Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty

Arthur Greiser – modelowy funkcjonariusz narodowosocjalistycznej partii, kierownik polityczny (gauleiter) tzw. Kraju Warty i namiestnik państwa (Reichsstatthalter) w części okupowanej Polski włączonej do Rzeszy. Jego kariera rozpoczęła się od wstąpienia do NSDAP – jak sam powiedział – dla ”chleba i pracy”. Przeszedł wszystkie szczeble awansu aż do kręgu zaufanych Hitlera, wykazując własną inicjatywę w realizacji zbrodniczego planu likwidacji wszystkiego, co świadczyło o polskości ziemi, którą miał zniemczyć.

Autorzy książki szczegółowo omawiają etapy rozpoczętej w Gdańsku karier oraz kształtowanie się osobowości nazistowskiego władcy odpowiedzialnego za ludobójstwo dokonane na Polakach i Żydach. Przedstawiają dowody zbrodni oraz złożone zagadnienia historyczne i prawne.

Proces Greisera był pierwszym, jaki został przeprowadzony przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w 1946 roku. Prekursorko określono w nim zasady odpowiedzialności karnej ludobójcy, który własnoręcznie nikogo nie uśmiercił. Przed Trybunałem oskarżony nie przyznał się do winy i twierdził, że nie wiedział o zarzucanych mu zbrodniach, za dokonanie których – wywodził – odpowiedzialni byli tylko Hitler i Himmler. W uczciwym procesie ważną rolę odegrał prokurator – doktor Mieczysław Siewierski, profesor Uniwersytetu Łódzkiego.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Przedmowa (Jan Kulesza) /11

