Dzieje chrześcijaństwa na Litwie

Redakcja: Vytautas Alisaukas

Rok wydania: 2014

Liczba stron: 525

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

 

Historia tysiącletnich dziejów chrześcijaństwa na Litwie, opowieść o tym, w jaki sposób chrześcijaństwo dotarło na Litwę i jak potoczyły się jego losy. To także opowieść o niedoskonałościach i świętości chrześcijan, o porywach wiary i o jej zaniku, o codzienności wiary, życiu parafialnym i o kondycji moralnej duchowieństwa, a także o sytuacji różnych wyznań chrześcijańskich w różnych epokach, o konfliktach, które powstały między chrześcijanami wskutek reformy Kościoła, i o stosunkach między państwem a Kościołem. Granice chronologiczne tej opowieści wyznaczają: misja św. Brunona z Kwerfurtu z 1009 r. i podpisanie umów między Litwą a Stolicą Apostolską w 2000 r.

Spis treści:

Spis ilustracji  /11

Przedmowa  /17

Rozdział 1. Od pierwszych misji do chrztu Litwy (1009-1387) (D. Baronas)  /21

Wschodnie pobrzeże Bałtyku: pierwsze kontakty ze światem chrześcijańskim  /21

Misja św. Wojciecha  /22

1009 r. św. Bruno a Litwa  /23

Regres  /26

Przemiany w XII w.  /27

Wyprawy krzyżowe na wschodnim pobrzeżu Bałtyku w XIII w.  /27

Chrześcijańskie królestwo: interludium  /29

- Polityczne podłoże przyjęcia chrześcijaństwa  /29

- Chrzest i koronacja Mendoga  /30

- Dziedzictwo Mendoga  /34

Wielkie Księstwo Litewskie: fałszywe pogańskie państwo /36

- W kwestii zabiegów o wprowadzenie chrześcijaństwa na Litwie w XIV w.  /37

- Papież Jan XXII i Giedymin  /37

- Olgierd i Kiejstut a Karol IV, Ludwik Węgierski i Kazimierz Wielki  /42

Nawrócenie  /47

Ilustracje  /50

Rozdział 2. Wczesny okres chrystianizowania się Wielkiego Księstwa Litewskiego (koniec XIV w. - pierwsza połowa XVI w.) (M. Paknys)  /56

Diecezje  /57

- Zakładanie diecezji  /57

- Przynależność diecezji do prowincji kościelnych  /59

- Podział dekanalny diecezji  /59

Parafie  /61

- Badania sieci parafialnych w diecezjach  /61

- Sieci parafialne w diecezjach  /61

- Fundacje  /63

- Pierwsze altarie i kościoły filialne  /65

- Budynki sakralne i wyposażenie liturgiczne  /66

Biskupi  /67

- Fundacje biskupie  /67

- Mianowanie biskupów  /68

- Wizytacje biskupie  /69

Kapituły  /70

- Powstawania kapituł w Wielkim Księstwie Litewskim i ich liczebność   /70

- Działalność kapituł i ich relacje z biskupami  /70

Duchowni parafialni  /71

- Mianowanie duchownych  /72

- Święcenia i wykształcenie duchownych  /74

- Obowiązki i działalność kleru  /74

Zakony  /75

- Pierwsze klasztory  /75

- Integracja zakonów  /76

- Działalność zakonów  /77

- Liturgia i udzielanie sakramentów /78

- O przebiegu akcji chrzczenia  /78

- Agenda  /79

- Udzielanie sakramentów  /80

Język  /82

- Język litewski  /83

- Język artystyczny  /84

Święci i ich kult  /84

- Kult Najświętszej Maryi Panny  /85

- Tematy chrystologiczne  /85

- Wątki pneumatologiczne i trynitarne  /86

- Kult św. Kazimierza  /86

- Kult innych świętych  /87

Szkoły i przytułki  /88

- Szkoły  /88

- Frekwencja w szkołach  /89

- Przytułki  /89

Relacje z innymi religiami i wyznaniami  /90

- Religia pogańska /90

- Prawosławie  /93

Różne kategorie wiernych  /93

- Naśladowanie religijności władców  /94

Praktyki religijne  /96

- Bractwa  /96

- Odpusty  /97

- Pielgrzymki  /97

Niektóre obyczaje życia chrześcijańskiego  /98

- Fundacje i motywy ich nadawania  /99

- Obyczaje pogrzebowe  /100

- Codzienność chrześcijańska  /101

Unia kościelna (R. Cernius)  /102

- Sobór konstancjański i próby stworzenia unii kościelnej  /102

- Od Konstancji do Bazylei  /104

- Sobór bazylejski a Litwa  /105

- Sobór florencki  /106

- 1458 r. : kolejna próba zawarcia unii kościelnej  /109

- Próby podpisania unii w latach 1473 i 1476  /111

- Próba wprowadzenia unii w 1501 r.  /113

Ilustracje  /115

Rozdział 2. Reformy Kościoła (1553-1655) (L. Jovaisa)  /120

Reforma protestancka (1553-1655)  /122

- U zarania reformy protestanckiej: idee  bez struktury (1520-1533)  /123

• Pierwsze idee protestanckie i ich rozprzestrzenianie się  /123
• Reakcja Kościoła i państwa  /124
• Pierwsi litewscy protestanci w Prusach  /126

