Afera teozofów. Siatka wywiadowcza mjr. Andrzeja Czaykowskiego (1949–1951)

Publikacja w ramach Centralnego Projektu Badawczego IPN: „Podziemie niepodległościowe 1944–1956 i ofiary represji zamordowane za działalność na rzecz niepodległego państwa polskiego”.

Struktura wywiadowcza mjr. Andrzeja Rudolfa Czaykowskiego ps. Garda była jedną z największych powojennych sieci szpiegowskich wywiadu emigracyjnego, które rozbił komunistyczny aparat bezpieczeństwa. Kluczową rolę w zaangażowaniu Czaykowskiego w misję wywiadowczą na terenie kraju odegrał ówczesny minister obrony narodowej, a zarazem szef spraw wewnętrznych w emigracyjnym rządzie Tadeusza Tomaszewskiego gen. Roman Odzierzyński. „Garda” rozpoczął swoją misję dnia 29 lipca 1949 r. wraz z nielegalnym przybyciem do kraju na pokładzie samolotu rejsowego z Londynu. Wkrótce po przylocie do Polski zorganizował coraz bardziej rozrastającą się siatkę współpracowników i informatorów.

Czaykowski swoją działalność wywiadowczą oparł głównie na członkach Polskiego Towarzystwa Teozoficznego, w tym na swojej najbliższej rodzinie – teozofkach, które w czasach okupacji działały w organizacjach Polskiego Państwa Podziemnego. Założone w 1921 r. Polskie Towarzystwo Teozoficzne było oficjalną filią międzynarodowej organizacji –Towarzystwa Teozoficznego, utworzonego w 1875 r. z inicjatywy charyzmatycznej i kontrowersyjnej rosyjskiej szlachcianki Heleny Pietrowny Bławatskiej.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp /11

I. Polski wywiad emigracyjny  /29

Wywiad polski w czasie II wojny światowej  /29

Powojenna działalność wywiadu polskiego na emigracji  /40

Powojenne siatki wywiadowcze na kraj  /58

II. Andrzej Czaykowski "Garda" i przygotowania do jego misji w Polsce /85

Służba w Wojsku Polskim i czasy okupacji  /85

Służba w Oddziale VI oraz w Armii Krajowej  /96

Działalność Czaykowskiego po wojnie  /125

Roman Odzierzyński i jego rola w misji Czaykowskiego  /130

Przygotowania do misji  /142

III. Polskie Towarzystwo Teozoficzne /153

Teozofia i pierwsza odsłona działalności Polskiego Towarzystwa Teozoficznego (1905–1913)  /153

Początki Polskiego Towarzystwa Teozoficznego w niepodległej Polsce  /164

Michał Tokarzewski-Karaszewicz i rozwój ekspozytur Polskiego Towarzystwa Teozoficznego  /171

Polscy teozofowie, ich idee oraz działalność w czasie okupacji i w pierwszych latach po wojnie  /197

IV. Misja Czaykowskiego w kraju  /221

Przybycie do kraju i pierwsze kontakty z teozofami  /221

Konspiracyjne lokum oraz kontakt z „centralą” w Londynie  /235

Sposoby łączności z Londynem  /250

V. Informatorzy i agenci Czaykowskiego  /265

Nina Andrycz i próby nawiązania kontaktu z przedstawicielami władzy  /270

Halina i Walerian Żelaźniewiczowie  /295

Feliks Gwiżdż  /301

Wacław Olechowski i sprawa radiostacji   /309

Próby pozyskania agentury przez Czaykowskiego: Elżbieta Zawacka „Zo” oraz Romuald i Adelajda Najsarkowie  /317

VI. Pułkownik Ludwik Zych /341

Służba Ludwika Zycha w wojsku  /341

Działalność Ludwika Zycha w PTT i siatce Czaykowskiego  /351

Kontakty Zycha z Czaykowskim  379/

Próby nawiązania kontaktu z PRL-owskim dyplomatą  /384

VII. Raporty mjr. Czaykowskiego /393

Raport nr 13  /400

Raport nr 14  /445

List z „centrali” i ocena materiałów Czaykowskiego   /452

VIII. Rozpracowanie siatki i aresztowania /461

„Resort” morskiego ośrodka wywiadowczego  /461

Jan Miler, czyli agent „Robert”  /474

Sprawa kryptonim „Koral”  /481

Dalsza działalność Jana Milera  /496

IX. Śledztwo przeciwko teozofom i procesy sądowe /503

Teozofia i Polskie Towarzystwo Teozoficzne w optyce Urzędu Bezpieczeństwa  /503

Przebieg przesłuchań Czaykowskiego i jego najbliższych współpracowników w raportach agentury celnej   /539

Aresztowania informatorów oraz osób powiązanych z siatką Czaykowskiego  /552

Procesy sądowe Czaykowskiego i jego współpracowników  /566

Zakończenie  /593

Summary  /603

Aneks  /607

Teozofia i Towarzystwo Teozoficzne   /607

Główne założenia teozofii i początki Towarzystwa Teozoficznego  /607

Towarzystwo Teozoficzne pod przewodnictwem Annie Besant   /628

Wpływ i oddziaływanie teozofii na ideologie polityczne i ruchy religijne /638

Wiadomość gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza do teozofek w kraju z 5 stycznia 1947 r. /645

Druga część raportu nr 13 mjr. Andrzeja Czaykowskiego przesłanego do „centrali” w Londynie  /651

Wykaz skrótów /669

Bibliografia  /675

Indeks osób  /707