14 Wielkopolska Dywizja Piechoty. Bitwa nad Bzurą w dokumentach i wspomnieniach tom 1

Praca zbiorowa

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 798

Okładka: miękka

Format: 17,0 x 24,0 cm

Spis treści:   Indeks

Tom, który rozpoczyna cykl wydawniczy „Bitwa nad Bzurą 1939 w dokumentach i wspomnieniach”, poświęcony jest 14 Poznańskiej Dywizji Piechoty. W latach II Rzeczypospolitej kontynuowała ona tradycje bojowe 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich z okresu Powstania Wielkopolskiego1, odsieczy Lwowa oraz walk na Froncie Litewsko-Białoruskim w 1919 r.

Prezentowana publikacja zawiera wspomnienia i relacje żołnierzy 14 Poznańskiej Dywizji Piechoty z kampanii wrześniowej 1939 r. Materiały prezentowane w wydawnictwie pochodzą zasadniczo z dwóch źródeł: z zasobu Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie oraz Centralnej Biblioteki Wojskowej w Warszawie. W pierwszym z nich przechowywane są relacje zebrane głównie w latach 1939–1940 we Francji oraz tuż po zakończeniu wojny w 1945 r. od uwolnionych z niewoli niemieckiej oficerów jednostek 14 DP, służących w tym czasie w jednostkach II Korpusu lub przebywających na terenie okupowanych Niemiec. Natomiast materiały znajdujące się w zbiorach CBW, w kolekcjach gen. bryg. Zygmunta Zawadzkiego i płk. Apoloniusza Zawilskiego, obejmują relacje i wspomnienia powstałe w okresie późniejszym, głównie jednak w latach pięćdziesiątych, sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. w związku z przygotowywanymi przez wspomnianych oficerów publikacjami na temat września 1939 r. Wykorzystano również materiały znajdujące się w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie (obecnie Wojskowe Biuro Historyczne).

Większość, poza fragmentami relacji pochodzącymi ze zbioru Dni klęski, dni chwały. Wspomnienia Wielkopolan z Września 1939, nie była wcześniej publikowana.
Ważnym źródłem do dziejów walk wrześniowych 14 Dywizji Piechoty jest kilkadziesiąt szkiców i oleat wykonanych przez oficerów jednostek dywizji w czasie pobytu w oflagach. Ich komplety zachowały się zarówno w zasobie IPMS, jak również w CAW. Przygotowaniem ich do edycji zajął się mgr Tadeusz Zawadzki. On również, opierając się na mapkach i oleatach znajdujących w oryginałach, wykonał szkice do poszczególnych relacji, z wykorzystaniem jako podkładu kartograficznego map Wojskowego Instytutu Geograficznego z okresu międzywojennego. Jako zasadę przyjęto reprodukowanie wyłącznie szkiców wykonanych w okresie wojny.

Spis treści:

Od redakcji  /5

Lista osób, które wsparły wydanie książki  /15

Wstęp  /17

Wykaz skrótów  /34

OPRACOWANIA  /37

Hugon Zieliński - 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty. Zarys kroniki działań w 1939 r.   /37

Jan Dynowski - Działania 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty w kampanii 1939 r.  /71

DOWÓDZTWO DYWIZJI  /103

1. Płk. Mieczyszław Łukoski, dowódca piechoty dywizyjnej 14 DP. Zarys kroniki 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty w kampanii roku 1939 /103

  2. Kpt. Michał Dudziak, oficer sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej 14 DP. Fragment listu do Zygmunta Zawadzkiego   /117 

3. Płk Zygmunt Karasiński, dowódca artylerii dywizyjnej 14 DP. Relacja  /118 

4. Ppłk dypl. Jan Kobylański, szef sztabu 14 DP. Działania 14 DP  /125 

5. Por. dypl. Zygmunt Zawadzki, oficer operacyjny 14 DP. Przebieg działań 14 DPw wojnie polsko-niemieckiej 1939 r.   /130 

