Bunty i niepokoje w miastach wczesnego Bizancjum (IV wiek n.e.)

Autor: Paweł Filipczak

Rok wydania: 2009

Liczba stron: 236

Okładka: miękka

Format: 17,0 cm x 24,5 cm

Seria: Byzantina Lodziensia XII

Starożytni intelektualiści powiadali, że miasta przypominają ludzi. Posiadają bowiem korpus - w postaci ulic i budowli - oraz duszę, tworzoną przez mieszkańców. Miasta mogą cierpieć, tak jak organizm ludzki toczony chorobami. Retor Libaniusz (314 - ok. 393 n.e.) wymienił nawet przypadłości trapiące antyczne poleis: zamieszki i rozruchy, gniewne zachowanie mieszkańców oraz wszelkie działania niezgodne z obowiązującym prawem. Libaniusz był Grekiem i patrzył na świat "po grecku". Dla Greka zaś państwo-miasto stanowiło nie tylko naturalną przestrzeń życiową, ale także podstawową jednostkę polityczną i społeczną, w pełni autonomiczną, z której mieszkaniec-obywatel pozostawał związany do końca życia. Miasto z którego pochodził, stanowiło jego prawdziwą ojczyznę.
(Ze wstępu)

Spis treści: 

Wstęp /9

Rozdział I. Władze miejskie i państwowe na straży porządku publicznego

1. Wstęp /21

2. Kompetencje oraz możliwości samorządu miejskiego w zakresie bezpieczeństwa publicznego /22

3. Kompetencje oraz uprawnienia urzędników państwowej administracji prowincjonalnej w zakresie bezpieczeństwa publicznego /31

A. Kuratorzy (curatores) i obrońcy (defensores) /31
B. Namiestnicy prowincji (proconsules, consulares, correctores, praesides) /33
C. Prefekt Egiptu (Praefectus Aegypti) oraz Prefekt Augustalis (Praefectus Augustalis) /35
D. Wikariusze diecezji (vices agens praefectiorum lub inaczej vicarii) /36
E. Prefekt pretorium (praefectus pretorio) /37
F. Agentes in rebus /38

4. Władze Konstantynopola: prokunsul (proconsul) oraz prefekt miasta (praefectus urbi) /38

5. Wojsko jako narzędzie do tłumienia rozruchów /43

6. Wnioski /47

Rozdział II. Bunty, rozruchy i niepokoje wywołane kłopotami aprowizacyjnymi oraz opodatkowaniem - przykład Antiochii nad Orontesem

1. Problemy aprowizacji miast oraz podstawowe wiadomości na temat obciążeń podatkowych w IV w. n.e. /51

2. Znaczenie Antiochii na Wschodzie w IV w. n.e. /56

3. Udokumentowanie źródłowe rozruchów antiocheńskich /59

4. Protesty w hipodromie (ok. 313 r.) /61

5. Niepokoje w Syrii z powodu głodu (ok. 331-334 r. n.e.) /63

6. Kryzys aprowizacyjny i bunt z 354 r. /66

7. Protesty przeciwko Julianowi (362/363 r.) /75

8. Niepokoje wywołane kłopotami aprowizacyjnymi (383-385) /79

9. "Powstanie przeciwko posągom" (387 r.) /81

A. Nadzwyczajne opodatkowanie (superindictio), jako bezpośrednia przyczyna powstania /81
B. Czy do wybuchu powstania doprowadziły problemy lokalne? /84
C. Czy powstanie wywołała klaka teatralna? /88
D. Polityczny charakter buntu - atak na budynki rządowe oraz przestępstwo obrazy majestatu cesarskiego (crimen leasae maiestatis) /90
E. Reakcja władz lokalnych /92
F. Reakcja cesarza. Procesy przed sądem komisarzy cesarskich /95

10. Wnioski /101

Rozdział III. Rozruchy wywołane kontrowersją ariańską, rywalizacją chrześcijaństwa z pogaństwem oraz pogarszającą się sytuacją Żydów

1. Rozruchy i niepokoje wywołane kontrowersją ariańską /107

A. Rozruchy w Antiochii (ok. 328-330 r.) /112
B. Niepokoje w Tyrze (335 r.) /116
C. Zamieszki w Konstantynopolu (ok. 335 r.) /117
D. Niepokoje i bunty w Aleksandrii (337-338 r.) /118
E. Represje przeciw Atanazemu i jego stronnikom (18 III-15 IV 339 r.) /120
F. Niepokoje i rozruchy w Konstantynopolu (337-344) /123
G. Rozruchy związane z trzecim wygnaniem Atanazego (8 II 356-24 II 357) /128
H. Zamieszki i bunty związane z piątym wygnaniem Atanazego (maj 365-styczeń 366 r.) /132
I. Spory i bunty związane z wyborem Demofila i Ewagriusza na biskupstwo Konstantynopola (ok. 369-370 r.) /133
J. Atak na kościół świętego Teonasa i represje wobec nicejczyków w Aleksandrii (373 r.) /134
K. Zamieszki w Konstantynopolu (379 r.) /136
L. Zamieszki związane z antyariańską polityką Teodozjusza Wielkiego (381-383 i 388) /137

2. Konflikty chrześcijańsko-pogańskie /138

A. Atak pogan aleksandryjskich na Wielki Kościół w Cezarejonie (356 r.) /140
B. Rozruchy w Aleksandrii (357-358 i 360-361 r.) /141
C. Wystąpienia pogan w Gazie i Aretuzie (361 r.) /146
D. Bunt pogan w Aleksandrii (391 r.) /148

3. Napięcia w stosunkach z Żydami (391 r.) /154

A. Czy w Jerozolimie ok. 325 roku wybuchł bunt Żydów? /158
B. Bunt Żydów w miastach Palestyny (351-353 r.) /162

4. Wnioski /166

Rozdział IV. Bunt w Tesalonice (390 r.). Przykład konfliktu wywołanego emocjami sportowymi 

1. Wstęp /169

2. Topografia i znaczenie Tesaloniki /173

3. Charakterystyka źródeł /176

4. Przyczyny buntu /179

A. Sprawa woźnicy cyrkowego /179
B. Zakwaterowanie wojska /183
C. Różnice kulturowe i religijne między Gotami a Rzymianami i Grekami /186

5. Przebieg powstania /187

A. Sprawcy buntu /187
B. Etapy buntu /189
C. Problem obecności lub nieobecności cesarza w Tesalonice, w 390 r. - datacja buntu /190

6. Reakcja cesarza /193

A. Okoliczności wydania rozkazu o użyciu wojska /193
B. Interwencja wojska oraz jej skutki /197

7. Wnioski /204

Zakończenie /207
1. Klasyfikacja /207
2. Częstotliwość /210
3. Reakcja władz /212
4. Sprawcy /215
5. "Anatomia buntu" (wybuch, etapy, zasięg czasowy i przestrzenny) /216

Bibliografia /219

Summary /231