- Początki reformy protestanckiej: rozprzestrzenianie się idei (1553-1558)  /127

- Powstawanie wspólnot i początek wyodrębniania się wyznań protestanckich  (1557-1572)  /129

• Protestanci, nie dysydenci  /129
• Narodziny Kościołów protestanckich  /131
• Luteranie  /132
• Kalwini  /134

- Ruch antytrynitarzy (1556-1658)  /135

• Początek ruchu /135
• Antytrynitarze i anabaptyści: doktryna teologiczna i postawa społeczna  /136

- Stabilizacja i regres reformy protestanckiej  (1572-1655)  /139

• Konsolidacja Kościoła kalwińskiego /140

Reforma katolicka i kontrreformacja (1569-1655)  /145

- Reforma katolicka i jej źródła na Litwie  /145

• Działalność nuncjuszy apostolskich  /147
• Jezuici w Wilnie  /148
• Odnowa episkopatu  /150

Reforma a duchowieństwo  /152

• Kształcenie duchownych  /154
• Wprowadzanie systemu kontroli  /155

Reforma duszpasterstwa  /157

• Zmiany struktury duszpasterskiej  /157
• Duszpasterstwo sakramentalne  /159
• Głoszenie Słowa Bożego: katecheza i kerygma  /162
• Grzebanie zmarłych  /163

Duchowość reformy katolickiej  /164

Rozwój życia zakonnego  /167

Kontrreformacja  /170

Unia kościelna w XVI i XVII wieku (R. Cernius)  /172

- Ku unii kościelnej w Brześciu /172

- Podróż patriarchy Jeremiasza II na Litwę  /174

- Reforma Cerkwi a idea unii kościelnej  /175

- Unia w Rzymie  /178

- Synod brzeski 1596 t.  /179

- Geografia unii a sytuacja wyznaniowa w diecezjach /180

- Sytuacja prawna obu Cerkwi  /183

- Rozwój i krystalizacja unii kościelnej  /184

- Unicka reforma życia monastycznego  /185

- Rekonstrukcja episkopatu Cerkwi prawosławnej  /187

- Uznanie hierarchii prawosławnej i stabilizacja wyznaniowa  /188

- Życie religijne prawosławnych  /190

Stosunki wyznaniowe w epoce reform  /192

- Instytucjonalizacja wyznań (konfesjonalizacja)  /192

• Instytucjonalizacja wyznań i ich doktrynalne wyodrębnienie: powstanie mentalności wyznaniowej  /192
• Dyscyplina wyznaniowa i jej egzekwowanie  /194
• Tendencje irenistyczne /195

