Dzieje parafii niedźwiadzińskiej

Opracował: Tomasz Dudziński 

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 128

Okładka: twarda

Format: 17,5 cm x 24,0 cm 

Seria: Powiat grajewski w źródłach

Uwaga! Okładka posiada nieznaczne zarysowania

W 2017 r. Pan Stanisław Cieślukowski przekazał nam szkic pracy magisterskiej swego wuja ks. Piotra Maziewskiego1 pt. „Dzieje parafii niedźwiadzińskiej”. W obszernym wstępie, którym opatrzył przesłane do nas materiały napisał: 

„Ks. Piotr Maziewski (1911–1991) studia na wydziale teologii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie zakończył w 1937 r. przedstawiając pracę magisterską pt. Dzieje parafii niedźwiadzińskiej, pisaną prawdopodobnie pod kierunkiem ks. prof. dr Czesława Falkowskiego, późniejszego biskupa diecezji łomżyńskiej. Do tej pracy, jak do tej pory, nie dotarłem. W spuściźnie po ks. Piotrze, moim wuju jej nie odnalazłem, choć większość jego dokumentów i zapisków trafiła do mnie. Poszukiwania pracy w archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie trafiły po II wojnie światowej niektóre zbiory i pamiątki z Uniwersytetu Stefana Batorego, jak i w Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnym w Białymstoku oraz w Archiwum Diecezjalnym w Łomży też nie przyniosły rezultatu. Praca, możliwe, że była napisana tylko w jednym egzemplarzu i chyba zaginęła bezpowrotnie. Jedynie po osiemdziesięciu latach od jej powstania odnalazł się roboczy jej szkic oraz wypisy wuja z akt archiwalnych przydatnych do jego napisania – w większości z Archiwum Diecezjalnego w Płocku. Wszystko to przez długie lata z pietyzmem przechowywała siostra ks. Piotra, Czesława Sieniewicz (1924–2015). Po jej śmierci, dzięki jej córce Marii Sieniewicz ujrzały światło dzienne, za co jej dziękuję. 

Dlaczego przy wyborze tematu pracy padło na Niedźwiadną? Myślę, że powody były dwa. Pierwszy to, że wuj bywał w tej parafii u znajomego ze stron rodzinnych ks. proboszcza Józefa Przekopa – szczególnie w czasie wakacji. Drugi, jak podejrzewam, to że, na terenie tejże parafii leżała wieś Mazewo, kojarząca się z Mazewskimi, Maziewskimi (bracia ks. Piotra po wyjeździe do Ameryki pisali się Mazewski).

Szkic i zebrane do niego wiadomości, jak i zapewne powstała na jego bazie praca magisterska, okazały się bardzo cenne i warte opublikowania. Mówi on nie tylko o powstaniu wsi Niedźwiadna, a w niej kościoła oraz parafii i jej historii ale również o początkach osadnictwa na północnym Mazowszu, w tym i na ziemi wiskiej. Pokazuje też jej pierwotnych mieszkańców – szlachtę, pierwszych osadników z Mazowsza, w tym i ród Mazowskich herbu Grabie (w Mazewie od 1443 r.), którego potomkiem był piszący tę pracę – ks. Piotr Maziewski.

Jeśli nie odnalazła się oryginalna praca mówiąca o dziejach parafii w Niedźwiadnej, to niech przynajmniej jej szkic służy badaczom historii Mazowsza, zawierający cenne wiadomości o jej przeszłości, ale i o jej mieszkańcach.” 

