Życie społeczno-polityczne w Wielkopolsce w latach 1956–1970

Autor: Rafał Reczek

Rok wydania: 2008

Liczba stron: 454

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Uwagi - okładka z zatarciami

Praca ukazuje nieznane dotychczas karty najnowszej historii naszego regionu. Dzieje Wielkopolski w latach 1956-1970 wpisują się w wydarzenia szerszej natury, których widownią była w tym okresie cała Polska. Przemiany, które miały miejsce w kraju w efekcie Października 1956, zapoczątkował bowiem zryw poznańskich robotników, manifestujących swoje niezadowolenie.

Poznański Czerwiec 1956 pogłębił rozłam w kierownictwie partii, który uwidocznił się podczas VII Plenum KC. Władze w starym stylu nawoływały wprawdzie do „naprawy wypaczeń” i „wzmocnienia więzi PZPR z masami”, jednak coraz odważniej swoje niezadowolenie okazywało społeczeństwo. Przełomem były obrady VIII Plenum KC z października 1956 roku, podczas których Gomułka został wybrany I sekretarzem KC PZPR.

W całym omawianym okresie PZPR realizowała założenia „kierowniczej roli partii” w tradycyjny sposób. Funkcjonujące organy administracji państwowej spełniały tylko rolę fasadową, a rzeczywista władza należała do KC PZPR i jego odpowiedników w terenie. Podobny schemat funkcjonował w Wielkopolsce, gdzie rzeczywistym „gospodarzem” regionu był I sekretarz KW PZPR. Nie był on jednak samodzielny w podejmowanych przez siebie decyzjach, lecz realizował założenia polityki centralnej. Na podobnych zasadach układała się współpraca PZPR z pozostałymi ugrupowaniami politycznymi.

Cały omawiany okres, poza epizodem z lat 1956-1957, charakteryzował się permanentną walką państwa z Kościołem katolickim w Polsce. Areną największych walk na tej płaszczyźnie stały się przygotowania i same uroczystości milenijne. Obchody te można uznać za sukces Episkopatu i zarazem osobisty prymasa Stefana Wyszyńskiego. Społeczeństwo wielkopolskie, mimo ograniczeń stawianych przez władze, licznie uczestniczyło w uroczystościach kościelnych. Stały się one tym samym manifestacją wiary i zarazem niezadowolenia społecznego.

Nowa polityka ekonomiczna władz państwowych nie przyniosła radykalnych zmian systemowych. W jej efekcie społeczeństwo Wielkopolski doświadczało coraz wyraźniej trudności gospodarczych. Były one tym większe, im mniejsze były fundusze przeznaczane dla regionu przez władze centralne, niepokrywające kosztów ogromnych inwestycji przemysłowych w okręgu Konin – Turek. Przekonanie KC PZPR o samowystarczalności Wielkopolski, bazujące na historycznym obrazie „pruskiej gospodarności” regionu, nie wytrzymało konfrontacji z gospodarką socjalistyczną.

Społeczeństwo wobec trudności gospodarczych popadało w apatię polityczną. Stan ten nie przekreślał inicjatywy społecznej, nakierowanej na pokonywanie trudności bez interwencji państwa. Tak szeroko propagowana przez władze inicjatywa „czynów społecznych” miała być jednym ze sposobów na poprawienie niedociągnięć systemu.

Lecz mimo tak trudnych warunków, w jakich przyszło żyć mieszkańcom Wielkopolski, można zauważyć powolny postęp cywilizacyjny, który stał się ich udziałem. Część oczekujących otrzymywała upragnione mieszkanie, które miało coraz wyższy standard. W wielu gospodarstwach rodzinnych pojawiły się urządzenia techniczne: radio, pralka, lodówka, rzadziej telewizor. 

Przejawem społecznego oporu przeciw polityce władz były wystąpienia studenckie w marcu ‘68, które objęły również poznańskie środowisko akademickie. Były one pierwszym od roku 1956 jawnym aktem sprzeciwu mieszkańców regionu, niezgadzających się z polityczną rzeczywistością. W roku 1968 na fali tych wydarzeń i liberalizacji życia w Czechosłowacji również w Polsce coraz głośniej mówiło się o potrzebie demokratyzacji kraju.