6. Por. dypl. Zygmunt Zawadzki, oficer operacyjny 14 DP. Pamiętnik. Część I. Kampania wrześniowa 1939 r./144 

7. Por. Ignacy Antoni Siciński, oficer służby wywiadowczej artylerii dywizyjnej 14 D P. Relacja   /165

8. Kpt. Stanisław Magnuski, pomocnik oficera informacyjnego sztabu 14 DP. Relacja z polskiej kampanii wrześniowej   /168

9. Kpt. Stanisław Magnuski, pomocnik oficera informacyjnego sztabu 14 DP. Relacja o wydarzeniach dn. 16–17 września 1939 r.  /168 

10. Kpt. dypl. Janusz Kodrębski, kwatermistrz 14 DP. Sprawozdanie zdziałań 14 Dywizji Piechoty w kampanii wrześniowej 1939 r.  /170

11. Mjr Ignacy Mreła, dowódca łączności 14 D P. Sprawozdanie zkampanii wrześniowej 1939 r./176

12. Por. Zbigniew Słuszkiewicz, dowódca 14 plutonu radio 14 DP. Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939 r.   /179

13. Ppor. rez. Jerzy Modzelewski, oficer dyspozycyjny szefa taborów 14 DP. Relacja z przebiegu kampanii wrześniowej 1939 r.   /179

 PODODDZIAŁY ROZPOZNAWCZE  /183 

14. Por. Stanisław Skibniewski, dowódca 71 samodzielnej kompanii czołgów rozpoznawczych. Relacja spisana przez Zygmunta Zawadzkiego w Warszawie podczas koleżeńskiego zjazdu z okazji 50-lecia szkół podchorążych /183 

15. Plut. Władysław Krotoszak, podoficer broni, a następnie zastępca dowódcy I plutonu 71kompanii kolarzy 14 DP. Wniosek o nadanie odznaczenia bojowego za udział w walkach wrzesień 1939  /185 

16. Podkomisarz Adam Olasik, komendant komisariatu granicznego Policji Państwowej w Zbąszyniu. Relacja dotycząca wydarzeń w Zbąszyniu 1 IX 1939 r. pt. Spotkanie z Wehrmachtem oddziałówosłonowych na odcinku Zbąszynia, pow. Nowy Tomyśl, województwo poznańskie, w dniu 1 września 1939 r.   /186 

55 POZNAŃSKI PUŁK PIECHOTY / 191

17. Płk Władysław Wiecierzyński, dowódca 55 pp55 Poznański Pułk Piechoty i jego działania we wrześniu 1939 r.   /191

18. Por. Włodzimierz Słojewski, dowódca plutonu pionierów i pgaz 55pp. Relacja z kampanii wrześniowej 1939 r.   /234 

19. Ppor. rez. Krzysztof Morawski, dowódca kompanii gospodarczej 55 pp. Bitwa kutnowska (ze wspomnień uczestnika)  /238

20. Ppor. rez. Antoni Jaśkiewicz, oficer gospodarczy I batalionu 55pp. Relacja z kampanii wrześniowej 1939 r.  /243 

21. Ppor. rez. Władysław Konwiński, dowódca plutonu 2 kompanii strzeleckiej 55 pp. Relacja z kampanii wrześniowej 1939 r.  /248

22. Ppor. rez. Hieronim Zapłata, dowódca plutonu 4 kompanii strzeleckiej 55 pp. Sprawozdanie zkampanii wrześniowej 1939 r.   /250 

23. Ppor. Cyryl Pstrąg-Bieleński, dowódca I plutonu 6 kompanii strzeleckiej 55 pp, a następnie dowódca tej kompanii. Odpowiedź na kwestionariusz B. Część II   /252 

24. Kpt. Władysław Korwin-Piotrowski, dowódca 2 kompanii km 55 pp. Sprawozdanie zkampanii wrześniowej 1939 r. w Polsce  /253 

25. Por. Henryk Krystek, dowódca plutonu 2 kompanii ckm 55 pp. Relacja z kampanii wrześniowej 1939 r.   /258 

26. St. strz. Andrzej Brylski, pluton łączności II batalionu 55 pp. Protokół dotyczący udziału w kampanii wrześniowej/261 