W pierwotnej wersji Pan Stanisław proponował, by wydać ten szkic jako skany rękopisu. Podjęliśmy decyzję, że opracujemy ten materiał i wydamy w zainicjowanej przez nas w 2014 r. serii: „Powiat grajewski w źródłach”. We wstępie do pierwszego tomu pisaliśmy wówczas:
„W okresie ogólnej globalizacji i przynależności Polski do Unii Europejskiej niezwykle ważne, szczególnie w lokalnych społecznościach jest kształtowanie przywiązania do tzw. „Małej Ojczyzny”. Istotnym elementem, który może temu służyć jest dziedzictwo historyczno-kulturowe. Jedną z metod poznania przeszłości historycznej swojej miejscowości, czy regionu może być bezpośrednie zapoznanie się z interesującymi materiałami źródłowymi. Dla większości społeczeństwa dostęp do nich jest utrudniony, a wręcz niemożliwy. Źródła historyczne i dokumenty zapisane są często po łacinie lub w innych obcych językach i przechowywane w archiwach. W obiegu wydawniczym pojawia się jednak co raz więcej publikacji zawierających opracowane już pojedyncze źródła historyczne, bądź ich zbiory tematyczne. Niestety tereny i miejscowości powiatu grajewskiego pojawiają się na nich niezwykle rzadko. Szkoda, gdyż w ciągu ostatnich kilkuset lat wiele na tych terenach „się działo”, tym bardziej, że aż do 1945 r. były to tereny pogranicza polsko (Mazowsze) – niemiecko (Państwo Krzyżackie, Prusy) – litewskiego (Podlasie). Chcąc wypełnić tę lukę, postanowiliśmy zainicjować cykl wydawniczy, w którym będą prezentowane materiały źródłowe dotyczące przeszłości i dziedzictwa historyczno-kulturowego terenów obecnego powiatu grajewskiego.”

Pierwszym tomem w tej serii była Księga Złota Parafji Szczuczyńskiej, kolejnym są prezentowane właśnie Państwu Dzieje parafii niedźwiadzińskiej jakże przecież nieodległej od Szczuczyna. Szkic pracy magisterskiej ks. Maziewskiego jest w całości niezwykle wartościowym źródłem historycznym. Stanowi ona bowiem odbicie stanu wiedzy i świadomości jej głównego autora i pomysłodawcy na temat przeszłości parafii i okoliczności jej powstania przede wszystkim w oparciu o dokumenty w języku łacińskim przechowywanych w archiwum diecezjalnym w Płocku, archiwum parafialnym, lub z autopsji. 

Mamy nadzieję, że prezentowane opracowanie spotka się z przychylnym przyjęciem i przysporzy czytelnikom wielu niezapomnianych wrażeń, a może nawet stanie się inspiracją do własnych poszukiwań i badań nad lokalną historią.

(Od Wydawcy)

Spis treści:

Od wydawcy  /3

Nota edytorska  /5

Wstęp. Początki wsi Niedźwiadnej   /9

Kolonizacja na Mazowszu Wschodnim  /9

Nazwa  /10

Powstanie Niedźwiadnej  /11

I. Powstanie parafii  /13

Przynależność administracyjna parafii  /18

Patronat  /19

II. Kościół  /25

Strona zewnętrzna  /25

Wnętrze kościoła  /26

Zmiany i przebudowania  /28

III. Ludność  /41

Zwyczaje  /45

IV. Uposażenie parafii  /48

Pierwotne uposażenie i jego zmiany  /48

Zapisy  /49

Dziesięciny  /52

Procesy o dziesięciny  /54

Procesy majątkowe  /56

Wysokość dochodów proboszcza  /57

Zabudowania parafialne  /60

V. Życie religijno-oświatowe  /63

Odpusty i nabożeństwa  /63

Organizacje religijne i bractwa  /65

Przytułki dla starców  /66

Szkoła  /67

[Archiwum i pieczęć]  /72

VI. Duchowni w parafii Niedźwiadna /76

Wikariusze  /76

Spis X.X. Proboszczów przy kościele będących  /78

[Proboszczowie parafii Niedźwiadna po II wojnie światowej]  /92

Odpisy akt z Archiwum Diecezjalnego w Płocku  /93

[Życiorys ks. Piotra Maziewskiego]  /115

[Ikonografia]  /119