Z dziejów uwłaszczenia i modernizacji gospodarki Prus w pierwszej połowie XIX wieku

Autor: Bogdan Wachowiak

Rok wydania: 1998

Ilość stron: 271

Oprawa: miękka

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Seria: Rozprawy i materiały Ośrodka Badań im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie nr 171

"Decyzją kongresu wiedeńskiego, mającego w perspektywie także duże znaczenie ekonomiczne dla nadmorskich prowincji pruskich, było powołanie Związku Niemieckiego, w którym stopniowo kierowniczą rolę odgrywać zaczęły Prusy. Proces jednoczenia ekonomicznego ziem niemieckich, zapoczątkowany pruską ustawą celną z 1818 r., wprowadzającą system wolnego handlu oraz ogłoszonym w 1821 r., a znoszącym prawa składu i komory celne aktem wolności żeglugi po Łabie, wkroczył w decydujące stadium po utworzeniu w 1834 r. Niemieckiego Związku Celnego. Zniesienie przeszkód  hamujących żeglugę po Łabie oraz liberalna polityka handlowa i celna spowodowały ożywienie wymiany między obszarami dorzecza Odry i Łaby a portem hamburskim. Stało się to przedmiotem skarg kupiectwa pomorskiego, przede wszystkim Szczecina, ale i Gdańska, na konkurencyjną działalność kupiectwa hamburskiego, ułatwioną utrzymywaniem się przez cały okres ceł sundzkich. Odnotować należy, że z krytycznym stosunkiem kupiectwa pruskich miast portowych spotkał się też narastający od końca lat trzydziestych XIX w. protekcjonalizm państwa w życiu gospodarczym. Znalazło to wyraz nie tylko w memoriałach  i publicystyce, ale również w powstaniu pod koniec lat czterdziestych w Królewcu, Gdańsku, Elblągu i Kłajpedzie stowarzyszeń wolnego handlu [...]"

(fragment rozdz. "Przesłanki gospodarczego i społecznego rozwoju nadmorskich prowincji pruskich po kongresie wiedeńskim", str 22)

Spis treści:

Przedmowa  /5

Dzieje gospodarczo-społeczne nadmorskich prowincji Prus w historiografii /7

Ogólne tło rozwoju gospodarczego i społecznego Pomorza w pierwszej połowie XIX wieku  /20

1. Przesłanki gospodarczego i społecznego rozwoju nadmorskich prowincji pruskich po kongresie wiedeńskim  /20

2. Wspólne i specyficzne elementy sytuacji gospodarczo-społecznej Pomorza Zachodniego oraz Prus Zachodnich i Prus Wschodnich  /23

3. Rozwój kapitalizmu w rolnictwie na Pomorzu a w innych prowincjach pruskich i państwach europejskich  /26

4. Charakterystyka urbanizacji Pomorza, Prus Zachodnich i Prus Wschodnich  /28

Reformy agrarne na Pomorzu w latach 1815-1850  /32

1. Początki reform w prowincjach pomorskiej i pruskiej  /32

2. Zasady postępowania uwłaszczeniowego w świetle deklaracji z 29 maja 1816 roku, ustaw w sprawie znoszenia ciężarów i podziału wspólnot gminnych  z 1821 roku oraz dekretu z 1823 roku  /39

3. Wielscy właściciele ziemscy wobec uwłaszczenia  po 1816 roku  /45

4. Ludność chłopska wobec uwłaszczenia po 1816 roku  /51

5. Przebieg realizacji reform agrarnych  /54

6. Skutki reform uwłaszczeniowych do 1849 roku  /67

6.1. Uszczuplenie areału chłopskiego  /67

6.2. Obciążenie finansowe i w naturze gospodarstw chłopskich  /73

6.3. Uwolnienie chłopów od pańszczyzny  /76

6.4. Wzrost majątków junkierskich i zmiany w strukturze społeczno-gospodarczej wsi  /77

6.5. Wpływ uwłaszczenia na własność ziemską ludności polskiej  /83

7. Rola państwa pruskiego w akcji uwłaszczeniowej  /88

Rozwój rolnictwa pomorskiego w dobie uwłaszczenia  /89

1. Stan rolnictwa po wojnach napoleońskich  /89

2. Kryzys lat dwudziestych i próby jego przezwyciężenia  /97

3. Rozwój sił wytwórczych w gospodarce folwarcznej i chłopskiej  /102

4. Produkcja rolna - kierunki  i rozmiary  /112

4.1. Struktura upraw i jej uwarunkowania  /113

4.2. Rozmiary produkcji /116

5. Gospodarka hodowlana  /121

5.1. Chów koni  /122

5.2. Chów bydła rogatego  /125

5.3. Hodowla owiec  /128

5.4. Chów kóz  /132

5.5. Hodowla świń i ptactwa domowego  /132

5.6. Pszczelarstwo i jedwabnictwo  /133

6. Pozarolnicze działy gospodarki wiejskiej  /133

6.1. Eksploatacja lasów i wód  /133

6.2. Ogrodnictwo i sadownictwo  /135

6.3. Przemysł wiejski  /136

7. Stan gospodarki i problemy rozwoju rolnictwa nadmorskich prowincji Prus w pierwszej połowie XIX wieku  /137

Wystąpienia chłopów w dobrach szlacheckich Prus Wschodnich w latach 1816-1819  /142

Rozwój rolnictwa na Pomorzu w świetle relacji z podróży radcy rejencyjnego Haesego z 1835 i 1837 roku  /161

Wytwórczość rzemieślniczo-przemysłowa nadmorskich prowincji Prus w pierwszej połowie XIX wieku  /172

1. Przesłanki przemian w zakresie sił wytwórczych, stosunków produkcji i wymiany  /172

2. Przeobrażenia w stanie rzemiosła i rozwoju przemysłu - rys ogólny  /179

3. Przemysł i rzemiosło rolno-spożywcze  /181

4. Przemysł maszynowy, stocznie i rzemiosła metalowe  /187

5. Przemysł włókienniczy i rzemiosła włókienniczo-odzieżowe  /191

6. Pozostałe działy przemysłu i rzemiosła  /197

Rynek wewnętrzny i handel zagraniczny nadmorskich prowincji Prus w pierwszej połowie XIX wieku /200

1. Rynek wewnętrzny na Pomorzu, w Prusach Zachodnich i w Prusach Wschodnich  /200

2. Warunki rozwoju handlu morskiego  /208

3. Żegluga i handel morski pruskich prowincji nadmorskich  /216

4. Zagraniczny handel lądowy i śródlądowy  /231

5. Organizacja handlu, stan floty, porty  /240

Wybrane problemy handlu Gdańska i Królewca po kongresie wiedeńskim  /252

Nota biograficzna  /269