Chłopi południowej Małopolski wobec kryzysów żywnościowych od XVII do poł. XIX wieku

Autor: Piotr Miodunka

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 584 

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 15,0 cm x 23,5 cm

Nieurodzaje, braki żywności, wreszcie klęski głodu były zjawiskiem powszechnym w przednowoczesnej Europie, ale słabo zbadanym w przypadku ziem polskich. Dzięki wykorzystaniu wielu różnorodnych materiałów archiwalnych, w tym ksiąg metrykalnych, udało się ustalić, że dla południowej Małopolski nie tylko katastrofa roku 1847, będąca efektem zarazy ziemniaczanej, ale też klęski głodu z XVIII wieku skutkowały ogromną umieralnością i spadkiem urodzeń. Ich skutki demograficzne i gospodarcze były porównywalne co najmniej z epidemiami i bardziej dotkliwe niż zniszczenia wojenne. Paradoksem było, że to chłopi, czyli producenci żywności, byli jednocześnie głównymi poszkodowanymi, mimo podejmowanych prób zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego.

Recenzowana publikacja (…) jest (…) pierwszym, niezwykle cennym opracowaniem poświęconym kryzysom żywnościowym i klęskom głodu w południowej Małopolsce. Jej wartość podnosi bogata baza źródłowa i nowa interpretacja znanych już historykom źródeł jak metryka józefińska, opisania urbarialne, księgi metrykalne.
- Dr hab. Tomasz Kargol, prof. UJ

Nie tylko podjęta tematyka, ale też rozmach badawczy, mnogość postawionej problematyki, zaprezentowanie potencjału badawczego źródeł niekiedy jeszcze zapomnianych albo pomijanych z racji ich żmudnej obróbki (księgi metrykalne, supliki poddanych, inwentarze dóbr) składają się na konstatację, że dzieło Miodunki będzie wytyczać nowe tory badawcze w polskiej historiografii (…) Przydatność docenią przede wszystkim badacze dawnej gospodarki, demografowie historyczni, historycy społeczni, antropolodzy i socjologowie historyczni, ruch regionalistyczny i genealogiczny.
- Dr hab. Mateusz Wyżga, prof. UKEN

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wykaz skrótów  /7
WSTĘP  /9
1. Przedmiot i cel pracy  /9
1.1. Podstawowe pojęcia  /13
1.2. Terytorium  /19
1.3. Zakres chronologiczny  /22
2. Literatura  /23
2.1. Chłopi i ich gospodarstwo  /23
2.2. Demografia  /27
2.3. Kryzysy żywnościowe / klęski głodu  /28
3. Źródła  /34
4. Konstrukcja książki. Metoda badawcza  /46

CZĘŚĆ I. CHŁOPI  /53
1. Struktura chłopstwa w XVII–XVIII wieku /55
1.1. Podział ziemi między folwarki a gospodarstwa chłopskie  /55
1.2. Kmiecie  /59
1.3. Pozostałe grupy chłopów  /83
a. Zagrodnicy  /83
b. Chałupnicy  /84
c. Komornicy  /86
1.4. Ruchliwość społeczna  /89
2. Struktura chłopstwa w pierwszej połowie XIX wieku  /92
3. Obszar i rolnicze przychody gospodarstwa chłopskiego  /99
3.1. Rozmiar gospodarstw  /99
3.2. Przychód z gruntów  /106
3.3. Hodowla  /111
3.4. Sadownictwo  /113
4. Różnice między dobrami  /116
4.1. Gospodarstwo chłopskie a typ własności dóbr  /116
4.2. Geograficzne zróżnicowanie sytuacji chłopów /124
5. Chłopska rodzina i gospodarstwo domowe  /128
5.1. Rozmiar rodziny i gospodarstwa domowego  /128
5.2. Dziedziczenie i podział gospodarstwa  /135
6. Pozarolnicze źródła przychodu  /141
6.1. Chłopi a pieniądze  /141
6.2. Chłopi a rzemiosło  /143
6.3. Tkactwo wiejskie /148
6.4. Inne sposoby zarobkowania /153
7. Chłopska konsumpcja  /155
7.1. W XVII–XVIII wieku  /155
7.2. W pierwszej połowie XIX wieku  /160

