Aktywność społeczno-gospodarcza ziemian guberni płockiej w latach 1865-1914

Autorka: Bogumiła Umińska

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 576

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

"Wraz z upadkiem Rzeczpospolitej następuje rozpad kolejnych wielkich dóbr familijnych. Wiele gospodarstw szlachty zagrodowej, deklasującej się i emigrującej do miast przejmowali zamożniejsi dziedzice. Następował systematyczny wzrost majątków średnich i większych, wielowioskowych.

W I połowie XIX w. dość znaczna ilość dużych, wielowioskowych majątków pojawia się na Ziemi Dobrzyńskiej, wchodzącej od 1837 r., a potem także 1866, w skład guberni płockiej. W 1825 r. było tu ok.120 właścicieli, którzy posiadali co najmniej jedną wieś (...)

Majątki ziemskie ulegały rozdrobnieniu. W 1846 r. według danych W. Grabskiego na terenie Królestwa znajdowało się 23.609 oddzielnych własności. Z nich najwięcej tj. 10.251 stanowiło drobne posiadłości, liczące od 15 mórg do 3 włók. Natomiast najmniej liczne były latyfundia, obejmujące ponad 500 włók (8.400 ha). Było ich wówczas 113, w tym dóbr ponad 100o włókowych (16.800 ha) tylko 23".

(fragmenty z rozdz. Struktura własnościowa majątków ziemskich na przełomie XIX i XX wieku)

Spis treści:

Wstęp  /9

Rozdział I. Gubernia płocka w latach 1864-1914  /29

1. Podziały administracyjne  /29

2. Władze guberni, funkcjonowanie administracji  /33

3. Układ komunikacyjny  /46

4. Struktura demograficzna i społeczno-zawodowa /51

a) Rolnictwo  /57

b) Przemysł /61

c) Rzemiosło  /71

d) Handel  /74

5. Oświata  /80

Rozdział II. Struktura własnościowa majątków ziemskich na przełomie XIX i XX wieku  /93

1. Własność ziemska w połowie XIX stulecia  /93

a) Z historii osadnictwa większej własności ziemskiej na Mazowszu Północnym  /93

b) Majątki guberni płockiej w połowie XIX wieku  /100

2. Ukazy uwłaszczeniowe 1864 r. i ich następstwa  /109

a) Zakres carskich ukazów uwłaszczeniowych i przegląd ich wdrażania w odniesieniu do majątków ziemskich  /110

b) Odszkodowania z tytyłu uwłaszczenia  /120

c) Podatki  /123

d) Serwituty - ich wpływ na strukturę własności włościańskiej i ziemiańskiej  /126

3. Pozostałe formy parcelacji - ich przyczyny i wpływ na zmianę struktury majątków ziemskich  /132

Rozdział III. Charakterystyka gospodarowania folwarków ziemskich na przełomie XIX i XX wieku  /153

1. Struktura rolniczego użytkowania ziemi w guberni płockiej  /153

2. Produkcja roślinna  /156

a) w pierwszych latach po uwłaszczeniu do początku kryzysu agrarnego (1867-ok. 1882)  /156

b) w okresie kryzysu rolnego (ok.1884-1895) /171

c) w okresie względnie pomyślnej koniunktury rolnej (1895-1914)  /176

3. Melioracje  /184

4. Wkład ziemian w rozwój przemysłu rolno-spożywczego  /187

5. Hodowla zwierząt  /195

a) Owczarstwo  /196

b) Hodowla koni  /200

c) Bydło i trzoda chlewna  /205

6. Wpływ emigracji na funkcjonowanie majątków ziemskich  /209

a) Emigracja do Stanów Zjednoczonych Ameryki  /214

b) Emigracja do Brazylii /219

c) Wychodźstwo sezonowe do Prus  /223

Rozdział IV. Organizacje bankowe polem aktywności ekonomiczno-gospodarczej ziemian  /229

1. W Towarzystwie Kredytowym Ziemskim  /229

a) Geneza, ogólne założenia i struktura TKZ  /229

b) W Dyrekcji Szczegółowej TKZ w Płocku  /235

c) W Dyrekcji Głównej i Komitecie TKZ w Warszawie  /247

d) Ziemianie jako delegaci taksowi  /252

2. W Towarzystwach Wzajemnego Kredytu i Towarzystwach Drobnego Kredytu - protoplastach polskich banków spółdzielczych  /255

Rozdział V. Aktywność ziemian w zakresie modernizacji rolnictwa  /273

1. W ziemiańskich organizacjach rolniczych przez 1900 r.  /273

2. W generalnym Towarzystwie Rolniczym Płockim (TRP) 1901-1907  /277

a) Powstanie i rozwój TRP  /277

b) Działalność ziemian w poszczególnych Delegacjach TRP  /289

c) Działania społeczno-oświatowe gubernialnego Towarzystwa Rolniczego Płockiego  /302

d) Towarzystwa ubezpieczeniowe przez TRP  /309

e) Współpraca TRP z innymi instytucjami  /311

3. W terenowych organizacjach rolniczych  (1907-1914)  /314

a) W Okręgowym Towarzystwie Rolniczym w Płocku (OTRP)  /314

b) W Okręgowym Towarzystwie Rolniczym w Ciechanowie (OTRC)  /325

c) W Okręgowym Towarzystwie Rolniczym Ziemi Dobrzyńskiej (OTRZD)  /346

4. Ziemianie guberni płockiej w Centralnym Towarzystwie Rolniczym (CTR)  /359

5. Doświadczalnictwo rolnicze jako nowa wówczas naukowo-badawcza forma podnoszenia poziomu gospodarstw rolnych  /379

Zakończenie  /399

Aneksy  /411

Wykaz najczęściej stosowanych skrótów  /456

Bibliografia  /457

Spis tabel  /476

Indeks nazwisk  /479

Indeks miejscowości  /509

Powiaty guberni płockiej wg Atlasu geograficznego ilustrowanego Królestwa Polskiego J.M. Bazewicza  /537

Z ziemiańskiego albumu  /545