Tolerancja religijna  /198

Konwersje i ich motywy  /200

Polemiki teologiczne  /202

Reformy Kościoła a społeczeństwo  /204

Ilustracje  /205

Rozdział 4. Wyznania w okresie stabilizacji (1655-1740) (L. Jovaisa)  /213

Kościół katolicki obrządku łacińskiego  /214

- Sytuacja w diecezjach i działalność biskupów  /214

- Duchowieństwo diecezjalne i duszpasterstwo parafialne  /217

- Działalność zakonów  /218

- Nurty pobożności i folkloryzacja wiary  /220

Rozwój unii kościelnej (R. Cernius)  /222

- Powstanie kozackie 1648 r. i wojna 1655-1667: straty Cerkwi unickiej  /222

- Próby włączania prawosławnych do Cerkwii unickiej  /225

- Prawosławni przechodzą na unityzm  /226

- Łacinizacja Cerkwii unickiej  /228

- Bazylianie w Cerkwii unickiej  /228

"Cichy wiek" Kościoła protestanckiego  /229

- Sytuacja wyznań protestanckich  /229

- Życie gmin kalwińskich na Litwie  /231

Pojawienie się starowierców na Litwie  /232

Ilustracje  /234

Rozdział 5. Epoka oświecenia (1740-1841) (E. Raila)  /240

Pontyfikat Benedykta XIV  /240

Początek oświecenia na Litwie i w Polsce  /241

- Oświecenie i oświata  /241

- Proboszcz i biskup: znamiona nowej epoki  /244

- Przygotowanie księży a Komisja Edukacji Narodowej  /245

- Oświecenie a duszpasterstwo i działalność charytatywna  /249

- Kościół w przeddzień rozbiorów państwa  /251

Kościół katolicki pod władzą carów  /252

- Kościół w dobie rozbiorów  /252

- Towarzystwo Biblijne  /255

- Kształcenie księży  /256

- Kościół katolicki na Litwie wobec powstania listopadowego  /257

Likwidacja unii  /259

Ilustracje  /261

Rozdział 6. Wobec carskiego prawosławia i narodzin świadomości narodowej (1841-1904) (P. Subacius)  /266

Skutki projektu stworzenia "Kościoła kieszonkowego"  /266

- Próby przejęcia kontroli nad hierarchią przez władze świeckie  /266

- Konkordat  /268

Epoka Wołonczewskiego  /270

- Nowy ideał księdza i zmiany w formacji duchownych  /270

- Zwiększony nadzór nad parafiami: efekty strukturalne i duszpasterskie  /274

- Szkoły i literatura katechetyczna: przełom w świadomości religijnej ludu  /275

- Nowe formy życia kościelnego  /277

- Kościół wobec emancypacji ekonomicznej i prawnej chłopów  /279

Katolicyzm i prawosławie po powstaniu styczniowym  /280

- Klęska powstania i erozja instytucji kościelnych  /280

- "Nawracanie" na prawosławie: metody i skutki  /283

- Ograniczenia przyjętych praktyk religijnych i reakcje wierzących  /285

- Tajna działalność katolików: zakazane druki i bractwa modlitewne  /287

- Czasy administratorów w Wilnie  /290

- Kościół a biurokracja cywila: "wojna pozycyjna"  /292

- Odnowienie życia zakonnego w podziemiu  /293

- Kontakty Kościoła katolickiego ze Stolicą Apostolską  /294

Chrześcijanie wobec powstawania nowoczesnego narodu  /295

- Świadomość odrębności etnicznej i językowej w kontekście tradycji chrześcijańskiej  /295

- Reakcja Kościoła na świecki charakter ruchu narodowego  /297

- Powstanie narodowego nurtu katolickiego  /298

- Pierwsze reakcje na wyzwania liberalizmu i socjalizmu  /301

- Kościoły protestanckie w polu widzenia władzy carskiej  /302

Ilustracje  /303

Rozdział 7. Doba swobodnego rozwoju (1905-1940) (A. Streikus)  /308

Odzyskanie wolności religijnej i aktywność katolików  /308

Kościół w okresie I wojny światowej i powstawania niepodległego państwa  /311

Reorganizacja struktur kościelnych po powołaniu litewskiej prowincji kościelnej  /315

Konflikt Kościoła z narodowcami  /319

Ruch młodych katolików i poszukiwanie nowych form działania  /323

Zadania Kościoła w warunkach kryzysu państwa  /332

Odnowa w sztuce sakralnej  /336

Integracja innych wyznań chrześcijańskich  /338

Ilustracje  /343

Rozdział 8. Chrześcijaństwo w okresie obcych rządów na Litwie (A. Streikus)  /348

W obronie tradycyjnych form życia religijnego (1940-1950)  /348

- Pierwsze zderzenie z reżimem sowieckim (1940-1941)  /348

- Trzy lata okupacji hitlerowskiej  /353

- Próby przetrwania w warunkach brutalnej przemocy  /364

Przystosowanie się do warunków sowieckich (1950-1989)  /375

- Między nadziejami odwilży a doświadczeniem brutalnego ateizmu  /375

- Początki podziemia religijnego  /389

- Znaki odnowy w Kościele katolickim na Litwie  /393

• Czynniki zewnętrzne w życiu Kościoła katolickiego na Litwie  /393
• Wyzwanie rzucone władzy  /402
• Antyreligijna polityka reżimu w obliczu rzuconego jej wyzwania  /415

Ilustracje  /434

Rozdział 9. Dekada, która przechodzi do historii (1990-2000) (P. Subacius)  /440

Zmiana statusu Kościoła i reforma instytucjonalna  /440

Kształcenie duchownych i reorganizacja wychowania religijnego  /442

Kościół a tożsamość narodowa  /444

Kościół w zlaicyzowanym społeczeństwie  /445

Przemiany życia religijnego  /446

Tradycyjne wyznania i nowe wspólnoty religijne  /447

Ilustracje /450

Przypisy  /463

Mapy  /495

Indeks osób  /505

Źródła ilustracji i map  /525