Dziedzictwo czy towar? Szlachecki handel ziemią w powiecie chełmińskim w II połowie XVII wieku

Autor: Hubert Mikołaj Łaszkiewicz

Rok wydania: 1998

Liczba stron: 285

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

(Uwagi: okładka z przodu w prawym górnym narożniku jest zagięta; boki stron przybrudzone)

Majątki ziemskie i płynące z nich dochody stanowiły podstawę gospodarki szlacheckiej. Ziemia była zresztą nie tylko źródłem dochodów, ale także znakiem prestiżu społecznego. Zmiany w strukturze własności ziemskiej powodowały głęboką transformację wewnątrz stanu szlacheckiego; znaczne różnice majątkowe podkopywały jego uznaną powszechnie na mocy prawa i zwyczaju równość. W dalszej konsekwencji prowadziło to do eliminowania z życia politycznego lun znaczącego uzależnienia od magnatów tej części przedstawicieli uprzywilejowanego stanu, która nie mogła się wykazać posiadaniem znaczącego majątku. Wszytko to prowadzi do wniosku, że studium nad szlacheckim rynkiem ziemi stanowi istotny element nie tylko wąsko pojętej historii gospodarczej, ale także jest ważną częścią badań nad historią społeczną i polityczną dawnej Rzeczypospolitej. Nie ostatnim wreszcie zagadnieniem jest postawione w tytule pytanie: dziedzictwo czy towar? Czym były majątki ziemskie, które posiadała szlachta? Jak silne były więzi pomiędzy uprzywilejowanym stanem, a ziemią, będącą jednym ze znaków owego uprzywilejowania?

Spis treści:

Wstęp  /5

Rozdział I. Powiat chełmski w 2. poł. XVII wieku /17

1. Granice powiatu /17

2. Warunki naturalne /18

3. Osadnictwo i podziały terytorialne /20

3.1. Historia osadnictwa /21

3.2. Sieć parafialna łacińska /23

3.3. Sieć parafialna unicka /26

4. Liczba ludności i jej struktura społeczna /27

5. Struktura wyznaniowa /45

6. Struktura własności ziemskiej /46

7. Sytuacja gospodarcza regionu /48

8. Zniszczenia wojenne i problemy odbudowy /55

Rozdział II. Typy i liczba kontraktów /57

1. Typologia kontraktów. Zagadnienia wstępne /57

1.1. Forma wpisu do ksiąg a typy kontraktu /58

1.2. Prezentacja typów kontraktów /59

1.2.1. Donacje /59

1.2.2. Zastawy /60

1.2.3. Cesje /61

1.2.4. Spłaty zastawów /62

1.2.5. Dożywocia /62

1.2.6. Kontrakty cesji i zastawów o niepewnej atrybucji  /63

1.3. Typologia kontraktów. Zestawienia liczbowe /63

2. Liczba kontraktów w poszczególnych latach /64

2.1. Datacja kontraktów /65

2.1.1. Data zawarcia umowy /65

2.1.2. Data wpisania do ksiąg /65

2.1.3. Data potwierdzenia zawarcia kontraktu (zapis o intromisji)  /72

2.2. Liczba kontraktów. Zestawienie według pięcioleci i dziesięcioleci /72

3. Zestawienie typów kontraktów i czasu ich zawierania /76

3.1. Donacje. Liczba w poszczególnych latach i średnie pięcioletnie /76

3.2. Cesje i zastawy według lat i średnich pięcioletnich /77

3.3. Proporcje pomiędzy kontraktami donacji a zastawami /80

3.4. Zastawy a cesje zastawów /82

3.5. Cesje i zastawy a kontrakty wykupu /84

3.5.1. Długość trwania kontraktów  /85

3.5.2. Czas trwania zastawów. Rozwiązanie kontraktu przez wykupienie lub cesję /89

4. Geograficzne rozmieszczenie dóbr będących w obrocie /91

4.1. Kontrakty z lat 1626-1705 (bez umów dożywoci) i ich rozmieszczenie geograficzne /92

4.2. Kontrakty z lat 1652-1705 (bez umów dożywoci). Proporcje pomiędzy typami kontraktów /93

Podsumowanie /94

Rozdział III. Wielkość obrotu i ceny ziemi /97

1. Wprowadzenie /97

2. Wielkość obrotu w latach 1652-1705. Ceny nominalne /102

2.1. Ocena wartości informacji źródłowych /102

2.1.1. Proporcje pomiędzy typami kontraktów /102

2.1.2. Struktura obrotów (1652-1705) w cenach nominalnych /103

2.1.3. Liczba informacji o cenach w poszczególnych typach kontraktów /104

3. Wielkość obrotu  /109

3.1. Wielkość obrotu w latach 1652-1705. Ceny nominalne. Rozkład w latach: średnie wieloletnie /110

3.2. Wielkość obrotu w latach 1652-1705 według przeliczenia na wartość kruszcu (srebra) i zboża (korce owsa)  /114

3.3. Wielkość obrotu w poszczególnych parafiach /117

3.4. Wielkość obrotu przypadająca na jedną miejscowość /119

4. Ceny ziemi /124

5. Poziom zadłużenia. Próba oszacowania zjawiska .129

Podsumowanie /131

Rozdział IV. Zbywający i nabywający. Grupowe i indywidualne osiągnięcia uczestników transakcji /133

1. Uczestnicy kontraktów. Liczba i wewnętrzne zróżnicowanie grupy /133

1.1. Problemy związane z identyfikacją osób /134

1.2. Liczba uczestników transakcji /134

2. Uczestnicy transakcji - przynależność do warstw stanu szlacheckiego /137

3. Uczestnictwo przedstawicieli poszczególnych warstw szlacheckich w kontraktach /141

4. Bilans strat i zysków uczestników handlu ziemią /142

4.1. Donacje /143

4.2. Zastawy /146

5. Zmiany w strukturze własności ziemi /149

5.1. Struktura własności. Zjawisko i sposób rekonstrukcji /150

5.2. Stan podziałów własności około 1662 roku /152

5.3. Stan podziałów własności około 1700 roku /154

6. Najaktywniejsi uczestnicy rynku /165

Bibliografia /175

A. Źródła rękopiśmienne /175

B. Źródła drukowane /180

C. Materiały kartograficzne /183

D. Opracowania /184

Aneksy /207

Wykaz skrótów /207

Dokumentacja źródłowa dotycząca miejscowości będących przedmiotem obrotu /209

Warunki donacji. Rekonstrukcja cen /241

Mapy  /249

Dendrogram hierarchicznej analizy skupień /259

Tabele /216

Summary /283