Człowiek i śmierć

Autor: Philippe Aries

Rok wydania: 2011

Liczba stron: 612

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

 

Dziś nad śmiercią zapadło milczenie. Konstatacja tego faktu skłoniła Philippe’a Arièsa (1914-1984) do napisania swego opus magnum. Aries, jeden z najwybitniejszych historyków francuskich w XX wieku, autor m.in. słynnej Historii dzieciństwa (Paris 1960; wyd. pol. Warszawa 2010), opisuje w swojej monografii (1977) stosunek człowieka do śmierci w ciągu ostatniego tysiąclecia. Wraz z rosnącą prywatyzacją i indywidualizacją ludzkiego życia śmierć przestaje być czymś “wspólnym”, bliskim, z czym społeczeństwo obcuje w zażyły sposób, i staje się sprawą osobistą. Współczesny człowiek odrzuca samoistność zła, a wraz z tym ratunek przed nim w postaci “dobrej śmierci”. Wiara w zło była niezbędna do oswojenia kresu życia, który teraz nabiera “dzikiego” charakteru: jest przerażającą, irracjonalną wyrwą. Powrót śmierci do “stanu dzikości” sprawia, że dzisiejszy człowiek usiłuje ją przemilczeć. Tę ewolucję Aries wykazuje na podstawie fascynującego (jak zwykle w jego książkach) materiału historycznego z poszczególnych epok. Śmierć, choć tak dojmująca egzystencjalnie, stanowi w jego ujęciu pewien konstrukt społeczny. Badanie jej losów pomogłoby może dzisiejszemu człowiekowi na nowo się z nią “oswoić”.

(opis wydawcy)

Spis treści: 

Słowo wstępne /13

KSIĘGA I. Czas leżących posągów nagrobnych

CZĘŚĆ I. Umrzemy wszyscy

1. Śmierć oswojona  /19

Wiedząc, że śmierć nadchodzi  /19

Mars repentina  /24

Wyjątkowa śmierć świętego  /26

Chory w łóżku: obrzędy towarzyszące śmierci  /27

Publiczny charakter śmierci  /32

Przeżytki: Anglia wieku XX  /33

Rosja w XIX-XX wieku  /34

Umarli śpią /36

W ogrodzie, wśród kwiatów  /38

Zgoda na nieuniknione  /40

Śmierć oswojona  /42

2. Ad sanctos; apud ecclesiam  /43

Opieka świętego  /43

Przedmieście cmentarne  /47

Cmentarz: "łono Kościoła"  /53

Grób przeklęty  /56

Prawo: nie wilno chować zmarłych w kościele. Praktyka: kościół jest cmentarzem  /59