CZĘŚĆ II. ZBIORY  /167
1. Produkcja zbożowa w XVII–XVIII wieku  /169
1.1. Wielkość produkcji  /169
1.2. Plony  /174
2. Produkcja roślinna w pierwszej połowie XIX wieku  /180
3. Różnice regionalne  /188
4. Produkcja folwarku a produkcja chłopska  /192
5. Metody chłopskiej uprawy  /195
6. Struktura upraw chłopskich  /204
7. Wprowadzenie ziemniaków i wielkość produkcji w pierwszej połowie XIX wieku  /219

CZĘŚĆ III. KRYZYSY ŻYWNOŚCIOWE  /235
1. Zaludnienie południowej Małopolski  /237
2. Kryzysy umieralności, demograficzne skutki wojen i zaraz  /249
3. Klimat i ekstrema pogodowe, klęski żywiołowe  /261
4. Fluktuacje zbiorów i plonów  /281
4.1. Okres zbożowy  /281
4.2. Okres zbożowo-ziemniaczany  /291
5. Ruch cen  /298
5.1. Ceny krakowskie  /300
5.2. Ceny lokalne i lokalne rynki zbożowe, kierunki handlu zbożem  /311
6. Chronologia i skala kryzysów żywnościowych w XVII–XVIII wieku  /324
6.1. Wykrywanie kryzysów w księgach metrykalnych  /324
6.2. Kryzysy do końca XVII wieku  /331
6.3. Klęski głodowe pierwszej połowy XVIII wieku  /348
a. Studium mechanizmu powstawania klęski głodu: przypadek parafii Jazowsko  /354
b. Skala klęski roku 1737  /356
6.4. Kryzysy po roku 1737  /358
a. Kryzysy żywnościowe w Małopolsce przedrozbiorowej – synteza  /361
7. Kryzysy żywnościowe w pierwszej połowie XIX wieku  /364
7.1. Do roku 1846  /364
7.2. Kryzys lat 1846–1855  /371
8. Klęski głodu w oczach chłopów  /380
9. Przebieg klęsk głodu  /382
10. Geografia kryzysów żywnościowych  /392

CZĘŚĆ IV. CHŁOPI WOBEC KRYZYSÓW  /395
1. Podatność i odporność na kryzysy żywnościowe  /397
2. Demograficzne skutki głodu – umieralność  /403
2.1. Kto umierał  /403
2.2. Skutki długofalowe  /408
3. Demograficzne skutki głodu – śluby i urodzenia  /410
3.1. Wpływ na śluby  /410
3.2. Wpływ na urodzenia  /414
3.3. Urodzenia nieślubne  /422
4. Migracje  /431
5. Skutki społeczne i gospodarcze  /435
5.1. Studium przypadku: ekonomia niepołomicka w pierwszej połowie XVIII wieku  /437
5.2. Pustki  /442
5.3. Zmiany wewnętrznej struktury chłopstwa  /450
5.4. Pozostałe konsekwencje  /453
6. Pomoc instytucji lokalnych  /456
7. Reakcja instytucji ponadlokalnych  /467
8. Inne skutki klęsk głodowych  /477
8.1. Zwiększenie kontroli nad poddanymi  /477
8.2. Wpływ na koniunkturę zbożową  /479
8.3. Wpływ na modernizację rolnictwa  /482
8.4. Głód a bunty chłopskie  /484
8.5. Głód a sytuacja polityczna  /486

ZAKOŃCZENIE  /489
Aneksy  /495
Summary  /515
Bibliografia  /519
Spis tabel  /551
Spis wykresów  /556
Spis ilustracji  /561
Indeks geograficzny  /563
Indeks nazwisk  /573