W cieniu Wołynia. Antypolska acja OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943-1945

Autor: Damian Karol Markowski

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 535

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,5 cm

Chociaż rzeź wołyńska z 1943 roku należy obecnie do najbardziej nagłośnionych w Polsce wydarzeń historycznych, nie wszyscy zdają sobie sprawę, że nie była to jedyna masowa zbrodnia ukraińskich nacjonalistów na ludności polskiej w okresie II wojny światowej. Ludobójstwo dokonane w latach 1943–1945 na obszarze Galicji Wschodniej pochłonęło prawdopodobnie około 30 tysięcy istnień ludzkich i było nie mniej brutalne od ludobójstwa wołyńskiego.

Książka Damiana Markowskiego, znakomitego historyka, znawcy dziejów Europy Wschodniej, byłego członka Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, jest pierwszą publikacją poświęconą wyłącznie tym zapomnianym wydarzeniom. Praca zawiera najdokładniejsze jak dotąd ustalenia, powstałe w oparciu o polskie, ukraińskie, niemieckie i sowieckie źródła, niekiedy zupełnie wcześniej nieznane.

W jakim stopniu wydarzenia w Galicji Wschodniej przypominały te z Wołynia? Jak przebiegała czystka i co oznaczała dla polskich mieszkańców regionu? Jak wyglądały próby oddolnej samoobrony, a jak reakcja zorganizowanego polskiego podziemia? W jaki sposób ustosunkowali się do niej niemieccy, a następnie sowieccy okupanci? I wreszcie – na czym polega polsko­-ukraiński konflikt pamięci historycznej?

Przelana podczas tamtych wydarzeń krew na dziesiątki lat podzieliła dwie bliskie sobie społeczności żyjące na wspólnej ziemi. Podczas pracy autorowi przyświecał ważny cel: ponownie zbliżyć Ukraińców i Polaków. Książka W cieniu Wołynia napisana jest z szacunkiem dla ofiar poległych po obu stronach, ale przede wszystkim z pokorą i respektem wobec źródeł. Podejmuje temat bolesny, przy całej świadomości tego, że dopiero rzetelne mówienie o historycznej prawdzie, a nie przemilczanie faktów, zbuduje wolne od resentymentów relacje polsko-ukraińskie.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp: nie tylko Wołyń  /7

Rozdział I. Konflikty dwiema wojnami  

"Odwet za lata bicia, więzień, pacyfikację..."   /24

Wrzesień 1939 roku   /29

W sowieckiej rzeczywistości (1939-1941)   /33

"Rajski ogród" ze skazą: Dystrykt Galicja  /46

Polsko-ukraińska "wojna korespondencyjna"  /51

Wobec Zagłady   /54

W oczekiwaniu na nową wojnę polsko-ukraińską   /57

Rozdział II. "Zaczyna się w naszej Galicji krwawy taniec...". Wstęp do "antypolskiej akcji" 