Dziedziniec i kostnica  /64

Groby zbiorowe  /69

Ossuaria  /73

Wielki cmentarz pod gołym niebem  /74

Azyl i miejsce zamieszkania. Główny plac i miejsce publiczne  /75

Kościół przejmuje rolę świętego. Jaki kościół?  /84

Gdzie w kościele?  /90

Kto w kościele? Kto na cmentarzu? Przykład z Tuluzy  /95

Przykład z Anglii  /101

CZĘŚĆ II. Własna śmierć

3. Ostatnia godzina. Pamięć o życiu  /107

Eschatologia - wskaźnik sposobu myślenia  /107

Powtórne przyjście  /108

Sąd u kresu czasów. Księga życia /111

Sąd u kresu życia  /117

Tematy makabryczne  /120

Wpływ kaznodziejstwa misjonarzy czy wysokiej śmiertelności?  /133

Namiętne przywiązanie do życia /138

Avaritia i martwa natura. Kolekcjoner /142

Klęska i śmierć  /146

4. Ubezpieczenia na życie pozagrobowe  /149

Archaiczne obrzędy: rozgrzeszenie, przesadna żałoba, usuwanie zwłok  /149

Modlitwa za zmarłych  /155

Stara liturgia: odczytywanie imion  /156

Strach przed potępieniem. Czyściec i oczekiwanie  /159

Msza rzymska: msza żałobna  /162

Intencje modlitewne  /163

Klasztorna uczuciowość: skarbiec Kościoła  /165

Nowe obrzędy późnego średniowiecza: rola duchowieństwa  /168

Nowy orszak pogrzebowy: procesja duchownych i ubogich  /171

Zwłoki w trumnie i na katafalku  /175

Msze żałobne  /179

Nabożeństwo w kościele w dniu pogrzebu  /182

Nabożeństwa żałoben w dniach po pogrzebie  /185

Fundacje dobroczynne. Ich publiczny charakter  /188

Bractwa  /190

Ubezpieczenie na tym i tamtym świecie. Znaczenie testamentu. Redystrybucja mienia  /195

Bogactwo i śmierć. Użytkowanie dóbr  /200

Spisanie testamentu sprawą sumienia, aktem o charakterze osobistym  /202

Testament, rodzaj literacki  /204

Znowu śmierć oswojona  /207

5. Leżące posągi, ornaci i dusze  /209

Grób staje się anonimowy  /209

Przejście od sarkofagu do trumny. Chowanie ubogich "bez skrzyni"  /212

Pamięć o człowieku, miejsce dla ciała  /213

Wyjątek: święci i wielcy ludzie  /215

Dwie formy życia po śmierci: na ziemi i w niebie  /219

Stan rzeczy pod koniec wieku X  /221

Powrót napisu nagrobnego  /222

Najpierw stwierdzenie tożsamości i modlitwa  /223

Wezwanie do przechodnia  /224

Długa opowieść biograficzna ku czci zmarłego o jego cnotach heroicznych i moralnych  /227

Uczucia rodzinne  /235

Typologia grobów zależnie od formy. Grób z epitafium  /238

Grób pionowy i ścienny. Wielki monument  /239

Grób poziomy tuż przy ziemi /242

W imaginacyjnym muzeum grobów: leżący posąg nagrobny  /244

Zmarły przedstawiony jako leżący posąg nagrobny  /247

Wędrówka duszy  /251

Połączenie postaci leżącej i oranta: groby dwupoziomowe  /254

Orant /257

Powrót wizerunku. Maska pośmiertna. Pomnik nagrobny  /262

Eschatologiczne znaczenie posągu leżącego i oranta  /267

Na cmentarzu: krzyże na grobach  /269

Cmentarz w Marville  /275

Groby fundacyjne: tablice  /277

Groby dusz  /282

Wota  /287

Kaplice i grobowce rodzinne  /289

Czego nas uczy muzeum imaginacyjne? /293

KSIĘGA II. Śmierć zdziczała

CZĘŚĆ III. Śmierć długa i bliska

6. Odpływ  /299

Dyskretna zmiana  /299

Dewaluacja horae mortis  /300

Nowe sztuki umierania: żyć z myślą o śmierci  /302

Popularne praktyki pobożne dobrej śmierci /307

Skutki dewaluacji dobrej śmierci: śmierć nienaturalna, umiarkowanie, śmierć piękna i budująca  /309

Śmierć libertyna  /314

Śmierć w bezpiecznej odległości  /315

Spór pomiędzy katolikami a protestantami o cmentarze publiczne /316

Przenoszenie paryskich cmentarzy. Rozbudowa kościołów po soborze trydenckim  /319