Wprowadzenie do części A i B (Dieter Schenk/Witold Kulesza)  /23

CZĘŚĆ A. ARTHUR GREISER I KRAJ WARTY  /29

I. Arthur Greiser. Zastępca gauleitera i przewodniczący senatu w Gdańsku  /31

1. Życiorys   /31

2. Przyjaciel i wróg w Wolnym Mieście Gdańsku   /39

2.1. Relacje pomiędzy Greiserem a gauleiterem Albertem Forsterem   /39

2.2. Greiser a gdańscy komisarze Ligi Narodów  /44

2.3. Polityczne sitwy przeciwko Forsterowi  /47

3. Koniec demokracji parlamentarnej  /49

3.1. Prześladowanie polskiej mniejszości i rozbicie opozycji  /49

3.2. Przewodniczący senatu i jego odpowiedzialność za los Żydów gdańskich  /53

4. Pozorne sprzeczności w osobowości Greisera  /60

5. Dygresja

I. Kuzyn Greisera Harry Siegmund alias dr von Pusch  /62

II. Arthur Greiser, gauleiter i namiestnik Rzeszy w Kraju Warty /67

1. Początki przemocy  /67

1.1. Napaść zbrojna  /67 

1.2. Grupa Operacyjna VI  /69

1.3. Człowiek Himmlera w Poznaniu  /73

1.4. „Przysłał mnie tutaj führer…”   /82

1.5. Ustanowienie administracji w nowym okręgu Rzeszy  /85

1.6. Dowódca wojskowy w Poznaniu /90

1.7. Szef administracji cywilnej  /91

1.8. Przypadek komisarycznego starosty powiatu Ottona von Hirschfelda   /95

2. Ludobójstwo polskiej inteligencji   /96

2.1. „Akcja Inteligencja”   /96

2.2. Raport generała Waltera Petzela   /100

2.3. Deportacja do obozu koncentracyjnego Mauthausen na rozkaz Greisera  /101

2.4. Sprawiedliwy wśród narodów   /102

3. Przyjaciel z Berlina: Joseph Goebbels   /103

4. „Oczyszczanie i zabezpieczanie” nowych terenów  /109

4.1. Bezprawne wywłaszczanie Polaków   /109

4.2. Deportacja Polaków i Żydów do Generalnego Gubernatorstwa  /114

4.3. „Wstyd być Niemcem”   /117

4.4. Wysiedlenia, przesiedlenia, osiedlenia   /119

5. Niemcy i Polacy – Polacy i Niemcy   /125

5.1. Polak w oczach Greisera  /126

5.2. „Wytyczne postępowania wobec Polaków”   /129

5.3. Ograniczenia dnia codziennego  /131 

5.4. O „obowiązku pozdrawiania”   /134

5.5. „Prawo do chłosty”   /137

5.6. Nauczanie języka niemieckiego przez wkuwanie słówek, zakaz mówienia poprawnego gramatycznie   /138

5.7. LTI: Lingua Tertii Imperii (Victor Klemperer)  /140

6. Polityka narodowościowa I  /141

6.1. Zawieranie małżeństw i porody jako środek polityki narodowościowej  /141

6.2. Polityczny sposób postrzegania ludności  /144

6.3. O „charakterze Polaków” /145

7. Wychowanie młodzieży na poddanych   /145

7.1. „Memoriał” Heinricha Himmlera   /145

7.2. „Polskie dzieci należy celowo utrzymywać w ciemnocie” (Greiser)   /145

8. Polityka narodowościowa II   /148

8.1. Podniesiona głowa Polaków  /148

8.2. O „położeniu” Polaków   /149

9. „Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”   /152

9.1. Pojęcia   /152

9.2. Getto „Litzmannstadt”  /154

9.3. Obóz zagłady Chełmno  /165

9.4. „Akcja specjalne traktowanie zakończona”   /169

10. Germanizacja  /170

10.1. Rabunek polskich dzieci  /171

10.2. Dzieci z Lidic   /174

11. Rasizm I   /176

„Instrukcja” – do przypięcia do kenkarty  /176

12. Polityka wyzysku  /178

12.1. „Polak w pracy”  /178

12.2. Niedożywienie i odmowa opieki medycznej  /180

12.3. „Użyteczny Polak”  /181

12.4. „Powiernik Rzeszy do spraw pracy”   /182

12.5. „Surowo, ale sprawiedliwie”  /184

12.6. Zatrudnianie polskich więźniów   /186

12.7. Niewolnicy pracujący dla starej Rzeszy  /187

12.8. Profity koncernów  /190

13. Profesjonalizm zbrodni   /195

13.1. Specjalny kodeks karny dla Polaków   /196

13.2. Pełnomocnictwa Greisera przy wyrokach śmierci  /198

13.3. Wyroki śmierci wydawane przez sądy specjalne  /199

13.4. „Księgi zwłok”  /201

13.5. Zasada nierówności wobec prawa  /205

13.6. Skazani na śmierć: 35 000 chorych na gruźlicę  /205

13.7. Proces: brak   /207

