Awanturnik i koneser sztuki. Tomasza Czapskiego żywot i sprawy

Autor: Mikołaj Tomaszewski

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 361

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Przedmiotem prezentowanych studiów są losy Tomasza Czapskiego (1711-1784), który należał do grona najwybitniejszych osobistości swoich czasów. [...] Czapski wydawał się bowiem osobowością nietuzinkową i nieprzeciętną. Współcześniu mu uważali go przede wszystkim za aroganta, a przy tym pieniacza i awanturnika. Dla lepszego zrozumienia tych słów zacytuję Franciszka Karpińskiego, który pisał o nim: "tak był okrutny, że tych których nie lubił albo winnymi sobie osądził w beczkę nabitą brantlami sadzał i takie beczki, dla swej rozrywki, przed sobą toczyć kazał". Notabene przywołany autor odpowiedzialnością za słabą kondycję Rzeczpospolitej obarczał takich ludzi jak Czapski, a zaliczył do tej grupy także Hieronima Floriana Radziwiłła (szwagra Tomasza) i Mikołaja Bazylego Potockiego. Również później krążyła o nim zła opinia, a umocnił ją poniekąd w polskiej historiografii m.in. Janusz Tazbir, który opisując Czapskiego i jego ekonoma Mateusza Jeżewskiego, wspomniał: "chłeptali obaj krew ludzką jak smoki". Nie zmienia to faktu, że biografia właśnie takich osób może być szczególnie interesująca dla historyka. Oczywiście podejmując się przedstawienia życiorysu takiej postaci, nie należy ulegać powiastkom, by nie zacierać prawdy historycznej na rzecz plotek czy legend.

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wykaz skrótów  /7

Wstęp  /9

Rozdział I. Czapscy herbu Leliwa w czasach nowożytnych

1. Dzieje Czapskich do drugiej połowy XVII wieku  /21

2. Czapscy w kręgach elit Prus Królewskich oraz działalność Piotra Jana Czapskiego  /28

2.1. Funkcje polityczne /29

2.2. Majątek  /36

2.3. Ród magnacki  /43

2.4. Zewnętrzne oznaki prestiżu  /46

2.5. Edukacja  /52

2.6. Ordery i stopnie wojskowe /57

Rozdział II. Młodość, pierwsze doświadczenia polityczne i Grand Tour Tomasza Czapskiego

1. Okres młodości i w obozie Stanisława Leszczyńskiego (wydarzenia do 1734 roku)  /61

2. Okres królewiecki, pobyt we Francji i powrót do kraju  /74

3. Małżeństwo z Marią Czapską  /100

Rozdział III. Majątek Tomasza Czapskiego

1. Dobra dziedziczne  /106

2. Starostwo knyszyńskie  /109

3. Starostwa w Prusach Królewskich  /119

4. Stan finansów i długi  /129

Rozdział IV. Konflikt Tomasza Czapskiego z Janem Klemensem Branickim. Okoliczności - przebieg - skutki

1. Przyczyny sporu  /137

2. Problemy mieszkańców starostwa knyszyńskiego i okolic z Tomaszem Czapskim  /143

3. Między sądami a trybunałami  /155

4. Paweł Tadeusz Czapski i jego rola w sporze o starostwo knyszyńskie  /168

5. Sukcesja Stanisława Małachowskiego oraz spor z Izabelą Branicką  /177

Rozdział V. Zatargi w Prusach Królewskich i rodzinne kłótnie

1. Konflikt Tomasza Czapskiego z Gdańskiem  /187

2. Spór o Gołębiewo i inne dobra  /200

Rozdział VI. Rezydencje, zbiory artystyczne oraz księgozbiór Tomasza Czapskiego  

1. Rezydencje  /211

1.1. Pałac Czapskich w Warszawie  /212

1.2. Pałac w Dobrzyniewie i siedziba starościńska w Knyszynie  /221

1.3. Gdańskie rezydencje  /229

1.4. Dworki w Nowej Wsi i Mełnie oraz siedziby starościńskie w Prusach Królewskich  /239

2. Zbiory artystyczne i księgozbiór  /242

Rozdział VII. Tomasz Czapski - wygląd, osobowość i życie codzienne

1. Wygląd zewnętrzny  /266

2. Osobowość - próba charakterystyki  /270

Zakończenie  /291

Aneks I  /295

Aneks II  /299

Bibliografia  /303

Spis tabel  /331

Spis ilustracji  /333

Indeks osób  /335

Summary  /345

Zusammenfassung  /353

Ilustracje  /363

Kujawskie dziedzictwo  /15

Pod opieką matki Salomei  /45

Pierwsze lata rządów i próba siły na Pomorzu Wschodnim  /61

W obliczu rządów czeskich  /79

Zastaw ziemi michałowskiej i wojna ze stryjem Siemowitem Dobrzyńskim  /88

Niewola. Księstwo inowrocławskie bez Leszka  /111

Powrót na Kujawy  /128

Książę na Inowrocławiu  /141

Abdykacja  /153

Śmierć /159

Zakończenie  /161

Wykaz skrótów  /166

Bibliografia  /167

Indeks /178