Osłabienie więzi kościoła z cmentarzem  /321

7. Vanitas  /323

Pogrzeby i testamenty wyrażają dążenie do prostoty  /323

Bezosobowość żałoby  /325

Zachęta do melancholii: vanitas  /328

Śmierć w sercu rzeczy. Zanika avaritia  /332

Prostota grobów: groby królów i zwykłych ludzi  /333

Rehabilitacja cmentarza pod gołym niebem  /337

Pokusa nicości w literaturze  /341

Pokusa nicości w sztuce sepulkralnej  /344

Natura uspokajająca i przerażająca. Noc ziemi: lochy  /346

Let`s fall a supernumerary horror /347

Groby pozostawione naturze  /348

8. Zwłoki  /353

Dwaj lekarze: Zacchia i Garmann. Życie trupa  /353

Sekcja zwłok i balsamowanie  /360

Anatomia dla wszystkich  /364

Sekcje prywatne, porywanie trupów /366

Eros i Tantos w epoce baroku  /369

Nekrofilia wieku XVIII /373

Cmentarz mumii  /380

Mumia w domu  /384

Od trupa do życia: nowoczesny Prometeusz /387

Zderzenie człowieka z naturą według Sade`a  /389

Dwa słabe punkty w walce z naturą: miłość i śmierć  /391

9. Umarły-żywy  /395

Pozorna śmierć  /395

Lekarze w 1740 roku. Narastanie lęku  /396

Środki ostrożności nakazywane przez testatorów  /398

Ciąg dalsy w wieku XIX  /399

Druga połowa XIX wieku: uspokojenie i nieufność lekarzy  /401

Lekarze i śmierć  /402

Początek Wielkiej Trwogi przed śmiercią  /403

CZĘŚĆ IV. Twoja śmierć

10. Czas pięknych śmierci  /409

Narkotyczna słodycz /409

We Fracji: rodzina de La Ferronays  /411

Aleksandra de Gaix  /430

W Anglii: rodzina Bronte  /432

W Ameryce: listy imigrantów  /445

W Ameryce: książki pocieszenia  /448

Ku spirytyzmowi  /452

Bezcieleśni  /454

Klejnoty-pamiątki  /459

Dusze czyśćcowe /460

Czarownica Micheleta  /465

Zanikanie pobożnych klauzul w testamentach  /466

Rewolucja uczucia  /469

Odwrót zła. Koniec piekła  /470

11. Odwiedziny na cmentarzu  /473

Cmentarze w topografii  /473

Zły duch na cmentarzu  /474

Szkodliwy wpływ cmentarzy na stan zdrowotny ludności: lekarze i członkowie parlamentu - wiek XVIII  /476

Radykalizm członków parlamentu: niewykonane zarządzenie z 1763 roku  /481

Reakcje na zarządzenie parlamentu  /484

Przeniesienie cmentarzy poza miasto. Jakie cmentarze (1765-1776)?  /489

Zamknięcie cmentarza Niewiniątek  /492

Nowy styl pogrzebów  /494

Obojętność paryżan na los ich zmarłych  /495

Wzorce przyszłych cmentarzy  /497

Haniebna rzeczywistość cmentarzy: zmarli na śmietnisku /501

Konkurs Instytutu z roku 1801  /503

W stronę kultu zmarłych  /505

Umarli przemienieni w szkło  /510

Dekret z 23 prairiala roku XII (12 czerwca 1804)  /513

Prywatne groby w wieku XIX  /517

Odwiedzanie cmentarza  /521

Rural cementery. Cmentarz zabudowany  /528

Podobizny i sceny rodzajowe  /533

Paryż bez cmentarza?  /536

Przymierze pozytywistów z katolikami w obronie paryskich cmentarzy  /538

Pomniki dla zmarłych  /544

Cmentarz wiejski: Minot  /548

"U siebie"  /552

CZĘŚĆ V. Śmierć na opak

12. Śmierć na opak  /557

Gdzie kryje się śmierć  /557

Początek kłamstwa  /558

Początek medykalizacji  /561

Postępy kłamstwa  /563

Śmierć plugawa  /565

Przenosiny do szpitala  /567

Śmierć Melisandy /568

Ostatnie chwile pozostały jeszcze tradycyjne  /570

Bardzo dyskretny pogrzeb  /572

Nieprzyzwoitość żałoby  /575

Śmierć wyeliminowana  /576

Zwycięstwo medykalizacji  /580

Powracają ostrzeżenia. Apel do godności. Śmierć dzisiaj  /585

Geografia śmierci na opak  /592

Przypadek amerykański  /592

Zakończenie. Pięć wariacji na cztery tematy  /599