W obowiązku. Historia codzienności polskich służących domowych od końca XIX wieku do 1939 roku rekonesans badawczy

Autor: Szymon Grygiel

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 320

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 15,8 cm x 22,8 cm

Przed stu laty wspólną częścią losu wielu młodych kobiet pochodzących z ubogich rodzin – głównie wiejskich – było podejmowanie pracy w charakterze służby domowej. Nadmiar rąk do pracy na wsi skłaniał je do opuszczenia rodzinnych domów i pójścia – jak wówczas mawiano – do „obowiązku”. Książka ukazuje wielostronny obraz codzienności polskich służących domowych. Na podstawie analizy różnego typu źródeł – akt sądowych, druków ulotnych, pamiętników, prasy, poradników oraz literatury pięknej – rozważono w niej cztery główne wiązki problemów badawczych: relacje pomiędzy służbą domową a pracodawcami, czas pracy i czas wolny od obowiązków, warunki życia i pracy służących, a także ich perspektywy i trajektorie życiowe. Ze względu na niewielką liczbę źródeł, które wprost dotyczą tej grupy społeczno-zawodowej, informacji na jej temat autor niejednokrotnie poszukuje na marginesach głównego toku rozważań zawartych w tekstach źródłowych, nie wahając się zgłębiać spraw z pozoru błahych. Ponadto stara się zachować równowagę pomiędzy dążeniem do uchwycenia życia służących niejako od wewnątrz (by nie powiedzieć – „od kuchni”), czyli z perspektywy ich przypuszczalnych dążeń, obaw i nadziei, a ukazaniem jego rozmaitych zewnętrznych uwarunkowań.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Przedmowa / 7

Wstęp / 11

Badania nad historią dziewiętnasto- i dwudziestowiecznej służby domowej w Polsce / 15

Kategorie „codzienność” oraz „życie codzienne” w badaniach historycznych / 20

Charakterystyka bazy źródłowej / 24

Problemy i metody badawcze / 29

Rozdział 1. Wprowadzenie do badań nad historią służby domowej / 33

1.1. Grupa milcząca? / 33

1.2. Służba domowa jako przedmiot badań na przełomie XIX i XX wieku oraz w okresie międzywojennym / 37

1.3. Sposoby definiowania służby domowej a przemiany pozycji społecznej tej grupy zawodowej / 41

1.4. Liczebność służby domowej na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku oraz w Polsce międzywojennej / 47

Rozdział 2. Relacje / 53

2.1. Zatrudnianie służby domowej / 54

2.1.1. Pośrednictwo pracy i inne formy zatrudniania służących / 54

2.1.2. Motywy i okoliczności wstępowania do zawodu / 63

2.1.3. Książeczki służbowe i prawne regulacje zatrudniania służących / 68

2.2. Zwracanie się do służących / 72

2.3. Dystans i hierarchia / 79

2.3.1. Służące a wychowywanie dzieci pracodawców / 89

2.4. Bliskość i równorzędność / 92

2.5. Konflikty / 96

2.5.1. Przemoc i okrucieństwo: analiza przypadku z 1948 roku / 100

 Rozdział 3. Czas / 111

3.1. Czas pracy i czas wolny – problemy definicyjne / 111

3.2. Czas pracy i czas wolny służby domowej: prawo, praktyka, postulaty / 113

3.3. Sposoby spędzania czasu poza pracą oraz czasu wolnego przez służbę domową / 121

3.3.1. Rozmowy, plotki, wizyty gości / 123

3.3.2. Życie religijne: kult św. Zyty wśród służących / 132

3.3.3. Edukacja / 143

3.3.4. Czytelnictwo / 146

3.3.5. Kino / 153

Rozdział 4. Warunki życia i pracy / 163

4.1. Psia dola? / 163

4.2. Uciążliwości związane z pracą / 166

4.3. Przestrzeń mieszkalna / 177

4.4. Zdrowie i higiena / 195

4.5. Wyżywienie / 210

 Rozdział 5. Perspektywy i trajektorie życiowe / 217

5.1. Dążenie do zmiany zawodu oraz wyjścia za mąż / 217

5.2. Przestępcze reakcje na nieślubną ciążę oraz perspektywę nieślubnego macierzyństwa / 232

5.2.1. Nieślubne urodzenia wśród służby domowej / 234

5.2.2. Porzucanie dzieci / 238

5.2.3. Dzieciobójstwo / 247

5.2.4. Spędzanie płodu / 253

5.3. Zagrożenie prostytucją / 258

5.4. Służące domowe w obliczu starości i śmierci / 265

Zakończenie / 277

Bibliografia / 283

Indeks osób / 311