiny Bruk (Honigwachs) na temat pomocy udzielonej jej przez siostry służebniczki z Dominikowic oraz Armię Krajową w czasie okupacji niemieckiej  /168

Nr 11. 1962 kwiecień 5, Tel-Awiw - List dr Ireny Rittermann-Hecker do premiera PRL Józefa Cyrankiewicza z prośbą o pomoc w sprawie wyrażenia zgody na wycieczkę do Izraela Józefa Muchy z Bobowej, któremu przez to chciała okazać wdzięczność za udzieloną pomoc  /179

Nr 12. 1962 listopad 12, Zabrze - Potwierdzone notarialnie oświadczenie Józefa Laski stwierdzające fakt niesienia pomocy Żydom przez Józefa Pietrzykowskiego   /180

Nr 13. 1962 [b.m.] - Relacja Pepki Bergman-Kuźnik, "Lata, w których oglądaliśmy niedolę"  /182

Nr 14. 1962 [b.m.] - Relacja Sali Szop z domu Szwarc [Schwarz] o przebiegu "akcji wysiedleńczej" Żydów w Gorlicach i Bieczu  /182

Nr 15. 1966 maj 21, Rzeszów - Wyrok Sądu Wojewódzkiego Wydział IV Karny w sprawie Wasylego Petruszki, s. Wasyla i Marii Derkacz, ur. 2 czerwca 1915 r. w Żukowo  /185

Nr 16. 1966 listopad 22, Gorlice - Odpis wystąpienia Antoniego Padoła podczas sesji badawczo-historycznej na temat stanu i perspektyw badań zbrodni hitlerowskich popełnionych na obszarze województwa rzeszowskiego oraz powiatu gorlickiego jaka odbyła się w dniu 22 listopada 1966 r. w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach  /186

Nr 17. 1968 czerwiec 6, Gorlice - Protokół przesłuchania Jana Hybika, w sprawie Stanisława Radzika, który zginął za pomaganie ludności żydowskiej  /187

Nr 18. 1968 czerwiec 6, Gorlice - Protokół przesłuchania Marii Korzeniowskiej w sprawie jej męża Franciszka Belniaka, który zginął za pomoc dla ludności żydowskiej  /189

Nr 19. 1972 kwiecień 27, Katowice - Protokół przesłuchania świadka Huberta Karola Kuczery w sprawie rozstrzelania przez Niemców ludności żydowskiej w lesie Dąbry  /190

Nr 20. 1972 wrzesień 18, Gliwice - Protokół przesłuchania świadka Aleksandra Potockiego w sprawie likwidacji żydowskiego skupiska w Gorlicach w sierpniu 1942 r.  /192

Nr 21. 1978 kwiecień 21, Jasło - Protokół przesłuchania świadka Jana Nowosielskiego w sprawie służby w Baudienst i wykorzystywania jej członków w przeprowadzanych egzekucjach ludności żydowskiej  /194

Nr 22. 1986 grudzień 22, New Jersey - Potwierdzone notarialnie oświadczenia Miny Nehmer o przechowywaniu jej wraz z rodziną przez rodzinę Kazanowskich w latach 1942-1945  /196

Nr 23. 1988 grudzień 5, Izrael - List Sali Ehneuzeich do Zofii Kosiby zawierający informację o pomocy udzielonej jej i córce przez Marię Pykową i rodzinę Nowaków w czasie okupacji niemieckiej  /197

Nr 24. 1989 lipiec 11, Kraków - Potwierdzone notarialnie oświadczenie Ireny Aleksandrowicz o pomocy udzielonej ww. i jej ojcu przez Zdzisława Sorysa i Eugeniusza Żaczka w 1942 r.  /198

Nr 25. 1990 styczeń, Gorlice - Oświadczenie Zdzisława Sorysa dotycząe uwolnienia Ireny Aleksandrowicza i jej ojca z transportu do Bełżca w 1942 r.  /199

Nr 26. 1991 kwiecień 25, New Jersey - Oświadczenie Irving Geller  o ukrywaniu jej wraz z rodziną przez Kazanowskich w latach 1942-1945  /201

Nr 27. 2000 maj 10, Śnietnica - Oświadczenie Eugeniusza Beducha dotyczące pomocy jakiej udzielił Sarze Hirszweld w okresie okupacji niemieckiej  /202

Nr 28. [b.d.] Gorlice - Wykaz osób z powiatu gorlickiego podejrzewanych o współpracę z Niemcami oraz wyłapywanie Żydów  /203

Nr 29. [b.d.] Gorlice - Fragment wystąpień Władysława Boczonia pt. "Opowieść wojenna" dotycząca pomocy jakiej udzielono w 1942 r. grupie Żydów pracujących w cegielni w Gorlicach  /208

Nr 30. [b.d.] Kiriat-Chaim - Relacja Leona Wallacha w sprawie sytuacji Żydów w Gorlicach  /209

Nr 31. [b.d.] Kraków - Relacja Marii Hawlickiej dotycząca pomocy jakiej udzielił dr Stanisław Jezierski jej ojcu w Gorlicach  /211

Nr 32. [b.d.] [b.m.] - Pismo dr. Stanisława Jezierskiego do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie dotyczące pomocy jakiej udzielał w gorlickim getcie  /212

Nr 33. [b.d.] [b.m.] - Relacja Abrahama Pellera dotycząca okupacji niemieckiej w Bieczu  /214

Nr 34. [b.d.] [b.m.] - Wspomnienia siostry ks. Jana Patrzyka pt. "Dane o ocalonej" dotyczące uratowania Judyty Eisenberg  /216

Nr 35. [b.d.] [b.m.] - Wspomnienia Heleny Martuszewskiej z d. Beduch dotyczące uratowania Sary Szwimer  /220

Nr 36. 1988 sierpień 8, Dębica - Odpis notarialny poświadczenia Markusa Dawida Bodensteina potwierdzający pomoc jakiej udzielili mu Stefania i Michał Dudrowie z Łosia  /22

Aneks  /223

Wykaz zamieszczonych tabel  /261

Wykaz skrótów  /263

Bibliografia  /267

Indeks osób  /279

Indeks miejscowości  /307

Ilustracje do rozdziału I  /313

Ilustracje do rozdziału II  /353