27. Ppor. rez. Józef Nowak, adiutant III batalionu 55 pp. Relacja. Część I   /261

28. Por. Czesław Kazimierski, dowódca 7 kompanii strzeleckiej 55 pp. Relacja z działań września 1939 r./265 

29. Strz. Antoni Gogolewski, 7 kompania strzelecka 55 pp. Sprawozdanie zkampanii 1939 r.   /285

30. Kpt. rez. Stefan Otworowski, dowódca 8 kompanii strzeleckiej 55 pp. Oświadczenie w sprawie czynów bojowych dowódcy plutonu, a następnie 9 kompanii strzeleckiej 55 pp, ppor. Zenona Taczuka/285

31. Ppor. rez. Julian Bidowaniec, dowódca I plutonu 8 kompanii strzeleckiej 55 pp, a następnie dowódca tej kompanii. Załącznik do zeszytu ewidencyjnego Instr. L.dz. 310-145/39   /286 

32. Ppor. rez. Franciszek Günther, dowódca III plutonu 9 kompanii strzeleckiej 55 pp. Relacja z kampanii wrześniowej wPolsce   /293

 57 PUŁK PIECHOTY WIELKOPOLSKIEJ KAROLA II KRÓLA RUMUNII   /297

 33. Ppłk dypl. Tomasz Rybotycki, dowódca 57 pp. Fragment zapisków z oflagu na temat działań pułku w dniach 12–18 września 1939 r.   /297 

34. Ppłk dypl. Tomasz Rybotycki, dowódca 57 pp. Naświetlenie stanu faktycznego walki o las Emilianów w nocy z 15/16 idnia 16 IX 1939 r.   /301 

35. Ppłk dypl. Tomasz Rybotycki, dowódca 57 pp. Uwagi imoja relacja o dniach 15–18 września – 14 DPw kampanii 1939 r.   /305

 36. Ppłk dypl. Tadeusz Rybotycki, dowódca 57 pp. Pismo do szefa Biura Historycznego płk. Adama Sawczyńskiego wsprawie relacji oficerów 55 ppna temat działań tego pułku w dniach 16–19 IX   /336 

37. Ppłk dypl. Tomasz Rybotycki, dowódca 57 pp. Położenie 55 pp w dniach 16–18 IX 1939 r. na podstawie relacji oficerów tego pułku, por. CzesławaKazimierskiego ipor. Henryka Krystka   /337 

38. Ppłk dypl. Tomasz Rybotycki, dowódca 57 pp. Rekonstrukcja rozkazu ustnego dowódcy 14 DP dladowódcy 57pp,wydanego 15 IX 1939 r. w Chąśnie   /343 

39. Ppłk dypl. Tomasz Rybotycki, dowódca 57 pp. Rekonstrukcja rozkazu pisemnego dowódcy 14 DP wydanego około godz. 1.30–2.00 17 IX 1939 r. dowódcom pułków na odprawie w m.p. dywizji  /344

 40. St. sierż. Jan Orłowski, szef kancelarii 57 pp. 57 pp w wojnie obronnej 1939 roku   /345 

41. St. sierż. Jan Orłowski, szef kancelarii 57 pp. Krótki życiorys, śmierć i pogrzeb generała Franciszka Włada, dowódcy 14 DP Wlkp. – w roku 1939 w wojnie przeciwko Niemcom   /406 

42. St. sierż. Jan Orłowski, szef kancelarii 57 pp. Ukrycie sztandaru pułkowego – w czasie zakończenia walk przez 57 ppw wojnie obronnej wroku 1939 przeciwko Niemcom – oraz losy w latach 1939–1958..409 

43. Kpt. Łukasz Grzywacz-Świtalski, zastępca oficera mobilizacyjnego 57 pp. Relacja o mobilizacji pułku   /411 

44. Kpt. Władysław Kaniowski, kwatermistrz, a następnie dowódca 6 kompanii strzeleckiej i dowódca II batalionu 57 pp. Przebieg działań 57 ppw kampanii 1939 r./414 

