Browar w Górze Ropczyckiej w latach 1875 – 1921 op.tw. Propinacja, dzierżawy, karczmy

Autor: Sławomir Dryja

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 188  

Okładka: twarda

Format: 17,5 cm x 24,5 cm

Dzieje niewielkiego browaru folwarcznego w Górze Ropczyckiej stały się punktem wyjścia dla swoistego studium przypadku ilustrującego przemiany zachodzące w przemyśle galicyjskim. W pierwszej połowie XIX wieku przedsiębiorstwa o charakterze fabrycznym były nieliczne i w większości kontynuowały działalność rozpoczętą przed okresem zaborów. Zakłady przetwórcze związane z sektorem rolnym nie miały jeszcze charakteru przemysłowego. Decydujący wpływ na ożywienie gospodarcze miały reformyagrarne, w szczególności uwłaszczenie chłopów w 1848 roku, a także wprowadzenie wolności przemysłowej. W okresie autonomicznym kwestia uprzemysłowienia Galicji stała się przedmiotem ożywionej dyskusji, aczkolwiek liczba publikacji poświęconych potrzebie unowocześnienia browarnictwa jest nad wyraz skromna. W porównaniu z dyskusją o gorzelnictwie, browarnictwo pozostawało niemal niewidoczne. Ujęte w gorset stosunków propinacyjnych na długie lata zastygło w formie będącej odbiciem dawnominionej epoki. Uchwalona w 1875 roku ustawa o zniesieniu propinacji utrwaliła jedynie prawo wyszynku, pozostające w rękach właścicieli dóbrziemskich. Problem ten często bagatelizowano, twierdząc, że pozostawione prawa nie miały istotnego wpływu na rozwój przemysłu piwowarskiego. W rzeczywistości aż do końca 1910 roku, kiedy to wygasły ostatnie prawapropinacyjne, rozwój piwowarstwa skutecznie skrępowano. Zniesienie propinacji, które należy liczyć od początku 1911 roku, oznaczało kres działalności wielu browarów folwarcznych. Ostatecznym ciosem był wybuch wojny, zaś konsekwencje tego stanu rzeczy boleśnie odczuwano przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego. Opis funkcjonowania browaru powiązano z ówczesnymi realiami, na które składał się skomplikowany system dzierżaw, stosunków propinacyjnych i wyszynku w karczmach. Tworzył on zadziwiający mikroświat zamknięty w granicach dóbr ziemskich,dla których tworzył podstawy ekonomicznej egzystencji – choć momentami zadziwiająco sprawny, to jednak skazany na zagładę. 

(opis wydawcy)

Spis treści:

Rozdział I. Dzieje dóbr  /7

Rozdział II. Propinacja galicyjska /15

Rozdział III. Karczmy i propinacja w dobrach sędziszowskich  /33

Karczmy  /33

Propinacja  /48

Rozdział IV. Browar do 1875 roku  /59

Rozdział V. Browar w okresie dzierżawy przez Bolesława Klugera (1875-1895)  /69

Browar i jego wyposażenie techniczne  /71

Warunki kontraktów dzierżawczych  /80

Projekt modernizacji browaru  /82

Opłacalność dzierżawy browaru  /84

Zakończenie współpracy  /86

Rozdział VI. Browar w dzierżawie spółki Natan Low, Baruch Low i Aron Seiden (1896-1903)  /93

Dzierżawcy i propinatorzy. Rodzina Lowów z Sędziszowa /94

Pierwsze lata w rękach spółki  /98

Projekt modernizacji browaru opracowany przez Franciszka Stylińskiego  /105

Niespodziewane zakończenie współpracy  /108

Rozdział VII. Browar w dzierżawie Izraela Ehrlicha (1903-1910)  /109

Modernizacje planowane około 1919 roku  /110

Wielkość produkcji w latach 1908-1913  /112

Rozdział VIII. Po wygaśnięciu propinacji. Browar w rękach Meiera Lowa (1911-1920)  /117

Zniszczenia wojenne w 1914 roku  /119

Funkcjonowanie browaru w czasie Wielkiej Wojny  /122

Sytuacja browarnictwa w byłej Galicji w pierwszych miesiącach po odzyskaniu niepodległości  /125

Rozwiązanie umowy dzierżawnej /129

Rozdział IX. Powojenne losy browaru  /131

Podsumowanie  /137

Aneks /141

Spis rycin  /161

Spis tabel  /163

Bibliografia  /165

Streszczenie  /177

Summary  /181

Indeks osobowy  /185