14. Walka z Kościołem katolickim jako doktryna państwowa  /208

14.1. „Świadoma i zamierzona praca oczyszczająca” w Kraju Warty /208

14.2. Ludobójstwo polskich księży   /214

15. Wspólnicy i współsprawcy ludobójstwa  /215

15.1. „Selbstschutz”  /215

15.2. Policja ochronna (Schutzpolizei)  /220

15.3. Żandarmeria  /222

16. Polski ruch oporu w Kraju Warty /225

16.1. Walka narodu o samostanowienie /225

16.2. Zamach na kolei  /226

16.3. „Środki prewencji policyjnej”  /228

16.4. Wydarzenia  /230

17. „Niemiecka folkslista”  /235

17.1. „Niemiecka folkslista” we wzorcowym okręgu Kraju Warty  /236

17.2. Z dziennika Josepha Goebbelsa  /239

18. Rasizm II   /241

„Memoriał” Okręgowego Urzędu Edukacji  /241

19. „Moi towarzysze partyjni”  /243

19.1. Przemówienie noworoczne 1943/1944  /243

19.2. Wypadek na polowaniu  /245

20. Korupcja  /247

20.1. Życie w luksusie  /247

20.2. Zamek Hitlera w Poznaniu  /252

20.3. Posiadłość wiejska Greisera „Mariensee”  /255

21. Próby ratowania tego, czego uratować się nie da (1944)  /257

21.1. Zakaz urlopów  /258

21.2. Przemówienie Greisera w Inowrocławiu w dniu 10 czerwca 1944  /258

21.3. „Kwestie narodowe w działaniach antykryzysowych”  /262

22. Bilans masowego mordercy  /265

23. Koniec „rasy panów”  /267

23.1. Porażka komisarza obrony Rzeszy  /267

23.2. Z dziennika Josepha Goebbelsa  /273

23.3. Ucieczka i aresztowanie: Albert Forster  /276

23.4. Hans Frank, dziennik i Dama z gronostajem  /277

24. Klęska Kraju Warty z wojskowego punktu widzenia  /279

25. Słowo końcowe Jana Kershawa  /284

III. Próba udowodnienia niewinności  /285

1. Fragment listu Greisera z więzienia do żony Marii z 15 czerwca 1946  /285

2. Odpis listu Greisera z więzienia do żony Marii z 30 czerwca 1946  /287

3. Mowa końcowa Greisera wygłoszona w dniu 5 lipca 1946 /288

IV. Uwagi na temat Arthura Greisera, Alberta Forstera i Hansa Franka /311

1. Gudrun Voß (Amnesty International): Sprzeciw wobec kary śmierci  /312

2. Christine Lambert-Schenk: „Światowe żydostwo” i teorie spiskowe  /315

3. Eugenia Kocwa: Albert Forster jako oskarżony  /318

4. Julius Hoppenrath: Apologetyczna analiza procesu  /321

5. Hans Frank: Odwołanie zeznań  /324

6. Niklas Frank: Czy pamiętasz?  /325

V. Ściganie współsprawców przestępstw, podżegaczy i pomocników /327

1. Dygresja II

Landsberg. War Criminal Prison No 1 /327

2. Wspólnicy Greisera – podlegający karze i często bezkarni  /334

2.1. Główni sprawcy jako przestępcy przeciwko ludzkości  /334

2.2. Kierownictwo okręgu  /345

2.3. Namiestnikostwo Rzeszy (i Poznański Uniwersytet Rzeszy) /347

2.4. Prezesi rejencji i kolejne władze /352

2.5. SS, SD i gestapo (z Grupą Operacyjną VI)  /356

2.6. Getto „Litzmannstadt” i obóz zagłady Chełmno  /363

2.7. Sądownictwo   /371

2.8. Policja, żandarmeria, Selbstschutz  /372

2.9. Wolne Miasto Gdańsk i okręg administracyjny Gdańsk-Prusy Zachodnie  /374

Załączniki  /381

1. Fragmenty wyroku /381

2. Prośba o ułaskawienie /387

Bibliografia  /389

CZĘŚĆ B. PROCES ARTHURA GREISERA PRZED NAJWYŻSZYM TRYBUNAŁEM NARODOWYM W POZNANIU (21 CZERWCA – 9 LIPCA 1946 R.)  /399

1. Uwagi wstępne  /401

1.1. Cel pracy /401

1.2. Władca „państwa środków działania” /402

1.3. Warthegau – państwo działające /404

2. Stan prawny  /413

2.1. Prawo międzynarodowe i krajowe  /413

2.2. Międzynarodowe prawo karne a zakaz retroakcji /418

3. Arthur Greiser wydany Polsce /421

3.1. Aresztowanie  /421

3.2. Wiara gauleitera w zakończenie wojny /422

3.3. Pierwsze zeznania  /424

3.4. Procedura przekazania aresztowanego /425

4. Greiser ponownie w Polsce /426

4.1. W areszcie w Warszawie  /426

4.2. W areszcie w Poznaniu  / 429

5. Proces przed NTN  /430

5.1. Czas i miejsce  /430

5.2. Przemówienie prezesa NTN  /431

