Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego

Autor: Jarosław Jarzewicz

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 448

Oprawa: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Historia Sztuki nr 43

Publikacja jest próbą zarysowania w miarę wielostronnego obrazu średniowiecznej architektury Pomorza Zachodniego, jej głównych nurtów i problemów. Choć obszar ten obfituje w dzieła architektury średniowiecznej – niejednokrotnie wybitnej jakości i skali – brak było dotychczas syntetycznego opracowania na ten temat. Zakres chronologiczny obejmuje okres od pojawienia się architektury murowanej na przełomie XII i XIII w. do początku XVI w. Omawiany tutaj obszar  rysuje się jako swoisty region artystyczny o charakterystycznych odrębnościach, jednak z drugiej strony jest on częścią wielkiego regionu nadbałtyckiego. Krajobraz kulturowy tego terytorium zachował w znacznym stopniu do dziś cechy ukształtowane w średniowieczu: miasta o regularnej siatce ulic, zwykle niewielkie, z dominującą bryłą kościoła w centrum, rozrzucone są wśród rozległych pól, lasów i jezior. W poszczególnych częściach książki przedstawiony został historyczny i topograficzny kontekst, uwarunkowania techniczne i materiałowe, rozwój typów przestrzennych i przemiany stylowe. W architekturze odzwierciedlały się przemiany społeczne – od stosunkowo później chrystianizacji, przez burzliwy rozwój w XIII wieku, konsolidację w XIV wieku, szczyt rozwoju na przełomie XIV i XV wieku, po schyłek w początku XVI wieku. Szczególną uwagę poświęcono analizie i interpretacji dzieł najwybitniejszych, wyznaczających kierunki rozwoju lub najbardziej reprezentatywnych, gdyż wśród setek powstałych w tym czasie budowli znajdują się niewątpliwe arcydzieła – z katedrą w Kamieniu Pomorskim, opactwem w Kołbaczu, kościołami farnymi Stargardu i Szczecina na czele. Ich znaczenie wykracza daleko poza kontekst regionalny, są one pomnikami architektury w skali europejskiej.

Spis treści:

1. Wstęp  /11

2. Wprowadzenie - uwarunkowania historyczne  /18

3. Historia i stan badań  /23

4. Początki murowanej architektury pomorskiej pomiędzy romanizmem a gotykiem. Pierwsze wielkie dzieła  /27

4.1. Katedra w Kamieniu Pomorskim  /27

4.2. Kościół Cystersów w Kołbaczu  /39

5. Stylistyczne i typologiczne fazy rozwoju architektury pomorskiej  /52

6. Granit a cegła, czyli kwestia techniki i materiału  /56

7. Architektura zakonna  /73

7.1. Architektura cystersów  /73

7.2. Architektura zakonów żebraczych  /83

8. Wczesne ceglane kościoły farne: oryginalne rozwiązania nowych zadań  /105

8.1. Fara w Gorzowie Wielkopolskim  /105

8.2. Fara w Strzelcach Krajeńskich  /120

9. Miejskie kościoły halowe z jednonawowym wydłużonym chórem  /129

10. Bazyliki Pomorza Środkowego  /174

11. Centralne kaplice Pomorza Środkowego  /197

12. Początek późnego gotyku - kościół św. Jakuba w Szczecinie  /202

13. Kościół Mariacki w Stargardzie - punkt kulminacyjny gotyckiej architektury na Pomorzu Zachodnim  /212

14. Architektura "brunsbergowska" - styl indywidualny czy styl epoki i regionu?  /237

15. Oddziaływanie wzorca kościoła Mariackiego w Stargardzie  /241

15.1. Kościół św. Jana w Stargardzie  /241

15.2. Kościół Mariacki w Chojnie  /247

15.3. Motywy stargardzkie jako "cytaty" architektoniczne  /252

16. Kościoły wiejskie  /256

17. Architektura świecka  /274

17.1. Zamki  /247

17.2. Fortyfikacje miejskie  /295

17.3. Ratusze  /308

18. Schyłek epoki i schyłek budownictwa sakralnego: fary w Karlinie i Łobzie  /319

KATALOG  /325

Białogard, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny  /325

Bierzwnik, dawne opactwo Cystersów  /328

Chociwel, kościół farny Najświętszej Panny Marii  /332

Chojna, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny  /334

Chojna, ratusz  /336

Chojna, kościół Augustianów-Eremitów p.w.św. Trójcy (obecnie parafialny)  /338

Chojna, obwarowania miejskie /340

Choszczno, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny  /341

Chwarszczany, kaplica Templariuszy (obecnie kościół filialny św. Stanisława Kostki)  /343

Darłowo, kościół parafialny p.w. Panny Marii (obecnie Matki Boskiej Częstochowskiej)  /345

Darłowo, Zamek Książęcy  /347

Darłowo, kapica cmentarna (obecnie kościół parafialny) p.w.św. Gertrudy  /349

Dobiegniew, kościół parafialny p.w. św. Chrystusa Króla (pierwotnie wezwanie nieznane - prawdopodobnie Najświętszej Panny Marii)  /350

Drawsko Pomorskie, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny  /352

Gorzów Wielkopolski, kościół parafialny (obecnie katedra) Najświętszej Marii Panny  /354

Gryfice, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny  /356

Gryfino, kościół parafialny św. Mikołaja (obecnie Najświętszej Marii Panny)  /358

Kamień Pomorski, katedra Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela /360

Kamień Pomorski, ratusz  /363

Kołbacz, dawne opactwo Cystersów p.w. Najświętszej Marii Panny  /365

Kołobrzeg, kolegiata (obecnie kościół parafialny) Najświętszej Marii Panny  /370

Koszalin, kościół farny (obecnie katedra) Najświętszej Marii Panny  /373

Moryń, kościół parafialny św. Ducha (pierwotne wezwanie nieznane)  /375

Myślibórz, kolegiata (obecnie kościół parafialny) p.w. św. Piotra i Pawła  /377

Ośno Lubuskie, kościół parafialny p.w. św. Jakuba  /381

Pyrzyce, kościół parafialny Panny Marii (od początku IV wieku p.w. św. Maurycego, obecnie Wniebowzięcia Panny Marii)  /385

Sławno, kościół parafialny p.w Panny Marii i św. Jana Chrzciciela  /386

Sławno, obwarowania miejskie  /388

Słupsk, kościół parafialny p.w Najświętszej  Panny Marii  /389

Stargard, kościół farny Najświętszej  Panny Marii  /391

Stargard, kościół parafialny św. Jana Chrzciciela (pierwotnie kościół Joannitów)  /396

Stargard, miejskie budowle obronne  /398

Strzelce Krajeńskie, kościół parafialny Najświętszej Marii Panny  /400

Swobnica, Zamek Joannitów  /402

Szczecin, kościół farny (obecnie katedra) św. Jakuba  /403

Szczecin, kościół parafialny św. św. Piotra i Pawła  /405

Szczecin, kościół św. Jana Chrzciciela (dawniej kościół Franciszkanów)  /407

Szczecin, Zamek Książęcy Gryfitów  /409

Szczecin, ratusz  /410

Świdwin, kościół parafialny p.w. Najświętszej  Panny Marii  /412

Świdwin, Zamek Krzyżaków, następnie Zamek Joannitów  /414

Trzebiatów, kościół parafialny p.w. Najświętszej  Panny Marii  /415

Wolin, kościół parafialny p.w. św. Mikołaja  /417

Bibliografia  /419

Spis ilustracji  /433

Indeks miejscowości  /439

Summary (Medieval Architecture of Western Pomerania)  /445