Krwawy cień Wołynia. Wpływ rzezi na wydarzenia w Galicji   /64

Anarchizacja regionu   /72

Czy powtórzyć Wołyń?  /75

Powstanie Ukraińskiej Ludowej Samoobrony   /78

"Zaczyna się w Galicji krwawy taniec". Pierwsze napady na Polaków   /83

Polskie podziemie wobec pierwszych napadów   /86

Mordy przybierają na sile  /92

Samoobrona i odwet Armii Krajowej  /98

Niemieckie władze okupacyjne wobec wydarzeń drugiej połowy 1943 roku  /106

Zabić czy wypędzić? Kluczowe decyzje ze Złotej Słobody i Lwowa   /109

Bilans pierwszych sześciu miesięcy terroru   /114

Rozdział III. "Mordy przybierają charakter wołyński..." Początek masowej czystki

Ukraińskie powstanie i rozkazy do "antypolskiej akcji"   /120

Prolog zimowych napadów   /126

Kulminacja pierwszej fali zbrodni   /134

Dalsza organizacja ośrodków samoobrony  /140

Sowieci wobec "antypolskiej akcji" podczas okupacji niemieckiej   /147

Krwawe przedwiośnie: marzec 1944 roku   /151

Polskie spory wokół samoobrony i odwetu   /160

Bilans "zimowej" fali zbrodni   /166

Rozdział IV. "Operacja wielkanocna" OUN i UPA

Rozkazy do wzmożenia "antypolskiej akcji"   /172

Odwet czy wojna? Dylematy Armii Krajowej  /175

Napady na przełomie marca i kwietnia   /183

Krwawy Wielki Tydzień   /186

"Antypolska akcja" w północno-zachodniej części Lwowskiego  /199

W rękach Służby Bezpieczeństwa OUN   /204

Spóźnione decyzje: reakcja Polskiego Państwa Podziemnego  /207

Wyniki "operacji wielkanocnej" OUN i UPA  /213

Rozdział V. "Trzecia strona": Niemcy i Węgrzy wobec "antypolskiej akcji"

"Nikt już nie czuł się bezpiecznie..." Niemieckie reakcje  /216

Pacyfikacje polskich ośrodków samoobrony   /221

Niemieckie represje w związku z ukraińskim wystąpieniem  /230

Rozmowy i porozumienia niemiecko-ukraińskie  /233

Wojska węgierskie wobec "antypolskiej akcji"   /246

Rozdział VI. Napady w końcowym okresie okupacji niemieckiej

Fala zbrodni przesuwa się na zachód   /252

Wypędzeni: exodus polskiej ludności   /263

Zemsta na rozkaz i z rąk samodzielnych mścicieli: polski odwet   /269

Na rozdrożu. Upadek autorytetu Polski Podziemnej  /275

Operacja "Burza" w Okręgu AK Lwów   /280

Bilans masowej "antypolskiej akcji" pod okupacją niemiecką   /285

Rozdział VIII. OUN i UPA wobec Polaków w pierwszych miesiącach ponownej okupacji sowieckiej (marzec-październik 1944 roku)

Ponownie pod sowiecką okupacją   /292

Akcje przeciwpolskie w okresie wiosennym i letnim 1944 roku  /295

Nie do końca ocaleni. Żydzi w Galicji a "antypolska akcja"   /304

Zawahanie? Wokół rozkazu "Szełesta"  /308

Kolaboranci czy mściciele? Polskie oddziały batalionów niszczycielskich   /317

W podwójnych kleszczach. AK-NIE wobec końcowej fazy "antypolskiej akcji"   /322

Rozdział VIII. "Po cichu pomagać Polakom w wyjeździe..." Ostatni etap "antypolskiej akcji" (listopad 1944-kwiecień 1945)  

Ostatnia fala "antypolskiej akcji"  /330

Pierwszy rajd kurenia "Bystrego". Napady podczas świąt Bożego Narodzenia i u progu 1945 roku   /337

Ostatnie zmasowane uderzenie w Polaków (styczeń-kwiecień 1945 roku)  /340

Sowieckie władze wobec "antypolskiej akcji"  /350

"Śmierć jest ciągle wokół nas..." Od ucieczki do "repatriacji"   /353

"Gorzki smak krwi": echa "antypolskiej akcji" w powojennej Polsce   /358

W poszukiwaniu kruchego porozumienia  /365

Rozdział IX. Ludzie w czasach nieludzkich: mozaika postaw, pamięć na rozdrożu   

Rozdarte rodziny   /376

Przemoc seksualna wobec kobiet   /380

Między wrogością, obojętnością a pomocą. Ukraińska społeczność a "akcje na Polaków"  /393

Zbrodnie "po sąsiedzku"   /405

"Wszystko w proch roznosić..." Zbrodnia bez kary?   /407

Krajobraz po klęsce. Zamiast zakończenia   /411

Przypisy   /421

Bibliografia  /495

Spis źródeł ilustracji   /523

Indeks nazwisk   /525