45. Kpt. Bolesław Sobociński, II adiutant 57 pp. Działania 57 Pułku Piechoty Wielkopolskiej   /417

 46. Kpt. Bolesław Sobociński, II adiutant 57pp. Załącznik działań wposzczególnych dniach od 15 do 18 IX  / 427 

47. Kpt. Jan Krassowski, kwatermistrz 57 pp. Sprawozdanie zudziału w kampanii polskiej 1939 r.   /428

 48. Kpt. Franciszek Fido, dowódca plutonu artylerii piechoty 57 pp. Relacja  /429 

49. Por. Władysław Polaszek, dowódca kompanii zwiadowców 57 pp. Załącznik do zeszytu ewidencyjnego  /431 

50. Por. Władysław Polaszek, dowódca kompanii zwiadowców 57 pp. List do gen. bryg. Klemensa Rudnickiego  /438

51. Ppor. Zdzisław Pietrzyk, dowódca plutonu pgaz 57 pp. Relacja   /440 

52. Mjr Stanisław Hrycek, dowódca I batalionu 57 pp, por. Stanisław Drozd, dowódca 1 kompanii strzeleckiej 57 pp. Działania bojowe 57 pp   /446 

53. Kpt. Włodzimierz Sawka, dowódca 3 kompanii strzeleckiej 57 pp. Wspomnienia   /449 

54. Por. Leon Jarzemski, dowódca 2 kompanii strzeleckiej 57 pp. Relacja z kampanii wrześniowej   /459

55. Ppor. Karol Grzegorczyk, dowódca plutonu 3 kompanii strzeleckiej 57 pp, potem dowódca kompanii wbatalionie mjr. Solskiego w OZ 14D P. Sprawozdanie zkampanii wrześniowej 1939 r.  /472

56. Kpr. pchor. Roman Maćkowiak, zastępca dowódcy, a następnie dowódca III plutonu 4 kompanii strzeleckiej 57pp. Odpowiedzi na pytania zawarte w liście – dotyczące walk 57 ppWlkp. w1939 r.   /474

57. Plut. rez. Otton Zbigniew Domski, podoficer taborowy i zastępca dowódcy III plutonu 4 kompanii strzeleckiej 57 pp. Relacja w formie odpowiedzi na pytania   /476

58. St. sierż. Antoni Paterski, dowódca III plutonu 2 kompanii km 57 pp. Wyciągi zlistów (relacja)  /479

59. Por. Stefan Radzimiński, dowódca 8 kompanii strzeleckiej 57 pp. Zapis relacji ustnej zanotowanej przez Zygmunta Zawadzkiego   /480

60. Ppor. Jan Wyderkowski, dowódca I plutonu 8 kompanii strzeleckiej 57 pp. Fragmenty wspomnień  /481

61. Plut. pchor. Stanisław Dobak, dowódca drużyny, a od 16 IX plutonu 8 kompanii strzeleckiej 57 pp. Wspomnienia żołnierza   /495

62. Por. Jan Rzysko, dowódca 3 kompanii ckm 57 ppOpis działań III/57ppw dniu 16 września 1939 r.   /501

63. Por. Jan Rzysko, dowódca 3 kompanii ckm 57 ppSprawozdanie zkampanii wrześniowej wPolsce   /503

64. Bohaterski czyn strzelca 57 pułku piechoty (Relacja oficera 7 baterii 14 pal)   /505

65. St. strz. Antoni Małecki, granatnikowy, 8 kompania strzelecka 57 pp. Protokół zeznania   /505

58 PUŁK PIECHOTY WIELKOPOLSKIEJ   /507

66. Ppłk Stanisław Tomiak, dowódca 58 pp. Moje wspomnienia z kampanii wrześniowej 1939 r.   /507

67. Por. Stanisław Jakiel, dowódca kompanii zwiadowców 58 pp. Relacja w formie odpowiedzi na pytania Zygmunta Zawadzkiego   /510

