Zamek w stopnicy. Wstęp do problematyki badawczej

Autor: Dariusz Kalina

Rok wydania: 2014

Liczba stron: 184 + ilustracje

Okładka: miękka

Format: 16,2 cm x 23,5 cm

Badania archeologiczne, jak i wyniki przeprowadzonej kwerendy źródłowej pozwoliły na dookreślenie wielu niejasnych dotąd wątków najstarszej historii Stopnicy. Wiemy już dzięki badaniom archeologicznym, że obecny budynek zamkowy powstał w XVI w. Odkryta kamieniarka okienna i drzwiowa w murach zamkowych podczas ostatnich prac adaptacyjnych zdaje się potwierdzać takie datowanie budynku. Wydaje się, że wzniósł go na terenie skupionego sołectwa (lub jego części) lokacyjnej wsi Stara Stopnica (akt lokacji dokonany w 1362 r.) starosta stopnicki, Marcin Zborowski, około połowy XVI w. Była to siedziba, centrum dóbr królewskich i określanych jako "starostwo niegrodowe stopnickie", które stanowiło miasto lokowane na prawie średzkim i kilka okolicznych wsi.

Wnętrza tych świątyń, uznawanych wedle starej tradycji za efekt ekspiacji za grzech morderstwa popełniony na księdzu Baryczce, nawiązują do auli papieskiej w Awizonie, w czasach, gdy wysłannicy królewscy zabiegali o przywrócenie Polsce Korony Królestwa.

Wszelkie te wspaniałomyślne fundacje i dary spadły na Stopnicę, w której duszpasterzem przed 1326 r. był Piotr Szyrzyk. Wśród jego wielu prac wykonanych dla króla i Państwa mogła być ta najważniejsza, skuteczna praca w Rzymie na polu dyplomatycznym wokoło przywrócenia władcy Polski korony Królestwa. Warunki, na jakich papież zgodził się na koronację Władysława Łokietka przywiózł arcypiskup gnieźnieński Janisław (1317 - 4 XII 1341). To on 20 stycznia 1320 r. w Katedrze Walwelskiej koronował księcia na króla Polski.

Zrozumiałe stają się wszystkie łaski, jakimi król Kazimierz chciał odwdzięczyć się za okazany jego trud, stąd zapewne nadanie bogatego probostwa (prepozytury stopnickiej) i wielka estyma, jaką darzył samą Stopnicę syn króla Władysława, Kazimierz III Wielki.

Wypada zatem powtórzyć słowa wyżej już wypowiedziane, że to Piotr Szyrzyk z Fałkowa z rodu Doliwów, proboszcz i prepozyt stopnicki mógł być "ukrytym" dotąd sprawcą tych wszystkich łask, jakie spadły na Stopnicę ze strony obu władców - zarówno Kazimierza, o czym wspomina Jan Długosz, jak i jego ojca, Władysława Łokietka - o czym zapomniano.

(Dariusz Kalina)

Spis treści:

Tytułem wprowadzenia /7

Wstęp /11

Stopnica przez wieki

Wczesne średniowiecze /15
Średniowiecze /23
Wiek XVI /35
Wiek XVII /59
Wiek XVIII /69
W wieku XIX /75
WIEK XX /88

Zamek w Stopnicy

Stan badań /91
Stan zachowania /104
W poszukiwaniu grodu w Stopnicy /116

Starostwo Stopnickie

Starostowie niegrodowi stopniccy /151

Podsumowanie /170

Wykaz skrótów /172
Bibliografia /173