Zdrowie, choroba i lecznictwo w społeczeństwie Rzeczypospolitej XVI - XVIII wieku

Prezentowana książka jest próbą uchwycenia poglądów i zachowań zdrowotnych, które dominowały w Rzeczpospolitej w XVI-XVIII wieku. Przedstawia ona nie tylko metody leczenia i stosowane kuracje, ale przede wszystkim podejmuje kwestie podejścia do zdrowia i choroby. Odpowiada na pytania: Czego oczekiwano od medycyny? Jakie były opinie o ówczesnym lecznictwie? Kiedy uciekano się do pomocy lekarza? Jakie dolegliwości uważano za poważne, a jakie za błahe? Jak starano się zachować zdrowie i jak przejawiała się troska o nie? 

Oparcie narracji na wypowiedziach zaczerpniętych z dawnych pamiętników i listów pozwala poznać i zrozumieć uczucia chorych, ich opinie o niedoli, która ich dotknęła, i nadzieje wynikające z leczenia. Analiza zachowań związanych ze zdrowotnością w epoce nowożytnej umożliwia także wskazanie na liczne podobieństwa przedstawicieli dawnej Rzeczypospolitej oraz czasów nam współczesnych w zakresie podejścia do zdrowia.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Przedmowa /7

Wprowadzenie /9

1. Stan badań nad dawną zdrowotnością  /16

2. Badania dawnej mentalności  /20

3. Metodyka badań  /26

4. Ramy czasowe i terytorialne /30

5. Podstawa źródłowa /35

6. Stosowane nazewnictwo  /50

Rozdział I. Podstawy medycyny nowożytnej  /53

1. Postrzeganie zdrowia  /53

2. Dawne teorie etiologii choroby i sposoby jej zapobiegania  /59

3. Patologia humoralna /65

3.1. Podstawy patologii humoralnej  /65

3.2. Dieta jako element kontroli gospodarki humoralnej  /70

4. Ewolucja teorii humoralnej /73

4.1. Diagnostyka w doktrynie humoralnej  /81

5. Poglądy na przyczynę chorób  /83

5.1. Morowe powietrze /84

5.2. Zmiany w postrzeganiu etiologii choroby  /88

6. Postrzeganie choroby w wymiarze religijnym oraz w kontekście magicznym  /94

7. Synkretyczny charakter wiedzy medycznej  /98

8. Paradygmat humoralny?  /105

9. Indywidualne i społeczne postrzeganie choroby  /108

9.1. Definiowanie choroby  /108

9.2. Społeczne aspekty choroby  /109

9.3. Podejście do choroby w epoce nowożytnej /110

9.4. Choroba stygmatyzująca /119

10. Terminologia związana z chorobą  /125

Rozdział II. Wiedza medyczna i lecznictwo w świadomości staropolskiej  /135

1. Krwiopusty jako zabieg leczniczy /135

1.1. Czas i miejsce upustu krwi  /142

1.2. Przeciwwskazania do stosowania upustów  /149

1.3. Diagnostyka chorób towarzysząca krwiopustom  /150

1.4. Zabiegi towarzyszące flebotomii /152

1.5. Wskazania i okoliczności wymagające stosowania zabiegów ujmujących krwi /153

1.6. Profilaktyczne stosowanie krwiopustów /156

1.7. Przeciwwskazania i zagrożenia związane z krwiopustami /157

2. Ewolucja poglądów na temat flebotomii /161

2.1. Poglądy na upuszczanie krwi w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku /162

2.2. Zalecenia dotyczące krwiopustów w pismach Jakuba Kazimierza Haura /167

2.3. Różnorodność porad i zmienność interpretacji /171

2.4. Zmiany w podejściu do upuszczania krwi w drugiej połowie XVIII wieku /173

3. Proszki, pigułki i "lekarstwa" /179

3.1. Nazewnictwo leków, ich rodzaje oraz podział pod względem składu  /179

3.2. Elementy magiczne i astrologiczne w praktyce stosowania medykamentów epoki nowożytnej /188

3.3. Dostęp do leków i sposób ich stosowania /190

3.4. Poszukiwanie istoty leków i praktyk terapeutycznych  /193

4. Klasyfikacja leków według doktryny humoralnej /194

4.1. Środki laksujące i wymiotne /196

4.2. Leki regulujące poziom humorów o mechanizmie działania innym niż przeczyszczenia i wymioty /199

4.3. Pozostałe leki i kuracje /203

Rozdział III. Stosunek do leczenia  /208

1. Indywidualne podejście do zdrowia i medycyny  /211

2. Lekarze w społeczeństwie staropolskim  /219

2.1. Dostępność fachowej pomocy medycznej  /219

2.2. Opinie o lekarzach  /222

2.3. Postawa lekarzy wobec pacjentów  /231

2.4. Społeczne postrzeganie i etyka zawodu lekarzy  /234

3. Autorytet lekarza i zaufanie do terapii  /238

3.1. Reputacja i popularność lekarzy  /243

3.2. Pozycja społeczna i dochody lekarzy  /245

3.3. Zapętlona triada: zaufanie - skuteczność - bogactwo  /250

4. Odpowiedzialność lekarzy za skutki leczenia  /254

Rozdział IV. Metafizyczne praktyki lecznicze  /261

1. Bóg dysponentem zdrowia  /263

2. Magia w lecznictwie  /269

3. Magiczne widzenie świata  /271

Zakończenie /280

Ilustracje  /287

Aneks. Poradniki medyczne XVI-XVIII wieku  /296

Bibliografia  /311

Źródła archiwalne  /311

Starodruki  /312

Źródła drukowane  /320

Opracowania  /322

Strony internetowe /339

Wykaz skrótów  /340

Summary  /341

Indeks osób  /343