68. Kpr. Edmund Batura, działonowy działka ppanc w kompanii przeciwpancernej 58 pp. Relacja  /521

69. Ppor. rez. Ma r ia n Wac he, batalion marszowy 58 pp, zastępca dowódcy plutonu artylerii piechoty 58 pp. Sprawozdanie z udziału w kampanii wrześniowej 1939 r.   /523

70. Por. rez. Stanisław Waliszewski, dowódca plutonu łączności I batalionu 58ppSprawozdanie zudziału w kampanii polskiej 1939 r.   /528

71. Por. Andrzej Bielicki, dowódca 1 kompanii ckm 58 pp. Relacja   /529

72. Por. Andrzej Bielicki, dowódca 1 kompanii ckm 58 ppPamiętnik prowadzony w czasie działań we wrześniu 1939 r.   /532

73. Ppor. Józef Grzesiak, dowódca 1 kompanii strzeleckiej 58 pp. Relacja   /543

74 . Ppor. rez. lek. Antoni Jędrzejczak, lekarz I batalionu 58pp, od 1 września 1939 r. w sztabie GOgen. bryg. Edmunda Knolla-Kownackiego. Sprawozdanie z kampanii wrześniowej wPolsce   /545

75. Mjr Paweł Kołyszko, dowódca II batalionu 58 pp. Notatka z relacji ustnej   /547

76. Mjr Paweł Kołyszko, dowódca II batalionu 58 pp. Relacja – fragment listu do Apoloniusza Zawilskiego   /548

77. Por. Henryk Zawadzki, dowódca 4 kompanii strzeleckiej 58 pp. Meldunek w sprawie rejestracji faktów, uwag i spostrzeżeń dotyczących przygotowań i działań wojennych   /549

78. Por. Witold Boleszczyc-Dalski, dowódca 6 kompanii strzeleckiej 58 pp. Wyciąg zpamiętnika   /551

79. Kpt. Ksawery Masiak, dowódca 2 kompanii ckm 58 pp. Kampania wrześniowa 1939 r. II baon 58 pp   /553

80. Sierż. pchor. rez. Marian Małecki, zastępca dowódcy II plutonu 8 kompanii strzeleckiej 58 pp. Sprawozdanie zudziału w kampanii polskiej w 1939 r.   /555

81. Kpt. Stanisław Jaroszewicz, dowódca 3 kompanii ckm 58 pp. Relacja   /558

82. Por. Stanisław Sobiś, dowódca 10 kompanii 58 pp, a następnie dowódca taborów pułkuRelacja z kampanii wrześniowej wPolsce   /560

83. Por. rez. Edward Liczbański, dowódca 1 kompanii batalionu marszowego 58 pp, od 11września 1939 r. dowódca 1 kompanii strzeleckiej. Sprawozdanie zkampanii polskiej z roku 1939   /566

84. Ppor. rez. Józef Patelka, dowódca 2 kompanii batalionu marszowego 58 pp, po jego rozwiązaniu oficer gospodarczy i żywnościowy II batalionu 58 pp. Sprawozdanie zudziału w kampanii polskiej 1939 r.  /567

14 WIELKOPOLSKI PUŁK ARTYLERII LEKKIEJ /569

85. Por. Mikołaj Ignatowicz, adiutant 14 pal. Relacja o odparciu czołgów niemieckich przez 6 baterię   /569

86. Por. Mikołaj Ignatowicz, adiutant 14 pal. Fragment relacji o działaniach pułku wkońcowej fazie bitwy nad Bzurą   /571

8 7. Ppor. Witold Lipiński, oficer obserwacyjny 14 pal.  Relacja z kampanii wrześniowej 1939 r.  /578

88. Mjr Jan Kowalski, dowódca I dywizjonu 14 pal. Relacja – fragment listu do Apoloniusza Zawilskiego na temat walk dywizjonu w d niach 16 –20września  /585

89. Mjr Jan Kowalski, dowódca I dywizjonu 14 pal„Wyciąg zmoich notatek” dotyczący walki z czołgami w dniu 16 września 1939 r.   /586