5.3. Mowy wstępne oskarżycieli  /432

5.4. Akt oskarżenia  /434

5.5. Kwalifikacja prawna czynów zarzucanych oskarżonemu /438

6. Oskarżony nie przyznaje się do zarzucanych mu czynów /439

6.1. Wstępna deklaracja Greisera  / 439

6.2. Autoprezentacja oskarżonego w toku procesu  /441

6.3. Rządy Greisera i jego odpowiedzialność w świetle opinii biegłych   /446

6.4. Oskarżony kwestionuje opinie biegłych  /453

6.5. Władza Greisera w świetle zeznań jego zastępcy  /455

7. Postępowanie dowodowe, zeznania świadków – obozy   /456

7.1. Fort VII w Poznaniu  /456

7.2. Oskarżony o Forcie VII   /458

7.3. Obóz dla Żydów w Poznaniu  /459

7.4. Radogoszcz w Łodzi i gestapo   /461

7.5. Polacy po odbyciu kary więzienia /462

8. Getto w Łodzi i obóz zagłady w Chełmnie  /463

8.1. Getto w Łodzi  /463

8.2. Obóz zagłady w Chełmnie  /466

8.3. Dowodzenie wiedzy oskarżonego o zbrodniach  /467

9. Walka z Kościołem katolickim  /472

9.1. Zeznania świadków  /472

9.2. Wystąpienia prokuratorów  /474

9.3. Zburzenie pomnika Chrystusa Króla  /475

9.4. Greiser karzący niemieckich katolików  /476

10. Wysiedlenia z Warthegau  /477

10.1. Wysiedlenia z Poznania  /477

10.2. Wysiedlenia z Łodzi  /479

11. Niemczenie polskich dzieci  /480

11.1. Oskarżenie i relacje ofiar /480

11.2. Obrona Greisera  /481

12. Sądy doraźne  /483

12.1. Sądy doraźne w państwie środków działania  /483

12.2. Sądy doraźne w działaniu  /485

12.3. Wprowadzenie sądów doraźnych przez Greisera /488

12.4. Wykonywanie decyzji sądów doraźnych  /490

12.5. Sądy doraźne gauleitera Greisera /492

12.6. Historycy o sądach doraźnych Greisera  /494

12.7. Egzekucja w Sieradzu  /496

12.8. Obrona Greisera  /498

12.9. Egzekucja w Tuchorzy  /501

12.10. Greiser nieświadomy zbrodni w Warthegau  /502

13. Sądy specjalne nieobjęte aktem oskarżenia  /503

13.1. Greiser a sądy specjalne  /503

13.2. Sąd specjalny w Łodzi  /506

13.3. Greiser i jego prawo ułaskawiania skazanych przez sądy specjalne  /508

13.4. Wyroki śmierci zatwierdzone przez Greisera  /510

13.5. Sprawozdania Greisera o karaniu Polaków  /515

14. Masowa egzekucja w Zgierzu  /516

14.1. Greiser nie przyznaje się do wiedzy o egzekucji  /516

14.2. Dowód wiedzy Greisera o egzekucji   /518

15. Greiser nie przyznaje się do zarządzania publicznych egzekucji  /519

15.1. Egzekucja za pomoc jeńcowi rosyjskiemu   /519

15.2. Wyroki zatwierdzane przez Greisera wykonane publicznie  /522

16. Wyższy Sąd Krajowy w Poznaniu  /523

16.1. Namiestnik Greiser a Oberlandesgericht in Posen  /523

16.2. Bezprawne skazania Polaków za przygotowanie do zdrady stanu  /524

17. Greiser korzystający z prawa łaski   /526

17.1. Zapewnienia o korzystaniu z prawa ułaskawiania skazanych na karę śmierci  /526

17.2. Greiser ułaskawiający /527

18. Sprawa Gdańska  /528

18.1. Zarzut oskarżenia  /528

18.2. Odpowiedź Greisera  /530

19. Finalny akord postępowania dowodowego /532

20. Mowy końcowe oskarżycieli  /533

20.1. Mowa prokuratora Mieczysława Siewierskiego /533

20.2. Mowa prokuratora Jerzego Sawickiego /538

21. Mowy końcowe obrońców  /543

21.1. Mowa obrońcy dr. Stanisława Hejmowskiego /543

21.2. Mowa obrońcy dr. Jana Kręglewskiego  /547

22. Ostatnie słowo oskarżonego  /551

22.1. Czy gauleiter zostałby osądzony w Niemczech?  /551

22.2. Greiser – proces jako niesprawiedliwość historii?  /555

23. Wyrok  /563

23.1. Sentencja i uzasadnienie   /563

23.2. Obrona oskarżonego Greisera – ocena racji  /570

24. Po wyroku  /573

Bibliografia  /577

Tablice poglądowe  /583

Polska pod niemiecką „administracją cywilną” w marcu roku 1940  /583

Podział administracyjny w Kraju Warty   /584

Struktura administracji niemieckiej w Kraju Warty 30 września 1941  /585

Indeks osobowy  /587