Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Studia nad dziejami państwa i społeczeństwa

Autor: Krzysztof Pietkiewicz

Rok wydania: 2014

Liczba stron: 342

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z zatarciami, drobne przybrudzenia

Studia nad dziejami państwa i społeczeństwa na przełomie XV i XVI wieku, jest zbiorem studiów poświęconych epoce panowania Aleksandra Jagiellończyka w Wielkim Księstwie Litewskim w l. 1492-1506. W tym okresie Litwa straciła mocarstwowe stanowisko Europie Wschodniej, sprawowane od chwili podboju większości ziem ruskich w XIV wieku. W końcu XV wieku rozpoczął się proces utraty zdobyczy litewskich na wschodzie na rzecz Moskwy. Właśnie na panowanie Aleksandra Jagiellończyka przypadł największy wstrząs, utrata około trzeciej części terytorium W. Ks. Litewskiego, czego skutkiem była utrata prestiżu państwa wobec sąsiadów.

Książka poświęcona jest analizie procesów rozwoju wewnętrznego W. Ks. Litewskiego i próbie wyjaśnienia przyczyn jego słabości. Rozważania otwiera studium poświęcone kancelarii litewskiej, jako ośrodka kierowania państwem, jego kontaktami zagranicznymi, wzbogacone o analizę zawartości Metryki Litewskiej, oficjalnego kopiariusza dokumentów wydawanych w imieniu władcy, systematycznie prowadzonej właśnie od czasów Aleksandra. W drugim studium scharakteryzowano strukturę administracyjną, W. Ks. Litewskiego, którą tworzyły przekształcone w województwa dawne Ks. Wileńskie i Ks. Trockie oraz Żmudź, a obok nich prowincje ruskie Litwy, Połockie, Witebskie, Smoleńskie, Kijowskie oraz Wołyń i Podole i Ziemie Czernihowsko-Siewierskie ich przywileje ziemskie i prawa. Kolejne studia poświęcone zostały elicie W. Ks. Litewskiego wywodzącej się zasadniczo z nielicznego grona panów litewskich – katolików, sprawujących najwyższe urzędy w państwie, rozdawnictwu dóbr ziemskich, co przekształciło ostatecznie szeregi ekspansywnego bojarstwa litewskiego z okresu XIII-XV w. w ziemian-szlachtę. Ponadto książka zawiera studia nad polityką Aleksandra wobec obu Kościołów chrześcijańskich, katolickiego i prawosławnego oraz wobec Żydów oraz studium polityki wobec miast i finansów państwa. W stosunku do wydania z 1995 r. książka została wzbogacona o monografię dworu litewskiego Aleksandra Jagiellończyka, pracę opublikowaną w 1997 r. w niskonakładowym wydawnictwie litewskim. W stosunku do pierwszego wydania z wyjątkiem pewnych korekt tekst pracy nie został zmieniony, na nowo natomiast opracowano odsyłacze, korzystając z możliwości jakie dała przede wszystkim edycja Metryki Litewskiej i innych materiałów źródłowych, niedostępnych w chwili jej pisania.

Spis treści:

Wprowadzenie /9

Rozdział I

Kancelaria Litewska w czasach Aleksandra /19

1. Miejsce kancelarii w praktyce prawnej i politycznej państwa /19

2. Personel kancelarii /22

2.1. Kanclerze /22

2.2. Pisarze /25

2.3. Inni pracownicy kancelarii ./37

2.4. Uczestnicy poselstw kierowanych za granicę /38

2.5. Organizacja pracy w kancelarii /39

3. Dokumenty kancelarii litewskiej /41

3.1. Zawartość Metryki Litewskiej z lat 1492-1506 /46

Rozdział II

Ustrój wewnętrzny Wielkiego Księstwa Litewskiego. Administracja i prawo /55

1.1. Części składowe państwa litewskiego /55

1.2. Jednostki administracyjne Wielkiego Księstwa Litewskiego i ich oddziały wewnętrzne /60

2. Przywileje ziemskie /81

2.1. Przywilej litewski z 6 sierpnia 1492 r. /81

2.2. Przywileje dzielnicowe /84

Rozdział III

Urzędnicy

1. Urzędniczy charakter elity litewskiej /93

2. Panowie rada /98

2.1 Wojciech Tabor /102

2.2. Mikołaj Radziwiłłowicz /102

2.3. Kniaź Aleksander Jurewicz Holszański /104

2.4. Piotr Janowicz Montygierowicz /106

2.5. Jan Jurewicz Zabrzeziński /108

2.6. Stanisław Janowicz Kieżgajło /112

2.7.Mikołaj II Radziwiłł /115

2.8. Hrehory Stanisławowicz Ościk /116

2.9. Kniaź Konstanty Iwanowicz Ostrogski /119

2.11. Stanisław Piotrowicz Kiszka /120

3. Kniaziowie dzielnicowi /122

.   3.1. Bielscy /122

3.2. Olelkowicze-Słuccy /123

3.3. Jarosławicze-Borowscy /124

3.4. Mścisławscy i Zasławscy /124

3.5. Kobryńscy /124

3.6. Trubeccy /125

3.7. Możajscy /125

3.8. Szemiaczyce /127

3.9. Akty dla książąt dzielnicowych z 1499 roku  /127

4. Typy karier możnowładczych /129

5. Michał Gliński - opozycja w radzie panów /134

Rozdział IV

Rozdawnictwo dóbr ziemskich /147

1. Województwo wileńskie /148

2. Ziemia żmudzka /156

3. Ziemie południowo-ruskie (Wołyń, Podole i ziemia kijowska) /159

4. Ziemia połocka /162

5. Ziemia witebska /166

6. Uwagi końcowe /174

Rozdział V

Polityka wyznaniowa /179

1. Kwestia wyznaniowa w Wielkim Księstwie Litewskim w końcu XV wieku /179

2. Organizacja Kościoła katolickiego w Wielkim Księstwie Litewskim /181

2.1. Nadania ziemskie dla Kościoła ze strony państwa /183

2.2. Donacje dla wiernych /184

3. Nadania i przywileje dla Kościoła prawosławnego /186

4. Próba zaprowadzenia jedności wyznaniowej w państwie /188

4.1. Wygnanie Żydów z Wielkiego Księstwa Litewskiego (1495-1503) /189

4.2. Unia kościelna /194

Rozdział VI

Miasta i skarbowość /203

1. Typu osiedli miejskich. Prawa miejskie /205

2. Sieć miejska /207

3. Przywileje na prawa miejskie /210

4. Dochody skarbu /222

4.1. Mennica /224

4.2. Dochody z karczem /230

4.3. Zastawy dóbr hospodarskich i inne dochody jednorazowe /232

4.4. Dochody skarbu hospodarskiego /234

Rozdział VII

Dwór litewski Aleksandra Jagiellończyka (1492-1506) /237

1. Osoby tworzące świtę i pełniące służbę na dworze /240

2. Pracownicy i służba dworska /246

3. Dwór wielkiej księżnej Heleny /251

4. Finanse dworu litewskiego /252

Rządy Aleksandra Jagiellończyka (próba podsumowania) /261

Aneks /277

1. Urzędnicy /277

2. Dworzanie /291

Wykaz najczęściej używanych skrótów /320

Bibliografia /322

Źródła drukowane /324

Opracowania /330