90. Ppor. Janusz Tetzlaff, dowódca plutonu zwiadowczego I dywizjonu 14 pal. Relacja z działań 1939 r.   /586

91. Por. rez. Józef Kostkowski, oficer żywnościowy I dywizjonu 14 pal. Sprawozdanie zkampanii wrześniowej wPolsce   /589

92. Ppor. rez. Ludwik Kościelski, oficer zwiadowczy 3 baterii 14 pal. Sprawozdanie zkampanii wrześniowej wPolsce we wrześniu 1939 r.  /596

93. Plut. pchor. Benedykt Moszyński, kolumna amunicyjna I dywizjonu 14 pal. Przebieg kampanii wrześniowej  /599

94. Ppor. rez. Kazimierz Zieliński, oficer obserwacyjny, a później oficer łącznikowy do piechoty II dywizjonu 14 pal. Relacja z kampanii wrześniowej 1939 r.   /604

95. Ppor. rez. Stanisław Kowalski, oficer gospodarczy II dywizjonu 14 pal. Sprawozdanie   /607

96. Por. rez. Henryk Bogdański, oficer ogniowy 5 baterii 14 palRelacja z kampanii wrześniowej 1939 r.   /607

97. Kpt. Stanisław Morawski, dowódca 6 baterii 14 pal, w obronie Modlina dowódca 2 baterii 8 dac. Relacje z kampanii wrześniowej 1939 r.   /609

98. Kpt. Stanisław Morawski, dowódca 6 baterii 14 pal. Relacja   /629

99. Mjr Jan Szwed, dowódca III dywizjonu 14 pal. Sprawozdanie z kampanii wrześniowej 1939 roku...634

100. Ppor. Zygmunt Marciniecki, oficer zwiadowczy III/14 pal. Relacja o działaniach dywizjonu   /646

14 DYWIZJON ARTYLERII CIĘŻKIEJ  /655

101. Ppor. Stefan Zwierzyński, oficer zwiadowczy 14 dac. Relacja z przebiegu działań we wrześniu 1939 r.   /655

102. Ppor. rez. lek. wet. Tadeusz Łożyński, lekarz weterynarii 14 dacRelacja z kampanii wrześniowej 1939 roku   /657

INNE ODDZIAŁY DYWIZJI  /661

103. Sierż. pchor. Ryszard Pluszczyk, zastępca dowódcy III plutonu 1 kompanii 14 batalionu saperów. Sprawozdanie zudziału w kampanii polskiej 1939 r.   /661

104. Ppor. rez. lek wet. Alojzy Neterowicz, park intendentury 14 DP. Sprawozdanie zkampanii wrześniowej   /662

105. Ppor. rez. lek. Stanisław Mikołajewski, ordynator II oddziału szpitala polowego nr 701. Sprawozdanie uczestników walk wrześniowych  /663

106. Ppor. rez. lek. Stanisław Winter, chirurg – zastępca dowódcy 14 kompanii sanitarnej. Sprawozdanie zkampanii polskiej 1939 r.   /664

107. Ochotnik Bronisław Pyszczerski, sanitariusz 14 pal. Protokół przesłuchania   /665

108. Ppor. Mieczysław Kossów, dowódca 707 kolumny taborowej (702 grupa marszowa służb 14 DP). Relacja   /665

VARIA  /666

109. Ksiądz Józef Molak, proboszcz parafii Matki Bożej Królowej Polski w Iłowie. List do Marty Wład w sprawie pogrzebu jej męża gen. bryg. Franciszka Włada   /666

110. St. szer. Henryk Durski, łącznik w dowództwie 57 pp. Wspomnienie o gen. Franciszku Władzie, dowódcy 14 Dywizji Piechoty – Poznań   /667

111. 1940, Z „Księgi bohaterstwa polskiego” – sylwetki żołnierzy 57 pułku piechoty   /669

Obsada personalna   /671

Reprodukcje szkiców i dokumentów   /689

Dokumenty gen. bryg. Franciszka Włada   /745

Zdjęcia  /756

Bibliografia   /766

Skorowidz nazwisk   /768

Skorowidz nazw geograficznych   /782