Czosnów, Palmiry, Kazuń 1939

Autor: Andrzej Wesołowski

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 82

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Pomysł napisania tej książki narodził się podczas spotkań historycznych na temat wydarzeń 1939 r. w Czosnowie i jego okolicach, które autor odbył w Gminnej Bibliotece Publicznej w latach 2020–2021 na zaproszenie wójta gminy pana Antoniego Krężlewicza. Inspiracją do jej napisania było, z jednej strony duże zainteresowanie uczestników przeszłością swojej Małej Ojczyzny, z drugiej zaś – zachęta ze strony organizatorów, dyrektor biblioteki pani Anny Maliszewskiej i pana Leszka Gizińskiego, od dawna zbierającego przekazy mieszkańców o latach wojny i okupacji, aby pozostał po tych spotkaniach ślad w formie publikacji.

Czynię to z tym większą przyjemnością, że ten okres historii Czosnowa jak najbardziej zasługuje na przypomnienie i utrwalenie. Nie jest bowiem przesadą twierdzenie, iż mało jest gmin w naszym kraju, takich jak gmina Czosnów, które odegrały tak znaczącą rolę w dziejach wojny 1939 r. Stało się to za sprawą jej położenia na przedpolu Twierdzy Modlin i na skraju Puszczy Kampinoskiej, w miejscu niezwykle ważnym dla utrzymania komunikacji Modlina ze stolicą.

Południowa część obecnej gminy granicząca z puszczą (Kiścinne, Wiersze, Aleksandrów, Brzozówka, Janówek) była terenem kilkudniowych zaciętych walk między Niemcami i resztkami cofających się znad Bzury jednostek dwóch polskich armii – „Poznań” i „Pomorze” zbierających się w rejonie składnicy amunicji w Palmirach, aby maszerować dalej na Warszawę. Po zajęciu Palmir przez Niemców próby ich odzyskania przez załogę przedmościa kazuńskiego doprowadziły do dramatycznych i niezwykle krwawych walk w rejonie Czosnowa, Kaliszek, Dobrzynia czy Adamówka.

Końcowy etap to walki obronne w rejonie Cybulic, Bielan i Dębiny, ważny, aczkolwiek mniej znany fragment epopei Twierdzy Modlin.
W książce staramy się przypomnieć najważniejsze z tych dramatycznych, a zarazem heroicznych wydarzeń, ilustrując opis fragmentami zachowanych dokumentów, wspomnień uczestników, żołnierzy i mieszkańców. Warto podkreślić, że pochodzą one nie tylko ze zbiorów krajowych, gdyż znaczna część wykorzystanych materiałów znajduje się w archiwach zagranicznych (w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie oraz amerykańskich, niemieckich i rosyjskich placówkach archiwalnych), przez to są one trudno dostępne, a w wielu wypadkach zupełnie nieznane. To samo dotyczy zdjęć, z których część jest publikowana po raz pierwszy.

(Wstęp)

Spis treści:

Słowo wstępne  /3

Wstęp  /5

Twierdza Modlin w 1939 r.  /6

Kazuń i Palmiry  /13

Niemcy pod Czosnowem  /21

• Wypad na Łomnę w nocy z 18 na 19 IX 1939 r. według dziennika kpt. Teodora Białobrzeskiego  /34

Walki w Puszczy Kampinowskiej  /37

Obrona przedmościa kazuńskiego  /41

Na cyplu między Wisłą i Narwią  /53

• Z dziennika dowódcy pododcinka "Cybulice Małe"  /59

Próby odzyskania Palmir  /61

Krawa noc pod Kaliszkami z 23 na 24 IX 1939 r.  /61

Opieka nad rannymii aprowizacja  /65

Ostatnie dni obrony Czosnowa  /67

• Z zapisków dowódcy odcinka Czosnów 20 - 28 IX 1939 r.  /72

Kapitulacja  /76