Czarę goryczy przepełniła grudniowa podwyżka cen w roku 1970. Fala społecznego niezadowolenia doprowadziła do wybuchu zamieszek na Wybrzeżu. Wydarzenia te stały się również bezpośrednią przyczyną usunięcia ze stanowiska Władysława Gomułki.

Lata 1956–1970 to nie tylko pasmo kłopotów i politycznych zawirowań. By zaspokoić rosnące potrzeby mieszkańców regionu, władze z dużym trudem starały się zapewnić zaplecze kulturalno–rozrywkowe. Korzystano z urozmaiconej oferty, którą proponowały instytucje oświatowe, kulturalne i sportowe. Nie należy zapominać, że również czas wolny władze chciały zagospodarować we „właściwy” sposób, to znaczy „budując oddanego socjalizmowi obywatela”. 

Spis treści

Wstęp  /5

I. Obszar, ludność i sytuacja bytowa mieszkańców Wielkopolski w latach 1956-1970   /13 

1. Terytorium i ludność  /13 

2. Budownictwo mieszkaniowe  /27 

3. Sytuacja bytowa mieszkańców Wielkopolski w latach 1956-1970  /39
 
II. Struktury władzy i życie polityczne  /69 

1. Wybory do Sejmu i rad narodowych w latach 1956-1970  /69 

2. Struktury władzy w Wielkopolsce – rady narodowe. Organizacja, obowiązki i kompetencje  /98 

3. PZPR – SD – ZSL. Rozwój organizacyjny, działalność, sekretarze   /104 

    a) PZPR w województw poznańskim i realizacja „kierowniczej roli partii”  /104 

    b) Stronnictwo Demokratyczne   /138 

    c) Zjednoczone Stronnictwo Ludowe   /154 

4. Rola Służby Bezpieczeństwa w funkcjonowaniu mechanizmów władzy  /170

III. Organizacje społeczne   /178 

1. Związek Młodzieży Socjalistycznej  /180 

2. Związek Młodzieży Wiejskiej  /184 

3. Wojewódzki Komitet Współpracy Organizacji Młodzieżowych w Poznaniu   /188 

4. Ochotnicze Hufce Pracy w Wielkopolsce  /194

5. Związek Harcerstwa Polskiego   /199

6. Liga Kobiet  /202

7. Związki Zawodowe   /210

    a) Działalność związkowa  /219

    b) Rozwój organizacyjny  /223

    c) Sądy społeczne  /229

IV. Oświata i kultura  /229

1. Szkolnictwo  /229

2. Oświata pozaszkolna  /242

    a) Oświata dla pracujących   /243

    b) Zaspokajanie potrzeb kulturalnych społeczeństwa  /249

    c) Sport i kultura fizyczna w Wielkopolsce  /253

3. Życie kulturalne   /258

V. Stosunki między państwem, a Kościołem katolickim   /277

1. Struktura i działalność Kościoła katolickiego oraz innych wyznań  /277

    a) Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Wielkopolsce   /277

    b) Księża i seminaria   /280

    c) Budownictwo sakralne w Wielkopolsce  /288

    d) Inne wyznania  /289

2. Od „październikowej poprawy” do zwalczania Kościoła katolickiego  /294

    a) Laicyzacja szkolnictwa  /294

    b) Przygotowanie do obchodów milenijnych i pogarszanie się stosunków państwo -Kościół katolicki  /315

3. Milenium  /327

4. Koniec lat sześćdziesiątych w stosunkach państwo – Kościół katolicki  /355

5. Świeckie stowarzyszenia katolickie   /363

    a) Klub Inteligencji Katolickiej  /364

    b) Stowarzyszenie PAX  /371

    c) Zrzeszenie Katolików „Caritas”  /377

    d) Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne   /382

VI. Społeczeństwo Wielkopolski wobec kryzysów społeczno-politycznych   /384

1. Poznański Czerwiec 1956 i echa przemian października 1956 r.   /384

2. Marzec 1968  /395

3. Echa wydarzeń roku 1968: wkroczenie wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji, V Zjazd KC PZPR – akcja „Jaśmin” i 50. rocznica wybuchu powstania wielkopolskiego   /411

4. Akcja „Noteć – 70”  /417

Zakończenie  /423

Wykaz skrótów  /428

Spis tabel  /431

Spis zdjęć  /434

Bibliografia  /437

Indeks nazwisk  /444